Talışça veya Talişçe (Talışça: Tolışə Zıvon, Tолышә зывон, تؤلشه زوؤن), İran ve Azerbaycan'da konuşulan bir Kuzeybatı İran dilidir.[7] Tatça ve Zazaca[8][9][10][11][12][13][14] ile yakından ilişkili dil, İran'ın Hazar Denizi kıyılarındaki Gilan ve Erdebil eyaletleri ile Azerbaycan'ın güney illerinde yaklaşık 220.000 kişi tarafından konuşulmaktadır. Konuşurlar Hazar Denizi'nin batı ve güneybatı kıyı bölgelerinde yoğunlaşmıştır. Glottolog Talişçeyi Türkiye'de konuşulan Zazaca ile Hazar Denizi'nin güney kıyılarında konuşulan Tatça ve lehçeleri ile birlikte Eski Azerice'den türeyen Azeri dilleri grubu içinde sınıflandırmaktadır.[8]
Talışça | |
---|---|
Tolışə zıvon толышә зывон تالشی زَوُن | |
Ana dili olanlar | Azerbaycan, İran |
Konuşan sayısı | 218.100[1] ila 230.000[2] (2011-14) |
Dil ailesi | Hint-Avrupa dil ailesi
|
Yazı sistemi | Latin (Azerbaycan) Arap (İran) Kiril (Rusya) |
Dil kodları | |
ISO 639-3 | tly |
Glottolog | taly1247 North-Central Talysh[3]shah1254 Southern Talyshi[4]cent1970 Central Talyshi[5]nort2639 Northern Talyshi[6] |
Sınıflandırma
Bir Kuzeybatı İran dili olan[15] Talışçaya dil bilimsel olarak en yakın diller başta Tatça, Zazaca ve Eski Azerice olmak üzere ve Hazar Denizi kıyılarında konuşulan diğer İran dil ve lehçeleridir.[16][17] Talışça aynı zamanda Zazaca,[18] Tatça,[17][19] Simnanca, Kahangi, Vefsçe dilleri/diyalektleri[20] gibi ergatif bir dildir.[21] Gramatik cinsiyet Eski Talışçada bulunmakla birlikte günümüzde kalıntı olarak bazı sözcüklerde mevcuttur.[22] UNESCO'nun Tehlike Altındaki Dünya Dilleri Atlası'na göre düşük tehlike altında olan diller arasındadır.[23] Talışça Azerice, Farsça, Zazaca ve Gilancadan etkilenmiş olup, kısmen de olsa Farsça ve Zazaca ile karşılıklı anlaşılabilirdir. Dilde yer alan sesbilimsel, dilbilimsel ve sözcük bilimsel farklılıklar göz önüne alındığında Talışça, Kuzey (Azerbaycan ve İran), Orta (İran) ve Güney (İran) lehçeleri olmak üzere üçe ayrılmaktadır.[24]
Zazaca | Talışça[25] | Zazaca | Talışça | Zazaca | Talışça[26] | Zazaca | Talışça[27] |
---|---|---|---|---|---|---|---|
ez | az/əz | berz | berz | nızm | nızım | siye | si, sə, səy |
tı | tı | biye | bıe | dı | dı | pır | puɾ |
o/a/ey | əv | bın | bın | neweş | noxəş | çım | çam |
ma | əmə | boy | bu | kahn | kanə | gav | ɡov |
şıma | şımə | ke/keye | kə | teze | tozə | post | pust |
keyne | kinə | vist | vist | panc | penç | mêrdek | merdək |
çıçı | çiç | bız | bız | şeş | şəş | xoz | xu |
pi/pêr | piyə | mae | moə | hawt | haft | mu | mu |
şıt | şıt | serd | sard | new | nev | non, nun | nun |
verg | vərg | kerg | karg/kag | nezdi | nez | dû | du |
vıl | vıl | velg | velg | engışte | angışte | rı | ɾy, ɾu |
va | va | engemin | engivin | sine | sinə | dew | di |
kam | kom | merde | marde | dından | dandon | vizer | izəɾ |
şiyen- | şiyən- | zıwan | zıvon | lıng | lıng | espe | əspa |
şew | şev | aw | ov | zımıstan | zımıston | dızdi | dızdi |
vat- | vâtē | zan- | zun/zan- | vesar | əvəsor | bıra | bərâ |
gêc | gıj | morjela | mujnə/morjenə | vor, vewre | voə | çi | çi |
bermayen | beramesan | roc/roz | ruz | bumlerz | buməlarzə | new serre bi | nəv surə bim |
pısıng | pışık | cêni | cen | hak | agla | dar | dar |
aşme/menge | oşem/meng | şew | şev | veyve | veye | zama | zuma |
nê | ne/na | bê | boy/bey | veng | vang | mezg | mazg |
Dillerin tarihsel evrimi ve dil gruplarındaki sınıflandırmanın esas temelini oluşturan ünsüzlerin oluşumu (eşdillilik/sınırı/isoglosses) Talışçada Zazaca ile hemen hemen aynıdır. Talışça da Zazaca gibi Proto-Hint Avrupa ünsüz harf köklerini güçlü bir biçimde muhafaza etmiştir:[28][29]
Proto Hint-Avrupa | Partça | Azerice/Tatça[lower-alpha 1] | Zazaca | Talışça | Simnanca | Hazar dilleri | Merkez Lehç. | Beluçça | Kürtçe | Farsça |
*ḱ/ĝ | s/z | s/z | s/z | s/z | s/z | s/z | s/z | s/z | s/z | h/d |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
*kue | -ž- | -ž- | -ĵ- | -ž | -ĵ, ž- | -ĵ- | -ĵ-, ž, z | -ĵ- | -ž- | -z- |
*gue | ž | ž (y-) | ĵ | ž | ĵ,ž | ĵ | ĵ, ž, z | ĵ | ž | z |
*kw29 | ? | isb | esb | asb | esp | s | esb | ? | s | s |
*tr/tl | hr | (h)r | (hi)r | (h)*r | (h)r | r | r | s | s | s |
*d(h)w | b | b | b | b | b | b | b | d | d | d |
*rd/*rz | r/rz | r/rz | r/rz | rz | l/l(rz) | l/l | l/l(rz) | l/l | l/l | l/l |
*sw | wx | h | w | h | x(u) | x(u) | x(u), f | v | x(w) | x(u) |
*tw | f | u | w | h | h | h | h(u) | h | h | h |
*y- | y | y | ĵ | ĵ | ĵ | ĵ | ĵ (y) | ĵ | ĵ | ĵ |
Not listesi
Kaynakça
Dış bağlantılar
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.