Loading AI tools
Vikipedi'den, özgür ansiklopediden
Yünnan (Çince (basitleştirilmiş): 云南; Çince (geleneksel): 雲南; pinyin: Yúnnán), Çin'in güneybatısında bulunan bir eyalet. Yüzölçümü yaklaşık 394.000 km2, 2010 itibarıyla yaklaşık 46 milyon kişilik nüfusa sahip. Eyaletin başkenti, kendisi de eskiden "Yünnan" olarak bilinen Kunming şehri. Yünnan eyaleti kuzeyde Siçuan eyaleti, kuzeydoğuda Guizhou eyaleti, doğuda Guangksi Zhuang Özerk Bölgesi, güneydoğuda Vietnam, güneyde Laos, batıda Birmanya ve kuzeybatıda Tibet Özerk Bölgesi ile sınır paylaşmaktadır.
| Yünnan Eyaleti | ||||||||||||||
| ||||||||||||||
| Kısaltmalar: 滇 (pinyin: Diān (bazen de 云／雲 Yún)) | ||||||||||||||
.svg) | ||||||||||||||
| Adın kökeni | "Yunling Dağları'nın güneyi" | |||||||||||||
| İdari birim türü | Eyalet | |||||||||||||
| Başkenti (ve en büyük şehri) | Kunming | |||||||||||||
| ÇKP Komitesi Sekreteri | Chen Hao | |||||||||||||
| Vali | Ruan Chengfa | |||||||||||||
| Yüzölçümü | 394.000 km² (8.) | |||||||||||||
| Nüfusu (2020) - Nüfus yoğunluğu |
47.209.277[1] (12.) 120 kişi/km² (24.) | |||||||||||||
| GSYİH (2013) - kişi başına |
CNY 1,2 trilyon (24.) CNY 25.500 (30ncu) | |||||||||||||
| İGE (2010) | 0,609 (orta) (29.) | |||||||||||||
| Başlıca etnik gruplar | Han - %67 Yi - %11 Bai - %3,6 Hani - %3,4 Zhuang - %2,7 Dai - %2,7 Miao - %2,5 Hui - %1,5 Tibetli - %0,3 De'anglar - %0,19 | |||||||||||||
| İl düzeyi | 16 | |||||||||||||
| İlçe düzeyi | 129 | |||||||||||||
| Belde düzeyi† | 1565 | |||||||||||||
| ISO 3166-2 | CN-53 | |||||||||||||
| Resmî websitesi http://www.yn.gov.cn (Çince) | ||||||||||||||
Yünnan dağlık bir bölgede bulunmaktadır. Nüfusun çoğu eyaletin doğusunda yaşamaktadır. Yünnan, doğal kaynaklar bakımından zengindir ve Çin'deki bitki yaşamının en büyük çeşitliliğine sahiptir. Çin'deki yaklaşık 30.000 damarlı bitki çeşidinden Yünnan'de 17.000'den fazla mevcuttur. Yünnan üstelik Çin'deki en büyük alüminyum, kurşun, çinko ve kalay rezervlerine sahiptir ve büyük bakır ve nikel rezervleri de var.
Eyalet nüfusunun %34'ünün etnik azınlıklardan oluşmasıyla Yünnan, Çin'in etnik açıdan en çeşitli yapıya sahip eyaletlerindendir. Yiler, Bailar, Haniler, Zhuanglar, Dailar ve Miaolar eyaletteki başlıca etnik azınlık gruplarını oluşturmaktadır.
"Yünnan" ismi ilk olarak Han Hanedanı'nın günümüz Xiangyun İlçesi yakınlarında oluşturduğu Yünnan İlçesi'ne atfen kullanıldı.[2] Tang Hanedanı boyunca İmparator Xuanzong, Nanzhao krallığının Yünnan İlçesi'nden ortaya çıkması nedeniyle[3] Nanzhao krallığının kurucusu Piluoge'ya "Yünnan Kralı" unvanını verdi.[4] Yünnan Kralı'nın hakim olduğu topraklar gitgide çoğaldı, "Yünnan" da gitgide bu alanın ortak ismi hâline geldi.[5] Dali Krallığı'nın işgâl altına girmesinden sonra Yuan Hanedanı Yünnan Eyaleti'ni oluşturdu.[4]
Han Hanedanı kaynaklarında "Yünnan" isminin etimolojisi kaydedilmedi ve bu ismin kökenleri hakkında birçok teori mevcuttur. En yaygın teorilerden birine göre, "Yünnan" ismi "renkli bulutların güneyinde" (彩云之南) anlamına gelmektedir. Dian Lüe (滇略) ve Yünnan Genel Yıllıkları (云南通志) gibi Ming Hanedanı kaynakları bu teoriyi desteklemektedir.[3] Ancak çağdaş tarihçi Tan Qixiang, bu teorinin ismin kökenini açıklamakta fazla yüzeysel olduğunu belirtmiştir.[5] Başka yaygın bir teoriye göre isim "Yün Dağları'nın güneyi" (云岭之南) anlamına gelmektedir, fakat bu teorinin yanlış olduğu gösterilmiştir, zira "Yunling Dağları" ismi ilk olarak Tang Hanedanı (618-907) kaynaklarında, yani "Yünnan" isminden (Han Hanedanı, MÖ 202–MS 220) çok daha sonra ortaya çıktı.[3] Çağdaş araştırmalar daha fazla teori ileri sürmekte. You Zhong'a göre "Yünnan", "bulutlu dağın (yani Cang Dağı) güneyi",[4] Wu Guangfan'a göre ise "Yünnan" Lolo dilleri veya Bai dilinden kaynaklanmaktadır.[3]
