Loading AI tools
Vikipedi'den, özgür ansiklopediden
Tadorna ferruginea veya Angut[2] veya da angıt[3], Anatidae familyasına bağlı evcilleştirilebilen[2] göçmen bir kuş türüdür.
| Tadorna ferruginea | |||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | |||||||||||||||
| Korunma durumu | |||||||||||||||
 Asgari endişe altında (IUCN 3.1)[1] | |||||||||||||||
Biyolojik sınıflandırma  | |||||||||||||||
| |||||||||||||||
| İkili adlandırma | |||||||||||||||
| Tadorna ferruginea (Pallas, 1764) | |||||||||||||||
 | |||||||||||||||
| T. ferruginea yaşam aralığı (Derleyen: BirdLife International ve Handbook of the Birds of the World (2016) 2014.) Üreme bölgesi Yıl boyu Kışlak | |||||||||||||||
| Sinonimler | |||||||||||||||
| |||||||||||||||
Yaklaşık 50-67 cm (20-26 in) uzunluğunda[4], kanat açıklığı 121-145 cm (48-57 in)[5] arasında ve ortalama 725 g (25,6 oz) ağırlığındadır. Gövdesi turuncumsu kahverengi, başa ve uçlara doğru renkler daha soluktur. Kuyruğu ve kanat uçları siyah, kanat aynası yeşil ve kanatların iç tarafındaki örtücü kısımlar beyazımsıdır.
Genellikle göller, barajlar ve nehirler gibi su kaynaklarına yakın yerlerde yayılım gösterir. Kışı Hint alt kıtasında geçiren tür, üremek için güneydoğu Avrupa ve Orta Asya'ya göçer. Kuzey Afrika'da da küçük yerleşik popülasyonları bulunur. Orta ve Doğu Asya'daki popülasyonları stabil veya artışta olsa da, Avrupa'da genelde azalma eğilimindedir. Genel olarak, geniş bir yaşam alanına ve yüksek popülasyona sahiptir. Bu nedenle Uluslararası Doğayı Koruma Birliği (IUCN), koruma durumunu "en az endişe verici" olarak değerlendirmiştir.[1]
Yüksek sesli bir honklama çağrısına sahiptir. Yuvaları sudan uzakta, bir kayanın çatlağında, ağaç kovuğunda veya benzeri bir yerde olabilir. Dişiler yaklaşık 8-16 adet aralığında yumurta yumurtlar ve bunları tek başına dört hafta boyunca kuluçkaya yatırır. Yavrular, yumurtadan çıktıktan yaklaşık sekiz hafta sonra uçma yeteneği kazanıncaya kadar her iki ebeveyn tarafından birlikte bakılır.
Yaklaşık 50-67 cm (20-26 in) uzunluğunda[4], kanat açıklığı 121-145 cm (48-57 in)[5] arasında ve ortalama 725 g (25,6 oz) ağırlığındadır. Gaga uzunluğu dişilerde yaklaşık 4,1 cm (1,6 in), erkeklerde 4,9 cm (1,9 in)[6] uzunluğundadır. Yumurtaları yaklaşık 83 g (2,9 oz) ağırlığındadır.[7][8]
Gövdesi turuncumsu kahverengi, başa ve uçlara doğru renkler daha soluktur. Kuyruğu ve kanat uçları siyah, kanat aynası yeşil ve kanatların iç tarafındaki örtücü kısımlar beyazımsıdır. Yetişkin erkeklerin turuncu-kahverengi vücut tüyleri ve daha açık renkli, turuncu-kahverengi başı ve boynu vardır. Baş, gövdeden siyah dar bir halka ile ayrılır. Dişilerin renkleri daha soluk, beyazımsı bir başı ve boynu vardır. Yetişkin erkeklerdeki siyah halka dişilerde ve yavrularda bulunmaz. Her iki cinsiyette de renklenme değişkendir ve tüyler yaşlandıkça solar. Kuşlar üreme mevsimi sonunda tüy döker ve erkekteki siyah halka kaybolur, ancak Aralık-Nisan ayları arasında kısmî bir tüy dökümü ile halka yeniden görünür. Yavrular dişiye benzer ancak daha koyu kahverengi tonlara sahiplerdir.[9]
