Dünya
Güneş Sistemi'nde Güneş'e en yakın üçüncü gezegen / From Wikipedia, the free encyclopedia
Dünya veya Yerküre,[lower-alpha 4] Güneş Sistemi'nde Güneş'e en yakın üçüncü gezegen olup şu an için üzerinde yaşam ve sıvı su barındırdığı kesin olarak bilinen tek astronomik cisimdir. Radyometrik tarihleme ve diğer kanıtlara göre 4,55 milyar yıldan fazla bir süre önce oluşmuştur. Dünya'nın yer çekimi, uzaydaki diğer nesnelerle, özellikle Güneş'le ve tek doğal uydusu Ay'la etkileşime girer. Dünya'nın Güneş'in etrafındaki yörüngesi, 365,256 güneş günü, yani bir yıldız yılı sürer. Bu süre içerisinde Dünya, kendi ekseni etrafında 366,265 kez döner.[lower-alpha 5]
Yörünge özellikleri | |||||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Dönem J2000 | |||||||||||||||||
Günöte | 152100000 km (94500000 mi; 1,017 AU)[1] | ||||||||||||||||
Günberi | 147095000 km (91401000 mi; 0,98327 AU)[1] | ||||||||||||||||
149598023 km[2] (92955902 mi; 1,00000102 AU) | |||||||||||||||||
Dış merkezlik | 0,0167086[2] | ||||||||||||||||
365,256363004 g[3] (1,00001742096 y) | |||||||||||||||||
Ortalama yörünge hızı | 29,78 km/s[4] (107200 km/sa; 66600 mph) | ||||||||||||||||
358,617° | |||||||||||||||||
Eğiklik |
| ||||||||||||||||
-11,26064°[4] (J2000 tutulumuna göre) | |||||||||||||||||
114,20783°[4] | |||||||||||||||||
Doğal uyduları |
| ||||||||||||||||
Fiziksel özellikler | |||||||||||||||||
Ortalama yarıçap | 6371,0 km (3958,8 mi)[8] | ||||||||||||||||
Ekvatoral yarıçap | 6378,1 km (3963,2 mi)[9][10] | ||||||||||||||||
Kutupsal yarıçap | 6356,8 km (3949,9 mi)[11] | ||||||||||||||||
Basıklık | 0,0033528[12] 1/298,257222101 (ETRS89) | ||||||||||||||||
Çevresi |
| ||||||||||||||||
| |||||||||||||||||
Hacim | 1,08321×1012 km3 (2,59876×1011 cu mi)[4] | ||||||||||||||||
Kütle | 5,97237×1024 kg (1,31668×1025 lb)[16] (3,0×10-6 M☉) | ||||||||||||||||
Ortalama yoğunluk | 5,514 g/cm3 (0,1992 lb/cu in)[4] | ||||||||||||||||
9,80665 m/s2 (1 g; 32,1740 ft/s2)[17] | |||||||||||||||||
Atalet momenti faktörü | 0.3307[18] | ||||||||||||||||
11,186 km/s[4] (40270 km/sa; 25020 mph) | |||||||||||||||||
Ekvatoral dönme hızı | 0,4651 km/s[20] (1674,4 km/sa; 1040,4 mph) | ||||||||||||||||
23,4392811°[3] | |||||||||||||||||
Albedo | |||||||||||||||||
| |||||||||||||||||
Atmosfer | |||||||||||||||||
Yüzey basıncı | 101,325 kPa (ODS'de) | ||||||||||||||||
Bileşimleri | |||||||||||||||||
Wikimedia Commons'ta ilgili ortam |
Dünya'nın dönme ekseni, yörünge düzlemine göre eğik olup bu eğiklik mevsimlerin oluşmasına neden olmaktadır. Dünya ile Ay arasındaki kütleçekimsel etkileşim; Dünya'nın eksenindeki yönelimi sabitler, gelgitlere neden olur ve dönmesini kademeli olarak yavaşlatır. Katı ya da kaya ağırlıklı yapısı nedeniyle üyesi bulunduğu yer benzeri gezegenler grubuna adını veren Dünya, bu gezegen grubunun kütlece ve hacimce en büyük üyesi olmasının yanı sıra Güneş Sistemi'ndeki en yoğun gezegendir.
Litosfer (taşküre) olarak adlandırılan Dünya'nın en dış katmanı, milyonlarca yıldır hareket hâlindeki rijit tektonik levhalardan oluşmaktadır. Dünya yüzeyinin yaklaşık %29'u, kıtalar ve adaların meydana getirdiği kara iken; suyla kaplı olan kalan %71'lik bölüm ise okyanuslar, göller, akarsular ve diğer tatlı suların oluşturduğu hidrosfer (suküre) olarak adlandırılır. Günümüzde Dünya'nın kutup bölgelerinin çoğu buzla kaplıdır. Dünya'nın iç kısmı ise merkezde yer alan katı demir ve nikelden meydana gelen hâlâ etkin durumundaki iç çekirdek, gezegenin manyetik alanını oluşturan sıvı hâldeki dış çekirdek ve tektonik levhaların hareket etmelerine yol açan mantodan meydana gelmektedir.
Tarihinin ilk birkaç milyar yılı içerisinde okyanuslarda başlayan yaşam, atmosferi ve yeryüzünü etkileyerek, oksijensiz solunum yapan canlıların çoğalmasına, oksijen düzeylerinin artışının ardından da oksijenli solunum yapan canlıların ortaya çıkmasına yol açtı. Bazı yerbilimsel kanıtlara göre Dünya'da yaşam, yaklaşık 4,1 milyar yıl önce başladı. O zamandan beri, Dünya'nın Güneş'e olan uzaklığı, fiziksel özellikleri ve yerbilimsel tarihi, canlıların evrimleşmelerini ve gelişmelerini sağladı. Dünya'daki yaşamın tarihi süresince canlı çeşitliliği zamanla artarken, zaman zaman kitlesel yok oluşlar da yaşandı. Gezegende yaşamış olan türlerin %99,9'undan fazlasının soyu tükendi. Günümüzde varlığını sürdüren türlerin sayısı için ayrı tahminler bulunmaktayken bazı türler ise tanımlanmamıştır. Dünya'da yaşayan 8 milyardan fazla insanın hayatta kalması, gezegenin biyosferi ve doğal kaynaklarına bağlıdır. Siyasi bakımdan dünyada, 200'ün üzerinde bağımsız devlet bulunmaktadır.