| Yünnan Eyaleti'nin İdari Bölümleri | ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Bölüm kodu[6] | İsim | Çince Pinyin |
Alan (km2) |
Nüfus (2020 Nüfus Sayımı)[1] |
Merkez | İlçe düzeyi böllümler[7] | ||||
| Semtler | İlçe düzeyi şehirler | İlçeler | Özerk ilçeler | |||||||
| 530000 | Yünnan Eyaleti | 云南省 Yúnnán Shěng | 383.186,35 | 47.209.277 | Kunming Şehri | 17 | 18 | 65 | 29 | |
| — İl düzeyi şehirler — | ||||||||||
| 530100 | Kunming Şehri | 昆明市 Kūnmíng Shì | 21.012,54 | 8.460.088 | Chenggong Semti | 7 | 1 | 3 | 3 | |
| 530300 | Qujing Şehri | 曲靖市 Qūjìng Shì | 28.934,91 | 5.765.775 | Qilin Semti | 3 | 1 | 5 | ||
| 530400 | Yuxi Şehri | 玉溪市 Yùxī Shì | 14.942,12 | 2.249.502 | Hongta Semti | 2 | 1 | 3 | 3 | |
| 530500 | Baoshan Şehri | 保山市 Bǎoshān Shì | 19.062,16 | 2.431.211 | Longyang Semti | 1 | 1 | 3 | ||
| 530600 | Zhaotong Şehri | 昭通市 Zhāotōng Shì | 22.439,79 | 5.092.611 | Zhaoyang Semti | 1 | 1 | 9 | ||
| 530700 | Lijiang Şehri | 丽江市 Lìjiāng Shì | 20.554,38 | 1.253.878 | Gucheng Semti | 1 | 2 | 2 | ||
| 530800 | Pu'er Şehri | 普洱市 Pǔ'ěr Shì | 44.265,74 | 2.404.954 | Simao Semti | 1 | 9 | |||
| 530900 | Lincang Şehri | 临沧市 Líncāng Shì | 23.620,15 | 2.257.991 | Linxiang Semti | 1 | 4 | 3 | ||
| — Özerk iller — | ||||||||||
| 532300 | Chuxiong Yi Özerk İli | 楚雄彝族自治州 Chǔxióng Yízú Zìzhìzhōu | 28.438,41 | 2.416.747 | Chuxiong Şehri | 2 | 8 | |||
| 532500 | Honghe Hani ve Yi Özerk İli | 红河哈尼族彝族自治州 Hónghé Hānízú Yízú Zìzhìzhōu | 32.170,90 | 4.478.422 | Mengzi Şehri | 4 | 6 | 3 | ||
| 532600 | Wenshan Zhuang ve Miao Özerk İli | 文山壮族苗族自治州 Wénshān Zhuàngzú Miáozú Zìzhìzhōu | 31.407,13 | 3.503.218 | Wenshan Şehri | 1 | 7 | |||
| 532800 | Xishuangbanna Dai Özerk İli | 西双版纳傣族自治州 Xīshuāngbǎnnà Dǎizú Zìzhìzhōu | 19.096,05 | 1.301.407 | Jinghong Şehri | 1 | 2 | |||
| 532900 | Dali Bai Özerk İli | 大理白族自治州 Dàlǐ Báizú Zìzhìzhōu | 28.299,47 | 3.337.559 | Dali Şehri | 1 | 8 | 3 | ||
| 533100 | Dehong Dai ve Jingpo Özerk İli | 德宏傣族景颇族自治州 Déhóng Dǎizú Jǐngpōzú Zìzhìzhōu | 11.172,24 | 1.315.709 | Mang Şehri | 2 | 3 | |||
| 533300 | Nujiang Lisu Özerk İli | 怒江傈僳族自治州 Nùjiāng Lìsùzú Zìzhìzhōu | 14.584,51 | 552.694 | Lushui Şehri | 1 | 1 | 2 | ||
| 533400 | Diqing Tibet Özerk İli | 迪庆藏族自治州 Díqìng Zàngzú Zìzhìzhōu | 23.185,87 | 387.511 | Shangri-La Şehri | 1 | 1 | 1 | ||
| Yıl | Nüfus | %± |
|---|---|---|
| 1912[8] | 9,468,000 | — |
| 1928[9] | 13,821,000 | %+46.0 |
| 1936-37[10] | 12,042,000 | %−12.9 |
| 1947[11] | 9,066,000 | %−24.7 |
| 1954[12] | 17,472,737 | %+92.7 |
| 1964[13] | 20,509,525 | %+17.4 |
| 1982[14] | 32,553,817 | %+58.7 |
| 1990[15] | 36,972,610 | %+13.6 |
| 2000[16] | 42,360,089 | %+14.6 |
| 2010[17] | 45,966,239 | %+8.5 |
| 2020[18] | 47,209,277 | %+2.7 |
Yünnan'da büyük oranda etnik çeşitlilik mevcuttur.[19] Çin'deki tüm eyaletler ve özerk bölgelerin arasındaki en yüksek sayıda etnik gruba sahiptir. Çin'in resmî olarak tanıdığı 56 etnik grubun 25'i Yünnan'da bulunmaktadır. Eyalet nüfusunun yaklaşık %38'i etnik azınlıklara aittir; örneğin Yi, Bai, Hani, Tay, Dai, Miao, Lisu, Hui, Lahu, Va, Naşi, Yao, Tibetli, Jingpo, Blang, Pumi, Nu, Achang, Jino, Moğol, Derung, Mançu, Sui ve Buyei halkları. Birçok diğer grup da bulunmaktadır, fakat bunlar ne sabit yerleşimlerde yaşamakta ne de eyalette resmî olarak var olma statüsüne layık görmenin koşulu olan 5 binden fazla bir nüfusa sahip olmayı yerine getirmektedirler. Kimi gruplar ise kendilerine özgü ulusal kimliklere sahip olmalarına rağmen resmî açıdan diğer grupların bir parçası olarak tanınırlar; ör. resmen Naşi halkının bir parçası olarak tanınan Mosuo halkı.
