Kraniyofasiyal anomaliler
From Wikipedia, the free encyclopedia
Kraniyofasiyal malformasyonlar ya da kraniyofasiyal anomaliler, baş-boyun ve yüz bölgesinin oluşma ve gelişme aşamalarındaki aksamalar ya da sapmalar sonucu ortaya çıkan yapısal ve işlevsel bozukluklardır.[1][2][3][4][5] Genetik bilimindeki önemli ataklar, tüm kalıtsal hastalıklarda olduğu gibi kraniyofasiyal malformasyonlarda da tanı ve tedavi konusunda önemli gelişmelere yol açmıştır. Ancak, ender görülen sendromların ve fenotiplerinin çokluğu, kimi sendromların birbirleriyle çakışmaları uzmanların çabalarını güçleştirmektedir.[6][7]
Kraniyofasiyal malformasyonların çokça saptandığı sendromların sınıflandırılmasında -klinik ve patolojide olduğu gibi- çok sayıda seçenek vardır: Anatomik yerleşimlerine (kraniyofasiyal sendromlar, solunum sistemi sendromları, vd), etyolojisine (kromozom kökenli, çevresel nedenlere bağlı, kalıtsal, çok faktörlü, vb), morfolojik niteliğine (malformasyon, deformasyon, displazi, hipoplazi,vb) ya da klinik genetik niteliklerine (izole defekt, gen mutasyonu, kromozom anomalisi, vb) göre. Sendromların önemli bir bölümünde, konjenital çene, yüz, diş, omurga, kalça, toraks, ekstremite, el-ayak ve iskelet kası malformasyonları ile santral sinir sisteminin malformasyonları, konjenital kalp defektleri, ürogenital sistem anomalileri ve nöropsikiyatrik bulgular saptanır; hastaların bir bölümünün yaşama yetisi yoktur.[8][9]
Kraniyofasiyal malformasyonların ya da kraniyofasiyal anomalilerin, anatomik yerleşimlerine göre yapılan sınıflandırmalarında, kranyum anomalileri, kraniyofasiyal anomaliler ve maksillofasiyal anomaliler gibi çeşitli bakış açılarına rastlanır. Embriyolojik kökenlerine göre ise; nöral tüp kökenli anomaliler, 1. ve 2. faringeal ark (brankial yarık) kökenli malformasyonlar, ektodermal displaziler söz konusudur. Kraniyofasiyal anomalilerin ve maksillofasiyal anomalilerin büyük bölümü 1. ve 2. brankiyal yarık kökenli malformasyonlardan ve ektodermal displazilerden oluşur. Bu gruptaki sendromların büyük bölümü kalıtsaldır.[10][11]
Çoğu sendromda yaşanan gruplaştırma ya da sınıflandırma çabalarındaki karmaşıklık ve iç içe geçişler kraniyofasiyal malformasyon içeren sendromlar için de geçerlidir. Bu karmaşanın, gen mutasyonlarının niteliği açısından, 2 önemli nedeni vardır:[1][9]
(1) Bir gendeki farklı mutasyonların farklı sendromlara neden olması;
(2) Farklı genlerdeki mutasyonların aynı sendroma neden olması.
Her yıl onlarcası bildirilen yeni sendromların genetik ayrıntıları incelendiğinde, çoğunda ya önceden bilinen bir sendromun fenotipi ya da bilinen ancak önceki olgularda tanımlanmamış bir bulgunun eklenmiş olduğu görülür. Kafatasının ve bileşenlerinin malformasyonları içinde yer alan ağız, çene, diş, dil, göz ve kulak anomalileri birçok sendromda rastlanılabilen bulgulardandır; bu bulgulardan oluşan kümeye “maksillofasiyal sendromlar 16 Ocak 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.” nitelemesi yapılır. Kraniyofasiyal malformasyon içeren 250’nin üzerinde sendrom vardır; bunların önemli bir bölümünü maksillofasiyal sendromlar oluşturur. Mikrosefali, hipertelorizm, yarık dudak ve yarık damak gibi bulgular kraniyofasiyal ve maksillofasiyal olgularda çok sık saptanan malformasyonlardır; tek başlarına ya da sendroma-özgü bir bulgu olarak saptanırlar. Bunlar arasında önemli bir tablo oluşturan 1. ve 2. faringeal ark (brankial yarık) kökenli malformasyonlara “craniofacial microsomia” olgularında sıklıklar rastlanmaktadır.[3][4][5][12]
Kraniyofasiyal anomalilerin ortaya çıkışında, genetik nedenlerin yanı sıra gebe anneleri etkileyen çevresel faktörler (teratojenler) de sorumlu tutulmaktadır: madde bağımlılıkları (alkol, tütün, vb), ilaçlar, radyasyon, endokrin sistem patolojileri başlıcalarıdır.[9]