Bazı yavrularda gaga açık ekru[10] ve koyu gri veya siyahımsıdır. Yetişkinlerde ve bazı yavrularda gaga siyahtır.[11] Bazı dişilerin gaga ucuna doğru ise hafif pembemsi nokta bulunur.[5] Yetişkinlerin gözleri koyu kahverengi, yavrularda ise daha açık renklidir.[11][12] Yavruların ayakları zeytunimsi gri[10] veya siyahımsı gri, yetişkinlerde koyu grimsi tondan siyaha yakın mavimsi gridir.[11] Erkeklerin kanatları, gagaları ve bacakları dişilerden daha uzundur.[5]
Dişilerin çağrı sesleri, erkeklerin seslerinden daha yüksek sesli, derinden ve serttir.[13] Erkek ve dişi tarafından çıkarılan sesleri birbirinden ayırt etmek mümkündür. Ses çağrıları hem yerde hem de havada yapılır ve çıkarıldıkları duruma göre değişkenlik gösterir.[9]
Dîvânu Lugâti't-Türk'te, "anğıt (انگت) "Ördeğe benzer kızıl renkli bir kuş"[14] şeklinde tanımlanır. Eski Türkçede angıt olarak adlandırılmasına rağmen arkaizm sebebiyle zamanla angut olarak ifade edilmeye başlanmıştır. Cins adı Latince tadorna (benekli su kuşu) ve ferruginea (paslı) türün neredeyse turuncumsu kahverenginde olmasıyla pas rengine benzemesine göndermedir.[15]
Tadorna ferruginea, Anatidae familyası içinde yer alan bir Tadorna türüdür. Alman zoolog ve botanikçi Peter Simon Pallas, türü ilk olarak 1764 yılında Anas ferruginea adıyla tanımlamıştır. İlerleyen zamanlarda diğer Tadorna türleri gibi bu türde Tadorna cinsi altında sınıflandırılmıştır.[16][17][18] Filogenetik analizler, türün en yakın akrabasının Tadorna cana olduğunu göstermektedir.[19]
Ana üreme alanı güneydoğu Avrupa'dan Palearktik boyunca Baykal Gölü'ne, Moğolistan'a ve batı Çin'e uzanır.[20] Doğu popülasyonları çoğunlukla göçmendir ve kış aylarını Hint alt kıtasında geçirir.[21] Kanarya Adaları'ndaki Fuerteventura adasını kolonize etmiştir, ilk olarak 1994'te burada üremiş ve 2008 yılına kadar neredeyse elli çiftlik bir popülasyona ulaşmıştır.[22]
Afrika'da Cezayir, Fas, Tunus ve Etiyopya'da dağılım gösterir.[5][11][13] Avrupa'nın bazı ülkelerinde başarıyla üreyebilmiştir. İsviçre'de ise bu kuş, üreme döneminde diğer hayvanlara karşı fazlaca saldırgan tutumu nedeniyle yerli türlerin yerini alabilecek bir istilacı tür olarak kabul edilir.[23][24] Sayılarını azaltmak için girişimlerde bulunulmasına rağmen, İsviçre'deki popülasyonu 2006-2016 yılları arasında 211'den 1250 bireye yükselmiştir.[25] Türün üreme alanı İsviçre, Almanya, Hollanda, Danimarka, Belçika, Fransa'nın kuzeyi ve Birleşik Krallığa'da yayılmaktadır. Bu yayılım yükselmesinin sebebi, yakalananların kaçması olasılığından olabilir.[11] Madrid ve Moskova'da hayvanat bahçesinden kaçanlardan oluşan bir üreme popülasyonu bulunur.[26][27][28]