Yünnan'ın farklı etnik grupları tüm eyalet çapına dağılmış durumdadır. 4,5 milyonluk toplam bir nüfusla sınır alanları ve nehir vadilerinde yaşayan on farklı etnik grup var; bunlar Hui, Mançu, Bai, Naşi, Moğol, Zhuang, Dai, Achang, Buyei ve Sui halklarıdır. Alçak dağlık alanlarda 5 milyonluk toplam bir nüfusla Hani, Yao, Lahu, Wa, Jingpo, Blang ve Jino halkları yaşamaktadır. Yüksek dağlak alanlarda ise dört milyonluk toplam bir nüfusla Miao, Lisu, Tibetli, Pumi ve Derung halkları yaşamaktadır.
Aşağıdaki tablo, 2010 yılı Çin Ulusal Nüfus Sayımı'na dayanarak Yünnan'da nüfusları en az 5 bin olan etnik gruplarını nüfuslarıyla göstermektedir:
| Etnik grup | Nüfus |
|---|---|
| Han | 30.617.580 |
| Yi | 5.041.210 |
| Hani | 1.629.508 |
| Bai | 1.564.901 |
| Dai | 1.222.836 |
| Zhuang | 1.215.260 |
| Miao | 1.202.705 |
| Hui | 698.265 |
| Lisu | 668.336 |
| Lahu | 475.011 |
| Va | 400.814 |
| Naşi | 309.858 |
| Yao | 219.914 |
| Jingpo | 142.956 |
| Tibetli | 142.257 |
| Blang | 116.573 |
| Buyei | 58.790 |
| Pumi | 42.043 |
| Achang | 38.059 |
| Nu | 31.821 |
| Jino | 22.759 |
| Moğol | 22.624 |
| Palaung | 20.186 |
| Mançu | 13.490 |
| Sui | 8.834 |
| Derung | 6.353 |
| Tujia | 5.963 |
| Tu | 5.632 |
.jpg)
Yünnan'da konuşulan Çince lehçelerinin çoğu Beifanghua (Mandarin) grubunun Güneydoğu dalına aittir; bu nedenle komşu Siçuan ve Guizhou eyaletlerinde konuşulan lehçelere çok benzemektedir. Birçok Yünnan lehçesinde bulunan dikkate değer özelliklerin bazıları sözcük sonunda yer alan /n/ ile /ŋ/ sesleri arasındaki ayrımın kısmen veya tamamen kaybolması ve /y/ sesinin var olmamasıdır. Yöresel lehçelere ek olarak çoğu insan, medya, hükûmet ve eğitimde kullanılan Standart Çince (Putonghua) dilini de konuşur.
Yünnan'ın etnik çeşitliliği dilsel çeşitliliğinde de yansıtılır. Yünnan'da Bai, Yi, Tibet, Hani, Jingpo, Lisu, Lahu ve Naşi gibi Tibet-Birman dilleri; Zhuang, Buyei, Dong, Sui, Tai Lü ve Tai Nüa gibi Tay dilleri; ve Hmong-Mien dilleri konuşulur.
Naşi halkı, günümüzde kullanılmaya devam eden Dünya'daki tek piktografik yazı sistemi olan Dongba yazısını kullanır. Dongba yazısı esasen Dongba rahiplerine ritüellerinin nasıl yerine getirmek gerektiklerine dair talimatlar vermek için kullanılırdı; günümüzde ise daha çok turistlerin ilgisini çekmenin bir özellik olarak işlev gösterir. Belki en çok tanınan Batılı Dongba uzmanı Joseph Rock'tur.
Wikimedia Commons'ta Yünnan ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur.
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
