Nobel Ödülü
İnsanlığa hizmet ödülü Vikipedi'den, özgür ansiklopediden
İnsanlığa hizmet ödülü Vikipedi'den, özgür ansiklopediden
Nobel Ödülü, 27 Kasım 1895 tarihli ve 30 Aralık 1896 tarihinde Stockholm'de açıklanan vasiyetnamesiyle Alfred Nobel tarafından kurulan derneğin verdiği, insanlığa hizmet edenleri ödüllendirmek amacını taşıyan prestijli bir ödüldür. İlk Nobel Ödülleri 1901 yılında verilmeye başlanmıştır. Nobel Ödülleri her yıl Alfred Nobel'in ölüm yıl dönümü olan 10 Aralık'ta verilir.
| Nobel Ödülü | |
|---|---|
 | |
| Dağıtan | İsveç Kraliyet Bilimler Akademisi (Fizik, Kimya ve Ekonomi Bilimleri) Karolinska Enstitüsü Nobel Meclisi (Fizyoloji veya Tıp) İsveç Akademisi(Edebiyat) Norveç Nobel Komitesi (Barış) |
| Ülke | İsveç |
| Verilmeye başlandığı yıl | 10 Aralık 1901) |
| Son verildiği yıl | 10 Aralık 2022) |
| Resmî sitesi | nobelprize.org |
Nobel Ödülleri (İsveççe: Nobelpriset, Norveççe: Nobelprisen), İsveç Kraliyet Bilimler Akademisi, İsveç Akademisi, Karolinska Enstitüsü ve Norveç Nobel Komitesi tarafından kişiler veya kuruluşlara fizik, kimya, edebiyat, barış ve fizyoloji veya tıp alanlarındaki olağanüstü başarılarına verilmektedir.[1] 1895 yılındaki Alfred Nobel'in vasiyeti doğrultusunda, 1896 yılından bu yana Nobel Vakfı tarafından idare edilmekte ve yürütülmektedir. Ekonomi dalında verilen bir başka ödül ise 1968 yılında Sveriges Riksbank ile Merkez bankasının İsveç ekonomisine yapmış olduğu katkılar nedeniyle verilmeye başlanmıştır.[2]
Her ödül ayrı bir komite tarafından verilir: İsveç Kraliyet Bilimler Akademisi fizik, kimya, ekonomi alanlarındaki ödülleri; Karolinska Enstitüsü fizyoloji veya tıp alanındaki ödülleri ve Norveç Nobel Komitesi edebiyat alanındaki ödülleri vermektedir. Norveç Parlamentosunca İsveç Akademisinden seçilen beş kişilik bir kurul ise barış alanındaki ödülleri verir.[3] Ödül almayı hak eden kişi veya kurum bir madalya, bir diploma ve yıllar içinde değişen miktarda para ödülü almaktadır.[2] 1901 yılında Nobel Ödülü'nü ilk alanlara 150,782 SEK verildi. Bu ödül Aralık 2007 yılındaki 7,731,004 SEK'e eşitti. 10 Aralık 2008 tarihinde Stockholm'de yapılan Nobel'in ölüm yıl dönümü törenlerinde,[4] ödülü kazananlara 10,000,000 SEK[5] para ödülü verilmiştir.
2011 yılı itibarıyla, 20 kuruluş ve 69 ekonomi alanında ödül kazananlar da dahil olmak üzere toplam 826 kişi ve kuruluşa ödül verilmiştir.[6] Nobel Ödülü'nü almaya hak kazanan dört kişinin ödüllerini almalarına kendi hükûmetleri tarafından izin verilmedi. Almanya Adolf Hitler hükûmeti; Richard Kuhn (Kimya, 1938), Adolf Butenandt (Kimya, 1939) ve Gerhard Domagk (Fizyololji veya Tıp, 1939)'ın ödüllerini almasına izin vermedi. Sovyetler Birliği'nin baskısı doğrultusunda Boris Pasternak (Edebiyat, 1958) ödülü reddetti. Ayrıca Nobel Ödülü almaya hak kazanan Jean-Paul Sartre (Edebiyat, 1964) ve Lê Ðức Thọ (Barış, 1973) ödüllerini almayı reddettiler. Bunlardan Sartre hayatı boyunca tüm resmi ödülleri reddetmiştir. Lê Ðức Thọ ise o yıllarda Vietnam'ın içinde bulunduğu durum nedeniyle ödülü almamıştır.
Uluslararası Kızıl Haç Komitesi bugüne kadar Nobel Barış Ödülü'nü üç defa almaya hak kazanmıştır.[7] 826 Nobel Ödülü kazanandan 43'ü kadındır. Marie Curie 1903 yılında, fizik alanında Nobel Ödülü'nü kazanan ilk kadın olmuştur.[8] Curie ayrıca 1911 yılında Nobel Kimya Ödülü'nü almaya da hak kazanmıştır.[7]
Nobel Ödülü dış nedenler, aday olmamasına bağlı olarak verilmediği yıllardaki para ödülleri, ödülü vermeye yetkili temsilciliklerin fonlarına iade edilmektedir.[9] 1940 ve 1942 yılları arasında II. Dünya Savaşı nedeniyle Nobel Ödülleri verilememiştir.[10]
