Loading AI tools
Vikipedi'den, özgür ansiklopediden
Türkiye'nin zekâ seviyesi, Türkiye'de yaşayan kişilerin IQ değerlerinin ölçülmesi ve ortalanması ile elde edilen, üzerine çeşitli çalışmalar yürütülmüş bir konudur. Richard Lynn ve Tatu Vanhanen'ın Türkiye'den elde edilmiş çeşitli zekâ testi verilerini inceleyen araştırmalarında 86 ile 90 arasında değişen farklı değerler bulunmuştur. 2015 tarihli bir çalışma Türkiye'nin IQ değerini zekâ testleriyle yüksek korelasyonlu Uluslararası Öğrenci Değerlendirme Programı testlerini baz alarak hesaplamış ve Birleşik Krallık'ın değeriyle kıyaslayarak zeka seviyesini 94 olarak belirlemiştir.
Buna karşın IQ değerleri ülke içerisinde ekonomik, coğrafi, sosyal ve demografik faktörlere göre büyük değişiklik göstermektedir. Türkiye'nin ortalama IQ'sunu 94 belirlemiş çalışma baz alındığı takdirde en yüksek zekâ seviyesine ait bölgeyi y. 98 puanla Batı Marmara, en düşük seviyeye sahip bölgeyi ise y. 86 puanla Güneydoğu Anadolu oluşturmaktadır. Bu bölgesel farkları açıklamak için çeşitli teoriler öne sürülmüştür.
Yürütülmüş bazı çalışmalar genel Türk toplumunda Flynn etkisinin görüldüğüne işaret etmekte olup, ülkenin IQ seviyesinde artış meydana gelmektedir. Bu artış özellikle önceden düşük IQ seviyesine sahip olduğu kaydedilmiş düşük gelirli topluluklarda gözlemlenmektedir. Kağıtçıbaşı ve Biricik, 1977 ve 2010 yılları arasında Bursa'nın zekâ seviyesinde onyıl başına 1.59 puanlık bir artış kaydetmişlerdir. Türkiye'nin şehirleşmesi hesaba katıldığında onyıl başına 3.52 puanlık bir zekâ artışı görülmektedir. WÇZÖ-R ile WÇZÖ-IV testlerinden elde edilen puan farklılıkları da Flynn etkisine kanıt oluşturmaktadır.
Lynn, 2006 basımı IQ and Global Inequality eserinde Kağıtçıbaşı'nın 1972 tarihli çalışmasındaki domino taşlarının mantığa dayalı dizimini kapsayan D-48 testi verilerini kullanarak[2] dönemin Birleşik Krallık verileriyle kıyaslamış ve Türkiye'nin IQ'sunun bu bağlamda 84 olduğu sonucuna ulaşmıştır. Aynı sene yayımlanmış Uçman'ın Goodenough-Harris testinin (Bir İnsan Çiz testi) karşılaştırmalı verileri[3] ise 96 IQ sonucunu vermektedir.[4]
Lynn ve Vanhanen'ın 2002'de yayımlanan IQ and the Wealth of Nations kitabına göre Türkiye'nin IQ değeri 90'dır. Lynn ve Vanhanen ülkenin IQ değerini hesaplamak için Savaş ve Şahin tarafından 1994'te yayımlanan bir çalışmayı kullanmıştır.[5] Bu çalışma "Raven testi" olarak da bilinen Raven Standart Progresif Matrisler Testi'nin (SPM) Türkiye'nin farklı bölgelerinden yaşları 6 ile 15 arasında değişen 2,277 çocuğa uygulanması ile elde edilen verileri içermiştir. Bu verilerin Birleşik Krallık'ın norm değerine uyarlanmasıyla 93 IQ değeri elde edilmiştir. Buna karşın Savaş ve Şahin'in verileri 1992 yılına, Birleşik Krallık'ın verileri ise 1979 yılına ait olduğu için zaman farkı göz önünde bulundurularak 93 değerinin 90 olması uygun görülmüştür. Türkiye'nin komşularından Yunanistan 92, Bulgaristan 93, Gürcistan 93, Ermenistan 93, Azerbaycan 87,[lower-alpha 1] İran 84, Irak 87 ve Suriye 87[lower-alpha 2] değerlerine sahiptir. Türkiye, İsrail'den sonra Orta Doğu'da en yüksek skora sahiptir.[1]
