Loading AI tools
Vikipedi'den, özgür ansiklopediden
Savant sendromu, belirgin zihinsel engele sahip bir kişinin ortalamanın çok üzerinde belirli yetenekleri gösterdiği nadir bir durumdur.[1][2] Savantların üstün olduğu beceriler genellikle bellek ile ilgilidir.[1] Bu yetenekler, hızlı hesaplama, sanatsal yetenek, harita yapımı veya müzikal yeteneği içerebilir.[1] Genellikle sadece bir istisnai beceri mevcuttur.[1]
| Savant sendromu | |
|---|---|
| Diğer adlar | Otistik savant, idiot savant (tarihsel)[1] |
 | |
| Yağmur Adam filminin ana karakterine ilham kaynağı olan savant, Kim Peek | |
| Uzmanlık | Psikiyatri, Nöroloji |
| Belirtiler | Ortalamanın çok üzerinde belirli yeteneklere sahip genel zihinsel engel[1][2] |
| Tipler | Konjenital, edinsel[3] |
| Nedenleri | Otistik spektrum bozukluğu, beyin hasarı gibi nörogelişimsel bozukluklar[1] |
| Sıklık | yaklaşık 1 milyon insanda bir[4] |
Bu duruma sahip olanlar genellikle otistik spektrum bozukluğu gibi nörogelişimsel bir bozukluğa sahiptir veya beyin hasarı vardır.[1] Vakaların yaklaşık yarısı otizm ile ilişkilidir ve bu kişiler "otistik savant" olarak bilinirler.[1] Durum genellikle çocuklukta ortaya çıkarken, bazı vakalar yaşamın daha sonraki dönemlerinde ortaya çıkar.[1] DSM-5 içerisinde bir ruhsal bozukluk olarak tanınmamaktadır.[5]
Savant sendromunun her bir milyon insandan birini etkilediği tahmin edilmektedir.[4] Durum, 6:1 oranında erkekleri kadınlardan daha fazla etkilemektedir.[1] Durum ilk kez 1783 yılında tıbben açıklanmıştır.[1] Otizmi olan insanların 10'da 1'ine kadarında savant sendromu belirtileri bulunmaktadır.[1] Şu anda olağanüstü becerilere sahip yüzden az savantın yaşadığı tahmin edilmektedir.[1]
Savant becerileri genellikle beş ana alandan birinde veya daha fazlasında bulunur: sanat, bellek, aritmetik, müzikal yetenekler ve uzamsal beceriler.[1] Savantlardan en yaygın olanları,[6][7] herhangi bir tarih için haftanın gününü hızlı ve doğru bir şekilde hesaplayabilen veya herhangi bir tarihe ait kişisel anıları hatırlayabilenlerdir. Gelişmiş bellek, sanat yeteneklerindeki anahtar "süper güç"tür.[6]
Savantların yaklaşık olarak yarısı otistik iken, diğer yarısında genellikle bir tür merkezî sinir sistemi hasarı veya hastalığı vardır.[1] Otizmi olanların yaklaşık %10'unda bir tür savant yeteneklerine sahip olduğu tahmin edilmektedir.[1][8][9]
Bir takvimsel savant (veya takvim savantı), zihinsel engeli olmasına rağmen, sınırlı bir on yıl veya belirli bir binyıl aralığında bir tarihin haftanın gününü veya tam tersini adlandırabilen kişidir.[7][10] İnsan takvim hesaplayıcıların nadir olması, muhtemelen genel nüfus arasında bu tür becerileri geliştirmek için motivasyon eksikliğinden kaynaklanmaktadır, ancak matematikçiler benzer becerileri edinmelerine izin veren formüller geliştirmişlerdir.[10] Öte yandan takvimsel savantlar, sosyal olarak ilgi çekici becerilere yatırım yapmaya eğilimli olmayabilir.[11]
Yaygın olarak kabul edilen hiçbir bilişsel teori, savantların yetenek ve eksiklik kombinasyonunu açıklamaz.[12] Otizmli bireylerin ayrıntı odaklı işlemeye eğilimli oldukları ve bu bilişsel tarzın otizmi olan veya olmayan bireyleri savant yeteneklerine yatkın hâle getirdiği öne sürülmüştür.[13] Başka bir hipotez, savantların hiper sistemize olması ve böylece bir yetenek izlenimi vermesidir. Hiper-sistemize etme, empati kurma-sistemize etme teorisinde insanları dış dünya hakkındaki gerçekleri sistemleştirme yerine başkalarıyla empati kurma becerilerine göre sınıflandıran aşırı bir durumdur.[14] Ayrıca, savantların detaylarına gösterilen dikkat, bu benzersiz bireylerdeki gelişmiş algı veya duyusal aşırı duyarlılığın bir sonucudur.[14][15] Ayrıca bazı savantların, normalde bilinçli farkındalık için mevcut olmayan tüm insan beyninde var olan düşük seviyeli, daha az işlenmiş bilgilere doğrudan erişerek çalıştıkları da doğrulanmıştır.[16]
Bazı durumlarda savant sendromu, sol ön temporal lobda şiddetli kafa travmasının ardından indüklenebilir.[1] Savant sendromu, beynin bu bölgesini geçici olarak devre dışı bırakmak için Manyetik Uyarım Tedavisi kullanılarak yapay olarak çoğaltılmıştır.[17]
Kaç kişinin savant becerilere sahip olduğuna dair nesnel olarak kesin bir istatistik yoktur. Tahminler, "son derece nadir"den otizmi olan on kişiden birinin çeşitli derecelerde savant becerilere sahip olmasına kadar değişmektedir.[1][18] 137 otistik çocuk ebeveyni üzerinde 2009 yılında Britanya'da yapılan bir araştırma, %28'inin çocuklarının "normal" insanlar için bile alışılmadık bir düzeyde beceri veya güç olarak tanımlanan savant beceri kriterlerini karşıladığına inandığını ortaya koymuştur.[19] 50 kadar ani veya edinilmiş savant sendromu vakası rapor edilmiştir.[20][21]
Savant sendromlu erkeklerin sayısı, kadınları kabaca 6:1 (Finlandiya'da) oranında geride bırakmaktadır.[22] Bu, 4,3:1 otizm spektrum bozukluklarının cinsiyet oranı eşitsizliğinden biraz daha yüksektir.[23]
İdiot savant (Fransızca: "aptal dahi") terimi, ilk kez Down sendromunu tanımlasıyla bilinen John Langdon Down tarafından 1887 yılında durumu tanımlamak için kullanıldı. Bu terim daha sonra yanlış bir isimlendirme olarak kabul edildi. Çünkü bildirilen vakaların tümü, başlangıçta çok ciddi zihinsel engelli bir kişi için kullanılan tanıma uymuyordu. Ayrıca otistik savant terimi, bozukluğun bir tanımı olarak da kullanıldı. Bu isim de daha sonra idiot savant gibi yanlış isimlendirme olarak kabul edildi. Çünkü savant sendromu teşhisi konanların sadece yarısı otistikti. Teşhisin doğruluğu ve bireye karşı haysiyet ihtiyacının anlaşılması üzerine, savant sendromu terimi yaygın olarak kabul edilen terminoloji haline geldi.[1][18]
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
