Kıpçak grubu

Kıpçak dilleri (Kuzeybatı Türk dilleri olarak da bilinir), Ukrayna'dan Çin'e kadar uzanan Orta Asya ve Doğu Avrupa'nın çoğunda yaklaşık 28 milyon kişi tarafından konuşulan Türk dil ailesinin bir alt koludur. Bu grupta en çok konuşulan dillerden bazıları Kazakça, Kırgızca ve Tatarcadır.

Kıpçak Kuzeybatı Türkçesi
Etnisite	Kıpçaklar
Coğrafi dağılım	Orta Asya, Rusya, Kuzey Kafkasya, Ukrayna
Sınıflandırma	Türk dilleri Şaz Türkçesi Kıpçak
Alt bölümler	Kıpçak-Bulgar Kıpçak-Kuman Kıpçak-Nogay Kırgız-Kıpçak

Sınıflandırma

Eski Kıpçakça

13-17 yüzyıllarda üç kolda ilerleyen Eski Kıpçakça geriye dönük Kıpçak dilleri sınıflandırmasında Kıpçak-Kuman kolunda ele alınır:

1. Kumanca ya da Altın Orda Kıpçakçası veya Bozkır Kıpçakçası

2. Memlûk Kıpçakçası ya da Arap harfli Kıpçak Türkçesi

3. Ermeni Kıpçakçası ya da Ermeni harfli Kıpçak Türkçesi

Yeni Kıpçakça

Yeni Kıpçakça dönemi çağdaş Kıpçak dilleri üç ana kolda sınıflandırılır:

• Kıpçak–Bulgar (Kuzey Kıpçak, Ural-Hazar): Başkurtça, Tatarca
• Kıpçak–Kuman (Batı Kıpçak, Karadeniz-Hazar): Karaçay-Balkarca, Kumukça, Karaimce, Kırımçakça; Oğuz dilleri ile karışık: Urumca, Kırım Tatarcası
• Kıpçak–Nogay (Doğu Kıpçak, Aral-Hazar): Kazakça, Karakalpakça, Nogayca, Sibirce
• Kırgız–Kıpçak: Kırgızca, Altayca

Tasnif tarihi

Türk dillerinin sınıflandırması (tasnifi) henüz tam olarak yerine oturmuş değildir. Çok çeşitli lehçe ve şivelere ayrılan, yeryüzünde yaklaşık 200 milyondan fazla bir nüfusa sahip Türk boyları tarafından konuşulmakta olan Türkçenin ses bilgisel ve biçimbilimsel özelliklere göre tam bir sınıflandırmasının yapılabilmesi için karşılaştırmalı dil araştırmalarının derinleştirilmesi, her lehçe ve şivenin özelliklerinin tam olarak ortaya konulması gerekmektedir.^[1]

Türk dili araştırmaları tarihinde Kıpçak dillerinin sınıflandırılması:^[1]

• Wilhelm Radloff (1882), Kırgız, Kazak, Karakalpak, Tatar, Başkurt dillerini Batı diyalektleri; Karaçay, Balkar, Kumuk, Karaim dilleri ise Oğuz dilleri ile birlikte Güney diyalektleri adı altında sınıflandırır.
• Aleksandr Samoyloviç (1922), Tav grubu (Kıpçak-Kuzeybatı) adı altında ele alır.
• Lajos Ligeti, Kıpçak dilleri olarak sınıflandırır.
• Nikolay Baskakov, Batı Hun kolunun Kıpçak grubu içinde Tatar, Başkurt, Kuman, Karaim, Kumuk, Nogay, Kazak, Karakalpak dillerini, Doğu Hun kolunun Kırgız-Kıpçak grubu içinde ise Kırgız ve Altay dillerini ele alır.
• Reşid Rahmeti Arat, tav-grubu içinde sınıflandırır.
• Johannes Benzing ve Karl Heinrich Menges, Batı Türkçesi (Kıpçak-Kuman dilleri) olarak sınıflandırır.