Avrupa'nın doğusunda Azerbaycan, Ermenistan, Gürcistan, Bulgaristan'ın doğusu, Romanya'nın doğusu, Moldovya'nın güneyi, Ukrayna'nın doğusu, Rusya'nın güneydoğusu ve yoğun olarak Türkiye'de görülür.[5][11][13][29][30][31][32]
Asya'da, Rusya Moğolistan, Çin, Bhutan, Hindistan, Kazakistan, Kırgızistan, Tacikistan, Özbekistan, Afganistan, İran, Irak, Suriye ve İsrail'de dağılım gösterir.[5][11][13]
Afrika'da; Fas, Cezayir, Tunus ve Etiyopya'dır.[5][11][13][33] Kanarya Adalarında da görülebilir.[28]
Avrupa'da Ukrayna, Azerbaycan, Ermenistan, Gürcistan, Türkiye, Kıbrıs, Yunanistan, Bulgaristan, Arnavutluk, İsviçre, Almanya, Hollanda ve Danimarka.[5][11][13] Sicilya'da nadiren görülseler de, 2009-2017 arası gözlemlerde arttığı görülmüştür.[34][35]
Güneydoğu Avrupa ve güney İspanya'da nadirleşse de, Asya'nın geniş bölgelerinde hala yaygın bir türdür. Asya'da Çin[36][37] Rusya, Moğolistan, Kore, Vietnam, Laos, Tayland, Myanmar, Bhutan, Bangladeş, Nepal, Hindistan, Sri Lanka, Pakistan, Afganistan, Tacikistan, Kırgızistan, Kazakistan, Özbekistan, İran, Irak, Suriye, İsrail, Suudi Arabistan, Umman, Birleşik Arap Emirlikleri, Katar ve Kuveyt'te[5][11][13], nadiren de olsa 1958, 2006, 2016 ve 2017'de Lübnan'da gözlemlenmiştir.[38]
Doğu Kuzey Amerika'da da zaman zaman vahşi doğada gözlemlenmiştir, ancak bu durumun göç vakası olduğuna dair bir kanıt bulunamamıştır.[39]
Çoğunlukla göller, rezervuarlar ve nehirler gibi iç sulardaki açık alanları tercih eder. Ormanlık alanlarda nadiren görülür, ancak acı su karışımlı ve tuzlu lagünlerde de bulunabilir. Düşük rakımlı bölgelerde daha yaygın olsa da, yüksek irtifalarda da yaşar ve Orta Asya'da kaz türlerinden Anser indicus ile birlikte 5.000 m (16.000 ft) yükseklikteki göllerde görülen sayılı su kuşlarından biridir.[40]
Hindistan'da ekim ayında gelip nisan ayında ayrılan yaygın bir kış ziyaretçisidir. Tipik üreme alanı, gelgit düzlükleri ve çakıl sahilleri olan geniş sulak alanlar ve nehirlerdir. Göllerde ve rezervuarlarda çok sayıda bulunur. Cemmu ve Keşmir'deki yüksek irtifa göllerinde ve bataklıklarda ürer.[21] Üreme mevsimi dışında ise ova akarsuları, durgun nehirleri, göletleri, su altında kalmış çayırlıkları, bataklıkları ve tuzlu lagünleri tercih eder.[41]
Moskova'da, stabil popülasyonda, şehir parklarının göletlerinde Moskova'ya endemik olan Anas platyrhynchos (yeşilbaş) ile birlikte yaşar. Bu kuşların Moskova Hayvanat Bahçesi'nden kaçan ve yaban hayatına uyum sağlayan türün soyundan geldiği düşünülmektedir. Bu teoriye göre; 1948 yılında kuşların kanatlarının kırpılma uygulamasının kaldırılması sonrasında, bu popülasyonun oluşmuş olma ihtimali yüksektir. Yabani angut kuşlarının aksine, Moskova'dakiler göçmen değildir. Kış aylarında göçmek yerine, şehrin su kaynaklarının donmayan kısımlarında kalarak kış mevsimini geçirir.[42]
