Loading AI tools
Afrika'nın doğusunda, Afrika Boynuzu'nda, bir devlet Vikipedi'den, özgür ansiklopediden
Etiyopya veya Etyopya, resmî adıyla Etiyopya Federal Demokratik Cumhuriyeti (Amharca: Ityopp'ya Federalawi Demokrasiyawi Ripeblik) Afrika Boynuzu'nda yer alan büyük bir Doğu Afrika ülkesi. Ülkenin başkenti yerel dilde "yeni çiçek" anlamına gelen Addis Ababa'dır. Sudan, Güney Sudan, Eritre, Cibuti, Somali ve Kenya, Etiyopya'nın komşularıdır. Afrika kıtasının en kalabalık ikinci ülkesidir.
 | Bu maddedeki bilgilerin doğrulanabilmesi için ek kaynaklar gerekli. (Ocak 2021) |
Etiyopya Ulusal dillerdeki ismi
Etiyopya Federal Demokratik Cumhuriyeti | |||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Millî marş Amharca: ወደፊት ገስግሺ ፣ ውድ እናት ኢትዮጵያ "Wädäfit Gäsgeshi Wudd Ennate Ityop’ya" (Türkçe: "İlerle, Sevgili Annemiz Etiyopya") | |||||||||||||||||||||||||
.svg) | |||||||||||||||||||||||||
| Başkent ve en büyük şehir | Addis Ababa 9°1′K 38°45′D | ||||||||||||||||||||||||
| Resmî dil(ler) | |||||||||||||||||||||||||
Bölgesel diller[4] |
| ||||||||||||||||||||||||
| Etnik gruplar | |||||||||||||||||||||||||
| Demonim | Etiyopyalı | ||||||||||||||||||||||||
| Hükûmet | Federal parlamenter cumhuriyet[7] | ||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||
| Yasama organı | Federal Parlamenter Meclisi | ||||||||||||||||||||||||
| Federasyon Meclisi | |||||||||||||||||||||||||
| Halk Temsilcileri Meclisi | |||||||||||||||||||||||||
| Tarihçe | |||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||
| Yüzölçümü | |||||||||||||||||||||||||
• Toplam | 1.104.300 km2 (26.) | ||||||||||||||||||||||||
• Su (%) | 0,7 | ||||||||||||||||||||||||
| Nüfus | |||||||||||||||||||||||||
• 2024 tahminî |  132.900.000[8] (10.) | ||||||||||||||||||||||||
• 2007 sayımı | 73.750.932[5] | ||||||||||||||||||||||||
• Yoğunluk | 92,7/km2 (123.) | ||||||||||||||||||||||||
| GSYİH (SAGP) | 2024 tahminî | ||||||||||||||||||||||||
• Toplam |  $434,44 milyar[9] (55.) | ||||||||||||||||||||||||
• Kişi başına | $4.050[9] (159.) | ||||||||||||||||||||||||
| GSYİH (nominal) | 2024 tahminî | ||||||||||||||||||||||||
• Toplam |  $145,03 milyar[9] (59.) | ||||||||||||||||||||||||
• Kişi başına | $1.350[9] (159.) | ||||||||||||||||||||||||
| Gini (2015) | ▲ 35.0[10] orta | ||||||||||||||||||||||||
| İGE (2022) | 0.492[11] düşük · 176. | ||||||||||||||||||||||||
| Para birimi | Birr (ETB) | ||||||||||||||||||||||||
| Zaman dilimi | UTC+3 (EAT) | ||||||||||||||||||||||||
| Tarih formatı | gg/aa/yyyy | ||||||||||||||||||||||||
| Trafik akışı | sağ | ||||||||||||||||||||||||
| Telefon kodu | +251 | ||||||||||||||||||||||||
| İnternet alan adı | .et | ||||||||||||||||||||||||
Etiyopya, Avrupalı sömürge güçlerini yenen ve bağımsız bir ülke olarak egemenliğini koruyabilen iki Afrika ülkesinden biridir (diğeri Liberya). 1945 yılında Birleşmiş Milletler'e üye olarak ilk bağımsız Afrika ülkesi olmuştur. Ülkenin Kızıldeniz boyunca uzanan sahil bölgesinin, 1993'te yapılan bir halk oylaması sonucunda Eritre adıyla bağımsızlığını ilan etmesi, Etiyopya'nın Kızıldeniz ile olan bağlantısının kesilmesine ve ülkenin bir kara devletine dönüşmesine neden olmuştur.
