Kırgızistan
Orta Asya'da yer alan bir ülke / From Wikipedia, the free encyclopedia
Kırgızistan (Kırgızca: Кыргызстан, romanize: Qırğızstan, Kırgızca telaffuz: [qɯrʁɯsˈstɑn]), resmî adıyla Kırgız Cumhuriyeti[7] (Kırgızca: Кыргыз Республикасы, romanize: Qırğız Respublikası; Rusça: Кыргызская Республика, romanize: Kyrgyzskaja Respublika), Orta Asya'daki bir ülkedir. Kırgızistan, (Azerbaycan, Kazakistan, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti, Özbekistan, Türkiye ve Türkmenistan ile birlikte) günümüzdeki yedi bağımsız Türk devletlerinden biri olup Türk Devletleri Teşkilatı ve TÜRKSOY'un üyesidir. Denize kıyısı olmayan ülkenin komşuları kuzeyde Kazakistan; batıda Özbekistan, güneybatıda Tacikistan ve güneydoğuda Çin'dir.
Kırgızistan | |||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|
Slogan Алга Кыргыз, алга! | |||||||
Başkent ve en büyük şehir | Bişkek 42°52′K 74°36′D | ||||||
Resmî dil(ler) | Kırgızca, Rusça[1] | ||||||
Etnik gruplar (2024)[2] | |||||||
Demonim | Kırgız | ||||||
Hükûmet | Üniter başkanlık sistemli anayasal cumhuriyet | ||||||
| |||||||
Yasama organı | Cogorku Keneş | ||||||
Tarihçe | |||||||
| |||||||
Yüzölçümü | |||||||
• Toplam | 199.951 km2 (86.) | ||||||
• Su (%) | 3,6 | ||||||
Nüfus | |||||||
• 2023 tahminî | 7.037.590[3] (110.) | ||||||
• 2009 sayımı | 5.362.800 | ||||||
• Yoğunluk | 27,4/km2 (176.) | ||||||
GSYİH (SAGP) | 2021 tahminî | ||||||
• Toplam | 35,419 milyar $[4] (133.) | ||||||
• Kişi başına | 5.323 $[4] (134..) | ||||||
GSYİH (nominal) | 2021 tahminî | ||||||
• Toplam | 7,470 milyar $[4] (149.) | ||||||
• Kişi başına | 1.123 $[4] (161.) | ||||||
Gini (2018) | ▲ 27.7[5] düşük | ||||||
İGE (2019) | 0.697[6] orta · 120. | ||||||
Para birimi | Som (KGS) | ||||||
Zaman dilimi | UTC+6 (KGT) | ||||||
Telefon kodu | +996 | ||||||
İnternet alan adı | .kg |
Kırgızistan'ın tarihi, çeşitli kültürleri ve imparatorlukları kapsar. Kırgızistan, oldukça dağlık arazisiyle coğrafi olarak izole olmasına rağmen, diğer ticari yolların yanı sıra İpek Yolu'nun bir parçası olarak birçok büyük medeniyetin kavşağında yer almıştır. Bir dizi kabile ve klanın yaşadığı Kırgızistan, periyodik olarak daha büyük bir hakimiyet altına girdi. Atalarının izini süren göçebe Türkler ilk olarak Kırgız Kağanlığı'nı 13. yüzyılda kurulmuş daha sonra Kırgızistan Moğol İmparatorluğu tarafından fethedilmiştir. Moğollardan bağımsızlığını yeniden kazandıktan sonra Çungar Hanlığı tarafından işgal edilmiştir. Çungarların düşüşünden sonra Kırgızlar ve Kıpçaklar Hokand Hanlığı'nın ayrılmaz bir parçası olmuştur. 1876'da Kırgızistan, Rusya İmparatorluğu'nun bir parçası oldu ve 1936'da Sovyetler Birliği'nin kurucu cumhuriyeti olmak için Kırgız Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti kuruldu. Mihail Gorbaçov'un SSCB'deki demokratik reformlarının ardından 1990 yılında bağımsızlık yanlısı aday Askar Akayev cumhurbaşkanı seçildi. 31 Ağustos 1991'de Kırgızistan, Moskova'dan bağımsızlığını ilan etti ve demokratik bir hükûmet kuruldu. Kırgızistan, 1991'de Sovyetler Birliği'nin dağılmasından sonra bir ulus devlet olarak egemenliğine kavuştu.
Bağımsızlığın ardından Kırgızistan resmi olarak üniter bir başkanlık cumhuriyetiydi. Lale Devrimi'nden sonra üniter bir parlamenter cumhuriyet haline geldi, ancak kademeli olarak 2021'de başkanlık sistemine dönmeden önce yarı başkanlık cumhuriyeti olarak yönetildi. Bağımsızlığını ilan ettikten sonra ülkede etnik çatışmalar,[8][9][10] isyanlar, ekonomik sıkıntılar,[11][12] geçiş hükûmetleri [13] ve siyasi çatışmalar devam etti.[14]
Kırgızistan; Bağımsız Devletler Topluluğu, Avrasya Ekonomik Birliği, Kolektif Güvenlik Antlaşması Örgütü, Şanghay İşbirliği Örgütü, İslam İşbirliği Teşkilatı, Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı, Türk Devletleri Teşkilatı, TÜRKSOY üyesidir. İnsani Gelişmişlik Endeksi'nde 118. sırada yer alan gelişmekte olan bir ülkedir ve Orta Asya'nın en fakir ikinci ülkesidir. Ülkenin geçiş ekonomisi büyük ölçüde altın, kömür ve uranyum yataklarına bağımlıdır.