Lynn, Türkiye'deki bölgesel farklılıkları incelediği 2015 tarihli çalışmasında Türkiye'nin Uluslararası Öğrenci Değerlendirme Programı (PISA) sonuçlarını baz alan bir zeka seviyesi ölçütü kullanmış ve Birleşik Krallık'ın sonuçlarını temel alan bir puanlama geliştirmiştir. Bu çalışmaya göre Birleşik Krallık'ın ortalama zeka seviyesi 100 olarak belirlendiği takdirde Türkiye'nin IQ'su 94 olmaktadır.[6]
2019'da yayımlanan The Intelligence of Nations'da Düzen'in 2008 SPM verileri kullanılarak Türkiye'nin IQ'su 89,6 (BK'nin değeri 100 olarak alındığında) olarak belirlenmiştir. Bu değer iki veri havuzunun farklı tarihleri esas almasından doğan Flynn etkisi hesaba katılarak düzeltildiğinde 86,66 olmaktadır. Bu değere ek olarak ülkenin PISA (2003-2015), TIMSS (1999, 2007-2015) ve PIRLS (2001) skor ortalamalarının karşılaştırılmalı değerlendirilmesiyle oluşturulmuş "SAS-IQ" (School Assessment Data) 86,94 olarak açıklanmıştır. İki değerin ortalaması olan 86,8 Türkiye'nin IQ değeri olarak verilmiştir.[7][8]
Richard Lynn, Caner Sakar ve Helen Cheng adlı akademisyenler tarafından 2015 senesinde yayımlanmış bir çalışma Türkiye'deki bölgesel zekâ seviyesi, gelir ve sosyal farklılıkları incelemiştir. Çalışma, 12 adet olan birinci derece Türkiye İstatistiki Bölge Birimleri'ne göre zekâ seviyesinin ülkedeki dağılımını analiz etmiştir. Zekâ seviyesi göstergesi olarak IQ testleri ile yüksek oranda korelasyon içeren (r= .91) 2012 Uluslararası Öğrenci Değerlendirme Programı (PISA) sınavı sonuçları kullanılmıştır. Bu sonuçlar Birleşik Krallık'ın PISA sonucunu temel alan bir sisteme göre puanlandırılmıştır. Bu sistemde Birleşik Krallık'ın ortalama 502 olan PISA değeri 100 IQ olarak ele alınmış, Türkiye'nin bölgeleri de bu değer ile karşılaştırılmış ve puanlandırılmıştır.[6]
Araştırmaya göre Batı Türkiye en yüksek zekâ seviyesine sahip olup, doğu bölgelere doğru gidildiği takdirde zekâ seviyesinde genellikle bir düşüş trendi gözlemlenmektedir. Bölgelerin zekâ seviyesi değerleri y. 98 ile 86 arasında değişmektedir. Batı Marmara (97.7), Doğu Marmara (97.4) ve Orta Anadolu (97.3) bölgeleri en yüksek IQ değerlerine sahip olmaktadır. Bu bölgeleri sırasıyla Ege (96.3), Batı Anadolu (95.9), İstanbul (95.2), Doğu Karadeniz (94), Akdeniz (93.7), Batı Karadeniz (91.9) ve Kuzeydoğu Anadolu (91.9) takip etmektedir. Ortadoğu Anadolu (87.3) ve Güneydoğu Anadolu (86.3) IQ seviyesi açısından en düşük bölgeleri oluşturmaktadır. Zekâ seviyesi ve enlem arasında istatistiksel açıdan anlamlı (r= .81) bir ilişki söz konusudur. Kuzey-güney aksını kapsayan boylam ve zekâ seviyesi arasında da bir ilişki (r= .35) vardır, ancak bu korelasyon istastistiksel olarak anlamlı değildir. En düşük ve en yüksek bölgesi arasında 11.4 puan farkı olan Türkiye, bölgesel zekâ seviyesi farkı açısından İtalya (11 puan) ve Amerika Birleşik Devletleri (10.1 puan) ile benzer bulunmuştur.[6]
Bu bölgesel farklar çeşitli korelasyonlara sahiptir. Bölgenin doğurganlık hızı (r= .89), Kürt nüfus oranı (r= .87) ve bebek ölüm hızı (r= .80) zekâ seviyesi hususunda istatistiksel açıdan anlamlı negatif korelasyona sahip faktörleri oluşturmaktadır. Yükseköğretime Geçiş Sınavı başarısı (r= .87) ve kişi başına düşen gelir (r= .81) ile daha düşük oranda yüksek öğretim mezunu olmak (r= .61) istatistiksel açıdan anlamlı pozitif korelasyona sahip faktörlerdir. Doğurganlık ve zekâ seviyesinin arasındaki bu ilişki disjeniye yol açmaktadır. Dünyanın pek çok ülkesinde disjenik doğruganlık trendi gözlemlenmektedir.[6]