Bilim insanları tarafından Afar bölgesinde yapılan arkeolojik kazılarda 3 milyon yıllık insan iskeleti kalıntılarına rastlanılması[kaynak belirtilmeli], tarihî çağların başlamasından çok önceleri bile bölgenin, insan toplulukları için bir yaşam sahası olarak kullanıldığını gösterir. Etiyopya'dan bahseden ilk tarihî belgeleri yaklaşık MÖ 5000 yılına kadar götürebilmek mümkündür.[kaynak belirtilmeli] İlk Çağ'da kuzeydeki Mısır Krallığı'nın yöneticisi olan firavunların altın, fildişi, tütsü ve köle aramak üzere Kızıldeniz kıyılarını takip ederek bu bölgeye geldikleri sanılmaktadır. Etiyopya topraklarında modern anlamda ilk kurulan devlet MÖ 8. yüzyılda ortaya çıkan D'mt Krallığı'dır. D'mt Krallığı'nın MÖ 1. yüzyılda çöküşü ile beraber bölgede, yine aynı yüzyılda Aksum Krallığı ortaya çıktı. Aksum Krallığı zamanla güçlenerek sınırlarını Habeşistan dışında bugünkü Eritre, Cibuti, Sudan, Somali ve Arabistan yarımadasında yer alan Yemen'i içine alacak şekilde genişletti.
Etiyopya devleti, 1936-1941 arasındaki Mussolini İtalya'sının istila ve işgal hareketi dâhil edilmediği takdirde, tarihi boyunca bağımsızlığını koruyabilmiş ve Afrika kıtasının bazı Avrupa devletlerince sömürge yapılamamış tek ülkesidir.
Etiyopya İmparatorluğu'na karşı 1974 yılında Derg (Türkçe: Etiyopya Geçici Askeri Hükümeti) tarafından yapılan darbenin başarılı olmasıyla, ülkede sosyalist bir yönetim kurulmuştur. Bu süreçte eğitim ve sağlık başta olmak üzere, birçok alanda reformlar gerçekleştirilmiştir.
Somali'de yakın zamanlarda kurulmuş olan Siad Barre yönetimiyle, Batı Somali'nin kontrolü üzerine yaşanan anlaşmazlıklar nedeniyle, 1977 yılında iki ülke arasında Ogaden Savaşı başlamıştır.
WSLF (Türkçe: Batı Somali Kurtuluş Cephesi) ve Somali, gerçekleştirdikleri işgal sırasında hızlı bir ilerleme göstererek Dire Dawa'ya kadar ilerlemiştir. Sovyetler Birliği, Güney Yemen, Küba ve Doğu Almanya'dan aldığı desteğin etkisiyle Etiyopya ilerlemeyi durdurarak büyük bir karşı saldırı başlatmıştır. Somali'nin geri çekilmesi ve WSLF'nin ağır bir yenilgi almasıyla, savaş sona ermiştir.
Derg'in giderek güçlenmesi ve ülkede otoriter bir yönetim kurması karşısında, muhalif gruplar kendi aralarındaki rekabeti bir kenara bırakarak büyük bir ittifak kurmuştur. EPRDF ve EPRP başta olmak üzere Marksizm-Leninizm'i benimseyen siyasi partilerle Oromia, Afar ve Ogaden'deki bölgesel kurtuluş hareketlerinin birleşiminden oluşan ittifak, Etiyopya İç Savaşı'nın başlamasına yol açmıştır. ELF ve EPLF'nin başlattığı Eritre Bağımsızlık Savaşı ilerleyen süreçte başarıya ulaşmış, ancak yaşadıkları sorunlar nedeniyle yerini Eritre İç Savaşı'na bırakmıştır.
Etiyopya ve Somali arasındaki rekabet, 1982 Etiyopya-Somali Sınır Savaşı başta olmak üzere birçok olayda kendisini göstermeye devam etmiştir. SSDF'nin liderliğinde Somali'ye karşı savaşan isyancı gruplar, Etiyopya tarafından desteklenmiştir.