Karakteristik özellikleri

Kıpçak Türkçesinin karakteristik özelliklerinden biri de ünlüler arasında bulunan /-t-/ seslerinin tonlulaşmamasıdır. (yani tonlulaşıp /-d-/ sesine dönüşmemesidir).^[2] Kıpçak Türkçesinin başlıca dil özellikleri şöylece sıralanabilir: 1. Bilinen sekiz ünlünün yanında bérmek / birmek “vermek”, éşitmek / işitmek, béy / biy “bey” gibi sözcüklerde görülen ikili şekiller kapalı “e”nin varlığına işaret eder. 2. İç ve son sesteki “ġ / g”ler v olur: aġır > avur, baġlamak > bavlamak, tögmek > tövmek “dövmek”. 3. İç ve son sesteki “d / ḏ”ler y olur: aḏak > ayak, keḏmek > kéymek (kiymek) “giymek”. 4. Birden çok heceli sözcüklerin sonundaki “ġ / g”ler çoğunlukla düşer: bitig > biti “kitap, yazı”, katıġ > katı. 5. Olumsuzluk için “ermez / ermes” yerine daha çok “degül” kullanılır. 6. İlgi hali eki daima -nın͡g / -nin͡g (zamirlerde -ın͡g / -in͡g) şeklindedir.^{[3][4][5][6][7][8]}

Konuşanların sayısı

Dil	Konuşanların sayısı	Konuşulduğu ülkeler ve konuşan sayısı
Karaimce	ölmek üzere †	Litvanya 100  Ukrayna <10  Polonya <10
Kumukça	450.000	Rusya (Dağıstan)
Karaçay-Balkarca	400.000	Rusya (Karaçay-Çerkesya, Kabardey-Balkarya)
Kırım-Tatarcası	600.000	Ukrayna 200.000  Özbekistan 190.000  Kırgızistan 40.000
Tatarca	6,5 milyon	Rusya 5.500.000  Özbekistan 470.000  Kazakistan 330.000  Kırgızistan 70.000  Tacikistan 80.000  Türkmenistan 50.000  Ukrayna 90.000  Azerbaycan 30.000 Etnik olarak Tatarlar: 6,6 milyon
Başkurtça	2.2 milyon	Rusya 1,7 milyon  Özbekistan 35.000  Kazakistan 20.000
Nogayca	100.000	Rusya (Kuzeykafkas)
Karakalpakça	650.000	Özbekistan
Kazakça	14-16 milyon	Kazakistan 8 milyon  Çin 1 milyon  Özbekistan 800.000  Rusya 650.000  Moğolistan 100.000
Kırgızca	5 milyon	Kırgızistan 3,3 milyon  Özbekistan 200.000  Çin 200.000
Sıbırca	150.000	Rusya (Tümen, Omsk ve Novosibirsk oblastları)

Kaynakça

1. Tavkul, Ufuk (2003). Türk lehçelerinin sınıflandırmasında bazı kriterler 28 Aralık 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Kırım Dergisi, 12 (45), 2003, 23-32.ss
2. Eker, Süer (1998). Kıpçak Grubu Türk Dillerinin Karşılastırmalı Ses Bilgisi, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara 1998
3. Jale Demirci, “Memluk-Kıpçak Edebiyatına Katkılar”, TDe., X/1 (1992), s. 131-142.
4. J. Eckmann, “Memlûk Kıpçakçasının Oğuzcalaşmasına Dair”, TDAY Belleten(1965), s. 35-41.
5. Abdülkadir İnan, “XIII.-XV. Yüzyıllarda Mısır’da Oğuz-Türkmen ve Kıpçak Lehçeleri ve «Halis Türkçe»”, TDAY Belleten (1953), s. 53-71.
6. N. Asım Yazıksız, “Kıpçak Türkçesine Dair”, DEFM, I/4 (1332), s. 380-388.
7. Mustafa Öner, Bugünkü Kıpçak Türkçesi, Ankara 1998, s. XVI-XLI.
8. Ahmet Temir, “Kıpçak Edebiyatı”, TDEK², III, 103-106.

Dış bağlantılar

• Sinan, Ahmet Turan (2000). "Kıpçak Türkçesi Bibliyoğrafyası", F.Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi Prof. Dr. Şaban Kuzgun Armağanı, S. 5, Elazığ, sayfa: 421-435.