Uranüs
güneş sisteminin 7. gezegeni / From Wikipedia, the free encyclopedia
Uranüs, Güneş'e yakınlık bakımından yedinci gezegendir. Gazlı, camgöbeği renginde bir buz devidir. Gezegenin büyük bir kısmı, astronominin "buz" ya da uçucu maddeler olarak adlandırdığı maddenin süperkritik fazındaki su, amonyak ve metandan oluşur. Gezegenin atmosferi karmaşık katmanlı bir bulut yapısına sahiptir ve tüm Güneş Sistemi gezegenleri arasında 49 K (-224 °C; -371,2 °F) ile en düşük minimum sıcaklığa sahiptir. Gezegenin 82,23°'lik belirgin bir eksenel eğimi ve 17 saat 14 dakikalık bir geriye dönüş periyodu vardır. Bu, Güneş etrafındaki 84 Dünya yıllık bir yörünge döneminde kutuplarının yaklaşık 42 yıl sürekli güneş ışığı aldığı ve ardından 42 yıl sürekli karanlık olduğu anlamına gelir.
Keşif | |||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Keşfeden | William Herschel | ||||||||||||
Keşif tarihi | 13 Mart 1781 | ||||||||||||
Adlandırmalar | |||||||||||||
Adın kaynağı | Latince Ūranus Yunan tanrısından Οὐρανός Ouranos | ||||||||||||
Sıfatlar | Uranian | ||||||||||||
Sembol | |||||||||||||
Yörünge özellikleri[1] | |||||||||||||
Günöte | 20,11 AU | ||||||||||||
Günberi | 18,33 AU | ||||||||||||
19,2184 AU | |||||||||||||
Dış merkezlik | 0,046381 | ||||||||||||
| |||||||||||||
369,66 gün[4] | |||||||||||||
Ortalama yörünge hızı | 6,80 km/sn[4] | ||||||||||||
142,238600° | |||||||||||||
Eğiklik | Tutuluma 0,773° Güneş ekvatoruna 6,48° Değişmeyen düzleme 0,99°[5] | ||||||||||||
74,006° | |||||||||||||
19 Ağu 2050[6] | |||||||||||||
96,998857° | |||||||||||||
Bilinen doğal uydusu | 28 | ||||||||||||
Fiziksel özellikler | |||||||||||||
5,38[7] ile 6,03[7] | |||||||||||||
3,3″ ile 4,1″[4] | |||||||||||||
Ortalama yarıçap | 25.362 ± 7 km[8] | ||||||||||||
Ekvatoral yarıçap | 25.559 ± 4 km 4,007 Dünya[8] | ||||||||||||
Kutupsal yarıçap | 24.973 ± 20 3,929 Dünya[8] | ||||||||||||
Basıklık | 0,0229 ± 0,0008[8] | ||||||||||||
Çevresi | 159.354,1 km[2] | ||||||||||||
8,1156 × 109 km2[2] 15,91 Dünya | |||||||||||||
Hacim | 6,833 × 1013 km3[4] 63,086 Dünya | ||||||||||||
Kütle | (8,6810 ± 0,0013) × 1025 kg 14,536 Dünya[9] GM=5.793.939 ± 13 km3/sn2 | ||||||||||||
Ortalama yoğunluk | 1,27 g/cm3[4] | ||||||||||||
8,69 m/sn2[4] 0,886 g | |||||||||||||
Atalet momenti faktörü | 0,23[10] (tahmini) | ||||||||||||
21,3 km/sn[4] | |||||||||||||
-0,71833 g (ters yön) 17 sa 14 dak 24 sn[8] | |||||||||||||
Ekvatoral dönme hızı | 2,59 km/sn 9.320 km/sa | ||||||||||||
97,77° (yörüngeye)[4] | |||||||||||||
Kuzey kutbu sağ açıklık | 17sa 9d 15s 257,311°[8] | ||||||||||||
Kuzey kutbu dik açıklık | −15,175°[8] | ||||||||||||
Albedo | 0,300 (Bond)[11] 0,488 (geom.)[12] | ||||||||||||
| |||||||||||||
Atmosfer[14][15][16] | |||||||||||||
Ölçek yüksekliği | 27,7 km[4] | ||||||||||||
Bileşimleri | (1,3 bar'ın altında) Gazlar:
Buzlar:
| ||||||||||||
Wikimedia Commons'ta ilgili ortam | |||||||||||||
Uranüs, Güneş Sistemi gezegenleri arasında en büyük üçüncü çapa ve en büyük dördüncü kütleye sahiptir. Mevcut modellere göre, uçucu manto tabakasının içinde kayalık bir çekirdek ve onu çevreleyen kalın bir hidrojen ve helyum atmosferi bulunmaktadır. Üst atmosferinde eser miktarda hidrokarbon ve karbonmonoksit ile birlikte karbondioksit tespit edildi. Uranüs'ün atmosferinde 900 km/sa (560 mph) en yüksek rüzgâr hızı, kutup örtüsündeki değişimler ve düzensiz bulut oluşumu gibi açıklanamayan birçok iklim olayı vardır. Gezegen ayrıca diğer dev gezegenlere kıyasla çok düşük iç ısıya sahiptir ve bunun nedeni belirsizliğini korumaktadır.
Diğer dev gezegenler gibi Uranüs'ün de bir halka sistemi, bir manyetosferi ve birçok doğal uydusu vardır. Son derece karanlık olan halka sistemi, gelen ışığın yalnızca yaklaşık %2'sini yansıtır. Uranüs'ün 28 doğal uydusu, 13'ü küçük iç uydular olmak üzere bilinen 18 normal uyduyu içerir. Daha uzakta gezegenin daha büyük beş büyük uydusu vardır: Miranda, Ariel, Umbriel, Titania ve Oberon. Uranüs'ten çok daha uzakta yörüngede dönen dokuz düzensiz uydu vardır. Gezegenin manyetosferi oldukça asimetriktir ve halkalarının ve uydularının kararmasının nedeni olabilecek birçok yüklü parçacığa sahiptir.
Uranüs çıplak gözle görülebilir, ancak çok sönüktür ve William Herschel tarafından ilk kez gözlemlendiği 1781 yılına kadar bir gezegen olarak sınıflandırılmadı. Keşfinden yaklaşık yetmiş yıl sonra, gezegene Yunan ilkel tanrılarından biri olan Yunan tanrısı Uranüs'ün (Ouranos) adının verilmesi konusunda fikir birliğine varıldı. 2024 yılı itibariyle, 1986 yılında Voyager 2 sondası gezegenin yanından geçtiğinde sadece bir kez yakından ziyaret edildi.[18] Günümüzde teleskoplarla çözülebilmesine ve gözlemlenebilmesine rağmen, Gezegen Bilimi Decadal Araştırması'nın önerilen Uranüs Yörünge ve Sondası görevini 2023-2032 araştırmasında en yüksek öncelik haline getirme kararının ve CNSA'nın Tianwen-4'ün bir alt sondasıyla gezegenin yanından geçme önerisinin gösterdiği gibi, gezegeni yeniden ziyaret etme arzusu çok fazladır.[19]