Derg'in sivilleşme çalışmalarının sonucunda, WPE (Türkçe: Etiyopya İşçi Partisi) kurulmuş ve 1987 yılında Etiyopya Demokratik Halk Cumhuriyeti ilan edilmiştir. Doğu Bloku'ndaki ülkelerle oldukça yakın diplomatik ilişkiler kurulmuştur. Sovyetler Birliği, Doğu Almanya, Küba, Güney Yemen ve Libya Arap Cemahiriyesi gibi ideolojik yakınlık gösterdiği ülkelerle iş birliği içerisinde bulunan Etiyopya, İsrail'le de diğer Batı Bloku ülkelerine göre daha iyi diplomatik ilişkiler kurmuştur. Soğuk Savaş dönemi boyunca ABD ve Somali gibi ülkelerle kurulan uluslararası ilişkiler, gergin bir yapıya sahip olmuştur.
Etiyopya, Rodezya İç Savaşı sırasında ZANU'yu ve Zimbabve halkının bağımsızlık mücadelesini desteklemiştir.
Sovyetler Birliği'nin dağılmasının ardından birçok siyasi parti sosyal demokrasi ve demokratik sosyalizme yönelirken, WPE ideolojik değişime uğramamıştır. Etiyopya İç Savaşı şiddetlenmeye devam etmiş, 1991 yılında EPRDF liderliğindeki muhalif gruplar Addis Ababa'yı işgal etmiştir. Etiyopya Demokratik Halk Cumhuriyeti dağıtılmış ve geçici bir hükûmet kurulmuştur.
WPE’nin bazı eski üyeleri, 1993 yılında EUPF adı altında bir araya gelmiştir. OLF’yle birlikte hareket ederek Oromia’da gerçekleşen çatışmalarda hükümete karşı savaşmış ve Güney Sudan’daki gruplarla çıkarları doğrultusunda iş birliği içerisinde bulunmuşlar, ancak kayda değer bir başarı elde edememişlerdir.
Etiyopya yaklaşık 1,2 milyon kilometrekarelik bir yüz ölçümüne sahiptir. Kuzeyinde Eritre, Cibuti ve doğusunda Somali bulunurken, batıda Sudan, Güney Sudan ve güneyde Kenya komşu ülkelerdir. Etiyopya’nın denize sınırı yoktur. Ülkede birkaç sismik bölge olmasına rağmen aktif hâlde bulunan volkanlar yoktur. Dağlık bölgeler ülkenin kuzey kesimlerinde yer almaktadır (4500 metre yüksekliğe sahip Ras Dashen'in bulunduğu Semien Dağları). Orta bölgelerdeki yüksek alanlarda 4300 metreden daha yüksek olan Batu ve Karra dağlarının olduğu ikinci dağlık alan bulunmaktadır.
Etiyopya, yüksekliği 2000 ve 3000 metre arasında değişen yüksek bir platoya sahiptir. Ülkenin kuzeydoğusundan başlayan ve merkezden güneybatıya doğru genişleyen Rift Vadisi ülkeyi iki parçaya ayırmaktadır. Rift Vadisi bölgesinde daha çok bölgenin güney ve güneybatısında birçok göl bulunmaktadır. Etiyopya’da Abay olarak bilinen Nil Nehri ülkeyi kuzeybatıdan keserek ülkede yaklaşık 800 km'lik bir yol almaktadır. Etiyopya’daki en uzun iki nehir güneydoğu istikametinde akan ve yüksek bölgelerden düşük rakımlı bölgelere doğru ilerleyen Awash ve Wabishebelle nehirleridir. Ülkede 2 milyar MW hidroelektrik üretimini mümkün kılan birçok irili ufaklı nehir bulunmaktadır.
