Loading AI tools
Vikipedi'den, özgür ansiklopediden
Kültür balıkçılığı (Akuakültür, su ürünleri yetiştiriciliği, akvakültür)[2], okyanus ve deniz sularında gıda veya diğer amaçlar için balıklar, kabuklular, yumuşakçalar, algler, su bitkileri gibi sucul organizmalarının yetiştirilmesi, okyanusların kapalı bölümlerinde, deniz suyunun doldurulduğu tanklar ve göletlerde yapılan özel yetiştiriciliktir. Tuzlu su havuzlarında balık ve karides gibi kabuklu su ürünleri, istiridye, deniz yosunu yetiştirme işi de kültür balıkçılığının bir türüdür. Akuakültür, çok eski, 4.000 ila 5.000 yıldır yapılmaktadır.[3] Ancak, büyük bir endüstri ve insanlık için bir gıda kaynağı olarak yalnızca elli ila altmış yıldır yapılmaktadır. Su ürünlerinin yetiştiriciliği yüzlerce türden oluşan bir endüstri olmasına rağmen, üretimin büyük çoğunluğu sadece birkaç tür tarafından domine edilmektedir.[4]
Dünyada üç farklı çevrede (tatlı su, acı su ve deniz) pek çok türde su ürünleri yetiştiriciliği uygulamaları yapılmaktadır. Yetiştiricilik sistemleri, stok yoğunluğu, girdilerin seviyesi ve yönetim derecesine bağlı olarak ekstansiften yoğuna kadar değişir.[7]
Kültür balıkçılığında kullanılan yapılar: havuzlar, kanallar, akvaryum, kafesler ve çitlerdir.[8]
Dünyada artan nüfus ve sağlıklı beslenme sebebiyle su ürünlerine talep artmaktadır. 2003 yılında dünyada tüketilen 132 milyon su ürününden; 90 milyon tonu avcılıktan, 42 milyon tonu kültür balıkçılığından temin edilmiştir. Doğal su ürünlerinin biyolojik ve fiziksel kapasitesi, bozulan doğal denge, avlanma giderlerinin artması kültür balıkçılığına ihtiyacı artırmaktadır.[9]
Kültürel üretimin %75'i az gelişmiş 71 ülke tarafından karşılanır. Bu ülkelerde yetiştirilen türler; sazan balığı, istiridye, midye gibi sucul canlılardır. Tüketilen balıkların kültür oranı bazı ülkelerde şöyledir: Endonezya %22, Çin'de %40, İsrail %60. Gelişmiş ülkelerde kültür yetiştiriciliğinde pahalı balıklar, kabuklu deniz canlıları yetiştirilir. Ayrıca akarsu ve göllerin balık stokunu desteklemek için üretim yapılır. Kültür balıkçılığı tatlı su havuzlarında veya su altı kafeslerinde gerçekleştirilir.
Dünyada kültür balıkçılığından elde edilen balık miktarı hızla artmıştır: 1980: 7,4 milyon ton, 1990: 16,8 milyon ton, 2002: 40 milyon ton, 2008: 45 milyon ton. Her yıl %10 büyüyen yetiştiricilik, dünya balık üretiminin %30'unu karşılamaktadır.
145 milyon tonluk yıllık üretimin 45 milyon tonu yetiştiricilikten sağlanmaktadır (2008). 2030'lu yıllarda bu rakamın 80 milyon tona ulaşacağı tahmin edilmektedir. Su ürünleri yetiştiriciliğin %90'ı Asya kıtasında yapılmaktadır. Çin avcılık ve yetiştiricilikte lider ülkedir. Su ürünlerinde ABD 4. ihracatçı, 2. ithalatçı konumundadır.[6]
Avrupa'da daha çok ringa, çaça, uskumru, tuna balığı, hamsi, sardalye ve kabuklu deniz hayvanları elde edilir. Kültür yetiştiriciliğinde; somon, alabalık, midye, levrek, istiridye, karagöz, kalkan balığı ve levrek üretilir.
