Plüton
Cüce gezegen / From Wikipedia, the free encyclopedia
Plüton (küçük gezegen tanımı: 134340 Pluto; sembolleri: [13] veya [14]), Kuiper Kuşağı'nda bulunan bir cüce gezegendir. Güneş Sistemi'nde bilinen en büyük cüce gezegen ve Neptün ötesi cisim[15] ve doğrudan Güneş etrafında dolanan en büyük on altıncı cisimdir. 2006 yılına dek gezegen olarak sınıflandırılmaktaydı. Plüton, bünyesinde birçok cisim barındıran Kuiper Kuşağı'nın en belirgin üyelerinden biridir.
Keşif | |||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Keşfeden | Clyde W. Tombaugh | ||||||||
Keşif yeri | Lowell Gözlemevi | ||||||||
Keşif tarihi | 18 Şubat 1930 | ||||||||
Adlandırmalar | |||||||||
MPC belirtmesi | (134340) Pluto | ||||||||
Adın kaynağı | Plüton | ||||||||
Sıfatlar | Plutonian | ||||||||
Sembol | veya | ||||||||
Yörünge özellikleri[1] | |||||||||
İlk önkeşif tarihi | 20 Ağustos 1909 | ||||||||
Günöte |
| ||||||||
Günberi | |||||||||
| |||||||||
Dış merkezlik | 0,2488 | ||||||||
366,73 gün[2] | |||||||||
Ortalama yörünge hızı | 4,743 km/s[2] | ||||||||
14,53 ° | |||||||||
Eğiklik |
| ||||||||
110,299° | |||||||||
113,834° | |||||||||
Bilinen doğal uydusu | 5 | ||||||||
Fiziksel özellikler | |||||||||
13,65[2] - 16,3[4] (ortalama 15,1)[2] | |||||||||
−0,44[5] | |||||||||
0,06″ - 0,11″[2] | |||||||||
Boyutlar | 2.376,6 ± 1,6 km[6] | ||||||||
Ortalama yarıçap | |||||||||
Basıklık | <1%[8] | ||||||||
| |||||||||
Hacim |
| ||||||||
Kütle | |||||||||
Ortalama yoğunluk | 1,854±0,006 g/cm3[7][8] | ||||||||
1,212 km/s | |||||||||
| |||||||||
| |||||||||
Ekvatoral dönme hızı | 47,18 km/sa | ||||||||
122,53° (yörüngeye)[2] | |||||||||
Kuzey kutbu sağ açıklık | 132,993°[10] | ||||||||
Kuzey kutbu dik açıklık | −6,163°[10] | ||||||||
Albedo | 0,52 geometrik[2] 0,72 bond[2] | ||||||||
| |||||||||
Atmosfer | |||||||||
Yüzey basıncı | 1,0 Pa (2015)[8][11] | ||||||||
Bileşimleri | Azot, metan, karbonmonoksit[12] | ||||||||
Wikimedia Commons'ta ilgili ortam |
Plüton, diğer Kuiper Kuşağı üyelerine benzer biçimde taş ve buzdan oluşmaktadır ancak bu kuşaktaki cüce gezegenlere nispeten oldukça küçüktür. Kütle ve hacim olarak Ay'ın yaklaşık olarak beşte biri kadardır. Plüton, eksenindeki dış merkezli eğim sayesinde yörüngesinin yaklaşık olarak 1/6'lık bir kısmında Güneş'e Neptün'den daha yakındır.
Plüton, 1930'da keşfedildiğinden 2006 yılına kadar, Güneş Sistemi'nin dokuzuncu gezegeni olarak değerlendirilmiştir. 1970'li yıllardan sonra Güneş Sistemi'nin dışında bir cüce gezegen olan 2060 Chiron saptanana kadar küçük bir gezegen olarak düşünülen Plüton'un gezegenlik durumu tartışılmaya başlanmıştır. 20. yüzyılın sonları ve 21. yüzyılın başlarında Güneş Sistemi'nin dışında Plüton'a benzeyen birçok nesne gözlemlenip 2005'te buna, o sırada Plüton'dan yaklaşık %27 daha büyük olarak değerlendirilen Eris de eklenmiştir.[16] 24 Ağustos 2006'da, Uluslararası Astronomi Birliği (IAU ya da UAB) Güneş Sistemi'nde bir gezegen olmanın koşullarını tanımlamıştır. Bu tanımlamaya göre Plüton kendi komşu bölgesini gezegenimsilerden temizleyemediği için gezegenlikten çıkartılmış,[14] Eris ve Ceres ile birlikte yeni bir küme olan "Cüce Gezegenler" diğer bir adıyla "Kuiper Kuşağı" sınıfına dahil edilmiştir.[17] Böylece Plüton yeniden sınıflandırılmış, küçük gezegenler dizinine eklenmiş ve astronomik adı yani numarası 134340 olarak değiştirilmiştir.[18][19] Plüton, bazı araştırmacılar tarafından hâlâ gezegen olarak onaylanmaktadır.[20]
Plüton'un en büyük uydusu Charon, Plüton'un yarısı büyüklüğündedir ve bazı bilim insanlarınca ikili sistem olarak gösterilir, çünkü yörüngesi başka bir ağırlık merkezinin içinde yer almaz.[21] IAU tarafından Plüton cüce gezegen sınıfına alınana dek geçen sürede, Charon, Plüton'un uydusu olarak kabul edilmiştir.[22] Plüton'un bilinen iki küçük uydusu daha vardır, bunlar Nix ve Hydra'dır. Bu uydular 2005'te saptanmıştır.[23] Ayrıca New Horizons uzay aracı Plüton'un dağlarının 3.500 metre olduğunu bulmuştur ve uydunun içinde Plüton'u bulan kişinin (Clyde Tombaugh) külleri vardır. Bunun nedeni ise bu kişinin Plüton'a giden uydunun fırlatılışını görmeden önce ölmesidir.[24]