Etiyopya, etnik kökene dayalı 9 yönetim bölgesine ayrılmıştır. Bu bölgelerin yerel ismi kilildir. (çoğulu: kililoch). Bu bölgelerden ayrı iki özel yönetimli şehir bölgesi de yönetim bölgeleri içinde sayılır ve aşağıda eğik olarak gösterilmiştir. Bu 11 bölge şunlardır:
| Bölge (ክልል/የከተማ አስተዳድር) | Yönetim merkezi | Alan (km2) | Nüfus[12] |  | |||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Ekim 1994 nüfus sayımı | Mayıs 2007 nüfus sayımı | Temmuz 2012 tahmini | |||||
| Addis Ababa (አዲስ አበባ) (1) | astedader | Addis Ababa | 526.99 | 2,100,031 | 2,738,248 | 3,041,002 | |
| Afar (ዓፋር) (2) | kilil | Semera | 72,052.78 | 1,051,641 | 1,411,092 | 1,602,995 | |
| Amhara (አማራ) (3) | kilil | Bahir Dar | 154,708.96 | 13,270,898 | 17,214,056 | 18,866,002 | |
| Benishangul-Gumuz (ቤ/ጉሙዝ) (4) | kilil | Asosa | 50,698.68 | 460,325 | 670,847 | 982,004 | |
| Dire Dawa (ድሬዳዋ) (5) | astedader | Dire Dawa | 1,558.61 | 248,549 | 342,827 | 387,000 | |
| Gambela (ጋምቤላ) (6) | kilil | Gambela | 29,782.82 | 162,271 | 306,916 | 385,997 | |
| Harari (ሐረሪ) (7) | kilil | Harar | 333.94 | 130,691 | 183,344 | 210,000 | |
| Oromia (ኦሮምያ) (8) | kilil | Finfinne | 284,538 | 18,465,449 | 27,158,471 | 31,294,992 | |
| Somali (ሶማሌ) (9) | kilil | Jijiga | 279,252.00 | 3,144,963 | 4,439,147 | 5,148,989 | |
| Güney Ulusları ve Halkları Bölgesi (ደቡብ ብ/ብ/ሕ) (10) | kilil | Hawassa | 105,887.18 | 10,377,028 | 15,042,531 | 17,359,008 | |
| Tigray (ትግራይ) (11) | kilil | Mekelle | 41,410 | 3,134,470 | 4,314,456 | 4,929,999 | |
| Özel Numaralandırılmış Bölgeler | Adame | 96,570 | 112,999 | ||||
| Toplam | 1,127,127.00 | 51,766,239 | 73,918,505 | 84,320,987 | |||
1990'lı yılların başından itibaren Etiyopya serbest pazar ekonomisine dayalı stratejiler izlemiş ve yapısal reformlar başlatmıştır. Bu çerçevede, iç fiyatların yeniden düzenlenmesi, dış ticaret liberalizasyonu, devlet işletmelerinin özelleştirilmesi, iç ve dış özel yatırımların desteklenmesi ve özel sektörün geliştirilmesi hükûmetin öncelikleri arasında yer almıştır. Hükûmet yollar, elektrik santralleri ve telekomünikasyon gibi ülkenin altyapısını idame ve geliştirme için yoğun bir yatırım sürecine girmiştir. Bunun yanı sıra, hükûmet kamu iktisadi kuruluşlarının özelleştirilmesi programını da devreye sokmuştur. Özelleştirme süreci her ne kadar yavaş olsa da hükûmet son beş yıl içinde birçok küçük ve orta ölçekli kamu iktisadi kuruluşunu özelleştirmeyi başarmıştır.
_AN0457033.jpg)
Hükûmet, elektrik santralleri ve telekomünikasyon gibi sektörlerde yabancı yatırımların ülkeye gelmesi için çalışmaktadır. Tarım kesimi, tekstil ve deri gibi tarıma dayalı sanayilerde ve turizm sektörünün gelişiminde yabancı sermayeye ihtiyaç duyulmaktadır.
Yabancı ve yerli sermaye yatırımlarını teşvik etmek amacıyla, 1992 yılında Yatırım Kanunu (Investment Code) yayınlanmış ve o zamandan günümüze kadar iki kere gözden geçirilmiştir. Bu dönem süresince, Madencilik ve İşgücü Kanunları da devreye alınmıştır.