Batı Anadolu'nun genel yüksek IQ seviyesinde iç göçün önemli bir faktör olduğu öne sürülmüş ve bu iki değişkenin ilişkili olduğu (r= .66) tespit edilmiştir. Lynn et al., daha fakir orta ve doğu bölgelerinden zengin Batı'daki liman şehirlerine tarihî bir göç trendi olduğuna değinmiştir. Bazı göçmen gruplarının (Güney ABD'deki siyahiler, İskoçlar), göç ettikleri anayurtlarındaki ortalama zekâ seviyesinden daha yüksek sonuçlara sahip oldukları bulunmuştur. Bu, göç eden kişinin göç etmesinin getireceği avantajları görmesi ve göç etmek için yeterli kaynaklara sahip olması için yüksek bir IQ'ya sahip olması gerekliliğine bağlanmıştır.[6]
Lynn et al., Orta Anadolu'daki görece yüksekte yer alan değerleri başkentlerin yüksek IQ değerine sahip bireyleri çektiğini savunarak Türkiye'nin başkenti Ankara'nın varlığı ile bağdaşlaştırmıştır. Fransa ile Birleşik Krallık'ta da en yüksek IQ ortalamaları başkent bölgesinde bulunmaktadır.[6]
Çalışmada Doğu'daki bölgelerin genellikle daha düşük çıkmasının nedenleri arasında birkaç teori öne sürülmüştür. Bunlardan biri, dağlık olan arazi yapısının bölgeye erişimi zorlaştırdığını ve bunun sonucunda zekâ seviyesi ile ilişkili ekonomik ve eğitimsel faktörlerin olumsuz yönde etkilendiğidir.[6]
![[icon]](#/media/Dosya:Wiki_letter_w_cropped.svg){kind=small} | Bu alt başlığın genişletilmesi gerekiyor. Sayfayı düzenleyerek yardımcı olabilirsiniz. |
Günümüzde Avrupa başta olmak üzere pek çok ülkede Türkiye'den gelen göçmenler tarafından Türk ve Kürt diasporaları oluşturulmuştur. 2001 tarihli Hollanda'da yürütülmüş bir çalışma ülkedeki göçmen gruplarının zekâ seviyeleri ile Hollandalılarınkini karşılaştırmıştır. Temel değer olarak ortalama Hollandalı IQ değeri alınmış ve bu değer 100 olarak belirlenmiş, Türkiye ve Fas kökenli ortalama bir göçmenin IQ değerinin 78'e (2004'teki çalışmaya göre 81'e) tekabül ettiği bulunmuştur. Bu değer bu iki ülkenin 90 ve 85 olan ulusal zekâ seviyelerinin altında yer almakta olup, Türkiye kökenli göçmen topluluklarında zekâ seviyesi açısından bir negatif seçiciliğe işaret etmektedir.[9]
J. te Nijenhuis et al., 1960 ve 1970'lerde Avrupa'ya göç etmiş Türk göçmen topluluklarının Anadolu'daki az gelişmiş yerlerden vasıfsız işçi olarak geldiğini ve bu yüzden anayurtlarının ortalama zekâ seviyelerinden düşük performans sergilediklerini öne sürmüştür. İkinci nesil göçmenler birinci nesil olanları ile karşılaştırıldıklarında yaklaşık 12.6 (dilsel testlerde 9.8) puanlık bir IQ artışı gözlemlenmiştir.[10]
Kağıtçıbaşı ve Biricik'in 2011 yılında Türkiye'de 1977 ve 2010 yılları arasındaki zekâ seviyesi gelişimini irdeleyen bir çalışma yayımlamıştır. Bu araştırma Goodenough Bir İnsan Çiz testini (Draw-a-Person test, DAP) kullanmıştır. Bu test, testi alan kişiden bir insan resmi çizmesi ve bu çizimin puanlanarak kişiye bir IQ skoru tayin edilmesi ile gerçekleştirilmektedir. İki çalışma da Bursa şehrindeki 258 5. sınıf öğrencisini kullanmış olup, köy (en düşük sosyoekonomik gelişme), düşük sınıf mahalle (orta düzey SEG) ve orta sınıf mahalle (en yüksek SEG) olmak üzere üç farklı grup incelenmiştir. Çalışma, 1977 ile 2010 yılları arasında IQ değerlerinde toplamda 5.24'lük (onyıl başına 1.59) bir artışın yaşandığını ortaya koymaktadır. IQ artışı özellikle de 1977 sonuçlarına göre düşük IQ seviyeli grupların bulunduğu köy ve düşük sınıf şehiriçi mahallelerde gözlemlenmiştir.[11]
