Balta

Balta, insanoğlu tarafından on binlerce yıldır odunu kesmek, şekillendirmek ve parçalamak için; savaşlarda silah olarak veya seremonilerde gösterişli bir sembol olarak kullanılan bir alettir. Baltaların birçok formu vardır; ama çoğu temel olarak bir baş ve bir saptan oluşurlar.

Oduncu baltaları

Oduncu baltası

Baltaların en erken dönemdeki örnekleri, tahtadan bir sapa tutturulmuş taşlarla yapılmıştır. Daha sonraları işleme teknikleri geliştikçe bakır, tunç, demir ve çelik baltalar da yapılmıştır.

Balta aslında eğik düzlem kullanılarak oluşturulmuş basit bir makinedir. Balta başının eğimli yüzeyleri sayesinde odunu kesmek için gereken kuvvet azaltılmış olur.

Kökenbilim

Eski Türkçe “balto” veya “baldu” sözcüğünden türemiştir.^[1]

Tarihçe

İlk baltalar taştan yapılmış ve sapsız el baltalarıdır (hafts). Çakmaktaşı ya da diğer taşlardan yontulmuş (yontma) kesici kenarları vardı. El baltalarının ilk örnekleri Geç Oldowan'da 1,6 mya'a,^[2] Güney Etiyopya'da yaklaşık 1,4 mya'ya^[3] ve Olduvai Gorge'daki 1,2 mya tortularına kadar uzanmaktadır.^[4] Taşlanmış kesici kenarlı taş baltalar ilk olarak Avustralya'da Pleistosen'in sonlarında geliştirilmiştir; Arnhem Land'daki yerleşimlerden elde edilen taşlanmış kenarlı balta parçaları en az 44.000 yıl öncesine aittir.^[5][6] Taşlanmış kenarlı baltalar daha sonra Japonya'da BP 38.000 civarında ortaya çıkmıştır ve Honshu ve Kyushu adalarındaki birkaç Üst Paleolitik yerleşimden bilinmektedir.^[7]

Saplı baltalar ilk olarak Mezolitik dönemden (yaklaşık MÖ 6000) bilinmektedir. Bu döneme ait çok az ahşap balta bulunmuştur, ancak baltanın normalde kama ile saplandığı görülmektedir. Bıçağı sabitlemek için huş katranı ve ham deri bağlar kullanılmıştır.

Taş baltaların dağılımı tarih öncesi ticaretin önemli bir göstergesidir.^[8] Taş bıçakların kaynağını belirlemek için ince kesit alma yöntemi kullanılır. Avrupa'da, binlerce öğütülmüş taş baltanın çıkarıldığı Neolitik “balta fabrikaları” gibi birçok yerden bilinmektedir:

• Great Langdale, İngiltere (tüf)
• Rathlin Adası, İrlanda (porcellanite)
• Krzemionki, Polonya (çakmaktaşı) Spiennes, Belçika'daki Neolitik çakmaktaşı madenleri (çakmaktaşı)
• Plancher-les-Mines, Fransa (pelite)
• Aosta Vadisi, İtalya (omfasit).

Metal baltalar bugün hâlâ Endonezya'nın Papua bölgesinin bazı kesimlerinde üretilmekte ve kullanılmaktadır. Papua Yeni Gine'nin Hagen Dağı bölgesi önemli bir üretim merkezidir.

Geç Neolitik/Kalkolitik dönemden itibaren baltalar bakırdan ya da arsenikle karıştırılmış bakırdan yapılmıştır. Bu baltalar, taştan yapılan öncülleri gibi yassı ve saplıydı. Bronz metalürjisinin kullanılmaya başlanmasıyla baltalar bu şekilde yapılmaya devam etmiştir. Sonunda saplama yöntemi değişti ve düz balta "flanşlı balta ”ya, ardından palstavlara ve daha sonra da kanatlı ve soketli baltalara dönüşmüştür.