Etiyopya'nın ekonomisi GSYİH'nın %50'sini, ihracatının %90'ını ve istihdamının %80'ini içeren tarıma dayanmaktadır. Ekilebilen alanların yalnızca 1/5'i ekilip biçilmekte ve bu alanlar yalnızca yağmur ile sulanmaktadır. Bu bölgeler yağış miktarı açısından farklılık göstermektedir. Tarım kesimi sık sık ortaya çıkan kuraklık ve kötü tarımcılık uygulamalarından dolayı sıkıntı yaşamaktadır. Ayrıca, yiyecek yardımları söz konusudur.
2000'li yılların sonlarında tarımsal üretim önemli ölçüde artmıştır. Tarımsal üretimi artırmak ve yiyecek yeterliliğini çoğaltmak amacıyla çeşitli tedbir politikaları belirlenmiştir. Bu tedbirler arasında, kıtlığı erken uyarma sistemi, tarımsal hizmetleri artırmak ve gübrenin daha geniş alanlarda kullanımının sağlanması yer almaktadır.
Tarım üretiminin %80'ini tahıl, mısır, arpa, darı ve teff (bir tür tahıl ürünü) oluşturmaktadır. Bakliyat ve yağlı tohumlar da önemli ölçüde üretilmektedir. Tahıl tamamen iç tüketimde kullanılmaktadır. Bakliyat ve yağlı tohumlar, daha az miktarda olmak üzere kavun gibi meyveler de komşu ülkelere ihraç edilmektedir.
Kahve, Etiyopya ekonomisi için son derece önemlidir. Tahminlere göre kahvenin Etiyopya'nın GSYİH'na katkısı %10 oranındadır. 15 milyon kişiden daha fazla bir nüfus (nüfusun %25'i) kahve sektöründen geçimini sağlamaktadır. Türkiye dâhil birçok ülkede Etiyopya menşeli kahveler satılmaktadır.[13]
Etiyopya, Afrika'nın en fazla canlı hayvan varlığına sahiptir. Bunların deri ve postları ülkenin önemli ihracat gelirini oluşturmaktadır.
İmalat sanayi GSYİH'nın %5'ini oluşturmaktadır. İmalat sanayinin büyük çoğunluğu devletin yönetimindedir ancak özelleştirme faaliyetleri de başlamış bulunmaktadır. İmalat sanayi üretiminin %40'ından daha fazlasını gıda ve içecek, özellikle bitkisel yağ, un mamulleri ve bira oluşturmaktadır.
Etiyopya, altyapısını geliştiren bir ülkedir ve iyi hava bağlantılarına sahiptir. Ayrıca bölgedeki ilk hafif raylı sistemine yatırım yapmıştır. Ülke Nil Nehri'ne Afrika'daki en büyük barajı inşa etmektedir.[14]
Tekstil sektörü, 19'u devlete, 14'ü ise özel sektöre ait olan tekstil ve konfeksiyon fabrikalarını ihtiva etmektedir. Anılan sektör, tüm imalat sanayi çalışanlarının yaklaşık %30'unu içermektedir.
Madencilik sektörünün, Etiyopya ekonomisi içinde önemi azdır. Kireçtaşı, kil, mermer üretimi epey fazladır. Ayrıca metalik olmayan mineral üretiminde ise büyük artış olmuştur. Diğer taraftan kömür, demir, tantal ve potasyum rezervlerinin olduğu tahmin edilmektedir.
Etiyopya'daki yatırımların büyük bir bölümü denizaşırıdır. Ülkenin 2016/17 yılları arasında doğrudan yabancı yatırımı %27,6 artmıştır ve yatırımların büyük bir kısmı sanayi bölgelerine gitmektedir. Bununla birlikte Etiyopya kamu kuruluşlarını en büyük ticaret ortağı olan Çin gibi dış yatırımcılara satmaktadır. Ülkedeki ucuz iş gücü yabancı yatırımcıların üretim endüstrisine yatırımını teşvik etmiştir.[14]
Etiyopya'da 80'in üzerinde etnik grup bulunmaktadır. Oromolar, Amharalar, Tigraylar, Sidamolar, Şankellalar, Somalililer, Afarlar ve Gurageler Etiyopya topraklarında yaşayan belli başlı etnik topluluklardır. Bunlardan Oromolar yaklaşık %35 oranla Etiyopya'nın en kalabalık etnik grubunu oluştururlar.