Rindermann, Schott ve Baumeister Kağıtçıbaşı ve Biricik'in çalışmalarını Türkiye'nin şehirleşmesini hesaba katarak revize etmişler ve IQ artışının onyıl başına 3.52 puan olduğunu bulmuşlardır.[12] Lynn, Sakar ve Cheng'e göre PISA testleri göz önüne alındığında Türkiye'de 2003 ve 2012 yılları arasında yaklaşık 5 puanlık bir IQ artışı yaşanmıştır.[6]
2014'te Türk Psikoloji Dergisi'nde yayımlanmış bir çalışma yaşları 6 ile 16 arasında değişen 87 Ankaralı çocuğun Wechsler Çocuklar için Zekâ Ölçeği (WÇZÖ-R ile WÇZÖ-IV) puanlarını incelemiştir. Çalışmada Türkiye'de norm değeri 1984'te oluşturulmuş WÇZÖ-R testi ile norm değeri 2012 verileriyle oluşturulmuş WÇZÖ-IV testleri kullanılmıştır. Denekler iki ay ara ile iki teste de tabi tutulmuştur. Deneklerin WÇZÖ-R değerlerinin, 1984 norm grubunun birinci standart sapmasının pozitif ucunda yer alarak norm değerinden yüksek bir puan olduğu, ancak WÇZÖ-IV norm değerleriyle karşılaştırıldığında güven aralığı içerisinde yer aldığı tespit edilmiştir.[13] Çalışma örnekleminde IQ puanı artışının 29 yıllık zaman dilimi için yaklaşık 10 puan olduğu belirlenmiştir. Çalışmanın sonuçları Flynn’in Amerika ve Avrupa örneklemlerinde elde ettiği bulgularla örtüşmektedir. Bir diğer önemli bulgu ise kristalize zekâ ve akıcı zekâ puanlarındaki yükselmenin farklı olmasıdır. WÇZÖ testlerinde akıcı zekâyı temsil eden "Performans Puan Zeka Bölümü"nde kristal zekâyı temsil eden "Sözel Puan Zekâ Bölümü"ndeki artışa kıyasla iki kat artış yaşanmıştır. Bu veriler de Flynn tarafından ortaya konan çalışmalarla örtüşmektedir.[13]
Daha önce WÇZÖ-R testinin 1984'te 100 olarak belirlenmiş normuna karşı 120 üzeri puan alarak "üstün yetenekli" olarak sınıflandırılmış 50 çocuğa WÇZÖ-IV testinin uygulanmasını kapsayan 2017 tarihli bir çalışma bu çocukların WÇZÖ-IV'den WÇZÖ-R'ye kıyasla ortalama olarak yaklaşık 6 puan daha az aldığını ortaya koymuştur. Bu fark özellikle performans bölümü ile WÇZÖ-IV muadili algısal akıl yürütme bölümü arasında 15 puanı aşmıştır. Farkın nedeni olarak Flynn etkisinin yol açtığı doğal IQ artışı sonucunda normu 1984 verilerine dayanan bir testten, normu 2012 verilerine dayanan teste kıyasla daha yüksek bir puan almanın daha kolay olması verilmiştir. WÇZÖ-R testi yerine WÇZÖ-IV testi kullanıldığı takdirde önceden "üstün yetenekli" olarak sınıflandırılmış bazı çocukların bu kategoride sınıflandırılamayacağını tespit eden çalışma "üstün yetenekli" bireylerin tespiti için WÇZÖ-R'nin güncel bir test olamayacağı savunmuş ve WÇZÖ-IV’ün kullanılmasının daha sağlıklı ve yararlı olduğunu belirtmiştir.[14] Muş'ta dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu tanısı konmuş bireylerin WÇZÖ-R ve WÇZÖ-IV skorlarındaki farklılığı inceleyen başka bir çalışma da Türkiye'deki Flynn etkisine kanıt olarak sunulmaktadır.[15]
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