1990'lı yılların başında avlanan balık miktarı 600 bin ton/yıldan, 300 bin ton/yıl miktarına düşmesi kültür balıkçılığının ivme kazanmasına neden olmuştur. 2004 yılında Türkiye'de 644 bin ton su ürününün 94 bin tonu kültür balıkçılığından elde edilmiştir. Türkiye'de kültür balıkçılığında %97 balık, %3 diğer su ürünleri üretilir.
Güney Ege Denizi kıyıları topoğrafya, hidrografya ve ekolojik özellikleri levrek ve çipuranın doğal olarak yaşamasına ve yetiştirilmesine uygundur. 1124 km kıyı uzunluğuna sahip Muğla ilinde tatlı sularda ve denizde kültür balıkçılığına uygundur. Türkiye'de en fazla kültür balıkçılığının yapıldığı Muğla'da yetiştirilen balıkların çoğu Avrupa'ya ihraç edilir. İhracatın yapıldığı ülkeler; Hollanda, İtalya, Yunanistan, İngiltere, Fransa, İsrail, Almanya ve Lübnan'dır.[9] Ege bölgesinde turizmcilerle kültür balıkçılarının karşı karşıya gelmesi Karadeniz bölgesini öne çıkarmaktadır.[10]
Türkiye'de kişi başına yıllık balık tüketimi 8 kg/yıldır. Avrupa birliği ortalaması 16–20 kg arasındadır. Türkiye avcılık ve kültürden elde ettiği toplam balık miktarı açısından Avrupa'da 5. sırada yer almasına rağmen tüketimde sonuncu sıradadır.[6] Türkiye şartları kültür balıkçılığına uygun, balık tüketimi yetersiz olmasına karşın, kültür yetiştiriciliği beklenen ölçüde gelişmemiştir.
1985 yılında başlayan kültür balıkçılığı, 2023 itibarıyla üretilen 165 bin ton ürünün büyük kısmı levrek ve çipuradan oluşmaktadır. Türkiye'de yıllık su ürünleri üretiminin %55'i kültür balıkçılığından, %45'i ise avcılıktan elde edilmektedir. TÜİK verilerine göre 2023 yılında Türkiye'de toplam su ürünleri üretimi %18,6 artarak 1 milyon 7 bin 921 ton olarak gerçekleşmiştir. Bu üretimin %38,4'ü avcılıkla elde edilen deniz balıkları, %3,3'ü avcılıkla elde edilen diğer deniz ürünleri, %3,3'ü avcılıkla elde edilen iç su ürünleri ve %55'i yetiştiricilik yoluyla elde edilen su ürünlerinden oluşmuştur.[11]
Yetiştiricilik üretimi 2023 yılında %7,6 artış göstererek 553 bin 862 tona ulaşmıştır. Bu üretimin %72,1'i denizlerde, %27,9'u iç sularda gerçekleşmiştir. İç sularda en çok yetiştirilen balık türü 154 bin 6 ton ile alabalık olurken, denizlerde 160 bin 802 ton ile levrek ve 154 bin 11 ton ile çipura başı çekmiştir.[11]
Kültür balıkçılığı üretiminde Muğla %41 oranıyla açık ara liderdir. İzmir %13 ile ikinci sıradadır. Bilecik, Çanakkale, Kayseri, Antalya, Aydın ve Çanakkale illeri %3 ile %4 arasında değişen oranlarla İzmir'i takip etmektedir. Trabzon, Ordu, Rize, Samsun, Denizli, Isparta, Kahramanmaraş ve Burdur gibi illerin her biri toplam üretimde %1,5 ile %2 arasında bir paya sahiptir.[12]
Açık denizlerdeki kafeslerde yapılan yetiştiricilikte atık yemler, dışkı, üre ve diğer atıklar birikir. Bu atıklar çevrede alg patlamasına neden olur ve kısmen kirleticidir. Bu kirliliğin tespit edilmesi, engellenmesi için önlemlerin alınması, su kalitesi, habitatın korunması amacıyla tedbirler alınmalıdır.[13]
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