Etiyopya'da din (2016)[15]
Etiyopya'da din, birçok inançtan oluşur. Bunların başında İbrahimî dinler arasında yer alan Hristiyanlık ve İslam gelmektedir. Ayrıca uzun yıllardır var olan küçük bir Yahudi cemaati de vardır. Bahâîlik inancının bazı taraftarları birtakım kentsel ve kırsal bölgelerde vardır. Ayrıca, çoğunlukla ülkenin güneybatı kesiminde yaşayan geleneksel inançları takip eden az sayıda topluluk var.
2016'da yapılan ulusal nüfus sayımına göre, 35 milyondan fazla kişi (%42) Etiyopya Ortodoks Hristiyan, 25 milyondan fazla kişi (%32) Müslüman, 15 milyondan fazla kişi (%22) Protestan ve ayrıca 1 milyondan fazla kişi (%2) geleneksel inançlara bağlıdır.
İsrail'in 1977 yılında Etiyopyalı Yahudileri resmî olarak tanımasından sonra pek çok Yahudi, Etiyopya'yı terk ederek Geri Dönüş Kanunu çerçevesinde İsrail'e göç etmiştir.
| 1994 | 2007 | 1994 | 2007 | 1994 | 2007 | 1994 | 2007 | 1994 | 2007 | 1994 | 2007 | 1994 | 2007 | |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Bölge | Hristiyanlar | Ortodoks Hristiyan | Protestan Hristiyan | Katolik Hristiyan | Müslümanlar | Animist | Diğer | |||||||
| Addis Ababa | %86,65 | %83,0 | %82,0 | %74,7 | %3,87 | %7,77 | %0,78 | %0,48 | %12,7 | %16,2 | %0,8 | |||
.svg){kind=small} Afar |
%4,4 | %4,7 | %3,9 | %3,9 | %0,4 | %0,7 | %0,1 | %0,1 | %95,6 | %95,3 | ||||
 Amhara |
%81,6 | %82,7 | %81,5 | %82,5 | %0,1 | %0,2 | %18,1 | %17,2 | %0,1 | |||||
 Benishangul-Gumuz |
%40,6 | %46,5 | %34,8 | %33,0 | %5,8 | %13,5 | %44,1 | %45,4 | %13,1 | %7,1 | ||||
| Dire Dawa | %36,7 | %28,8 | %34,5 | %25,71 | %1,5 | %2,81 | %0,7 | %0,4 | %63,2 | %70,9 | %0,1 | %0,3 | ||
 Gambela |
%71,35 | %90,2 | %24,13 | %16,8 | %44,01 | %70,0 | %3,21 | %3,4 | %5,15 | %4,9 | %10,28 | %3,8 | %1,1 | |
 Harari |
%39,49 | %30,8 | %38,09 | %27,1 | %0,94 | %3,4 | %0,46 | %0,3 | %60,28 | %69,0 | %0,2 | |||
 Oromia |
%49,9 | %48,2 | %41,3 | %30,5 | %8,6 | %17,7 | %44,3 | %47,5 | %4,2 | %3,3 | %1,1 | |||
.svg){kind=small} Somali |
%0,9 | %0,6 | %0,9 | %0,6 | %98,7 | %98,4 | %0,3 | %0.4 | ||||||
 Güney Ulusları ve Halkları Bölgesi |
%65,4 | %77,8 | %27,6 | %19,9 | %34,8 | %55,5 | %3,0 | %2,4 | %16,7 | %14,1 | %15,4 | %6,6 | %1,5 | |
 Tigray |
%95,9 | %96,1 | %95,5 | %95,6 | %0,1 | %0,4 | %0,4 | %4,1 | %4,0 | |||||
Etiyopya'nın resmi dili Latin Alfabesi'nden epey farklı bir alfabe olan ve Amhar Alfabesi denilen bir alfabeyle yazılan Amharcadır. Ülkede Amharca'dan başka, çok sayıda etnik topluluğun bulunmasına paralel olarak birçok yerel dil ve lehçe kullanılmaktadır. Yaygın yabancı dil olarak İngilizce konuşulmaktadır.
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