Türün, esaret altında diğer Tadorna türlerinin yanı sıra bazı Anas türleri ve Alopochen aegyptiaca ile çiftleşerek yavrulayabildiği bilinmektedir. Tadorna ferrugineaya bağlı herhangi tanımlı bir alttür bulunmamaktadır.[19] Her yerde bulunmasına rağmen, bu türün farklı popülasyonları arasındaki potansiyel genetik yapı ve geçmişten günümüze nasıl bağlantılı oldukları hakkında çok az şey bilinmektedir.[19]
Yuva genellikle sudan uzak, bir ağaç kovuğunda, harabe bir binada, kayadaki bir çatlakta, kum tepecikleri arasında veya bir hayvan yuvasındadır. Yuva, dişi tarafından kuş tüyü ve biraz ot kullanılarak inşa edilir.[9]
Yaklaşık olarak 1-3 yaşlarında üremeye başlar.[43] Dişiler, 8-16 adet aralığında yumurta yumurtlar, yumurta sayısı daha fazlaysa birden fazla dişinin yumurtlamasından olabilir.[4][5][11][44] Bu yumurtalar donuk renkli[11] olup krem beyazıdır[12] ve pürüzsüzdür[11], ortalama olarak 67 x 47 mm boyutlarındadır.[45] Kuluçka süresi boyunca dişi kuluçkada yatarken, erkek ise yakınlarda nöbet tutar.[43] Yumurtalar yaklaşık 27-32 gün[5][11][43][46][47] aralığında çatlar ve her iki ebeveyn de yaklaşık elli beş günde uçma yeteneği kazanan yavrulara bakar.[40]
Yavrular uçma yeteneği kazandıktan sonra yetişkin kuşlar tüy dökerler ve bu süreç boyunca yaklaşık bir ay boyunca uçamaz hale gelirler. Tüy dökümü öncesinde avcıların saldırısına uğrama riskini azaltmak için daha kolay kaçabilecekleri büyük su kütlelerine doğru hareket ederler.[41] Aile bir süre grup halinde birlikte kalabilir; sonbahar göçü ise eylül civarında başlar ve yavrular ikinci yıllarında olgunlaşırlar. Kuzey Afrika'da yayılım gösterenler ise yaklaşık beş hafta önce ürerler ve yağışın bol olduğu yazlarda başarılı üreme oranı artar.[40]
Çoğunlukla geceleri aktiftir.[41] Hepçildir[6][48] ve beslenmesinde otlar, taze bitki sürgünleri, tahıl, su bitkileri ile birlikte hem suda hem de karada yaşayan omurgasızlar bulunur.[12][44][49] Karadayken yapraklarla beslenir, sığ sularda yiyecek ararken gagasını suya daldırır, daha derin sularda ise ters döner ancak tamamen dalmaz.[40]
Echinoparyphium recurvatum[50][51][52], Echinostoma paraulum[52], Notocotylus attenuatus[51][53], Orchipedum tracheicola[51], Amidostomum acutum[54], Epomidiostomum uncinatum[54][55], Tetrameres fissispina,[54], Hamatolepis teresoides[56][57][57], Ceratophyllus igii[58][59], Holomenopon tadornae[60][61] ve Plasmodium relictum[62] türü etkileyen parazitlerden bazılarıdır.
Genellikle çiftler halinde veya küçük gruplar şeklinde görülür ve nadiren büyük sürüler oluşturur. Ancak tüy dökümü ve kışlama dönemlerinde tercih ettiği göllerde veya yavaş akan nehirlerde kalabalık sürüler oluşturabilir. Nepal'deki Koşi Barajı ve Koşi Tappu Yaban Hayatı Koruma Alanı'nda dört binin üzerinde bireyin toplandığı kaydedilmiştir, Türkiye'deki Düden Gölü'nde ise bu sayı on bini aşabilir.[40][63] Ayrıca üremek için tuz gölüne de gelmektedir.[64][65]
Erkek ve dişinin ömür boyu süren güçlü bir bağ oluşturduğu düşünülse de[66] bu konuda pek bilgi bulunmamakta olup ömür boyu eşleşme ile ilgili şüpheler bulunmaktadır[67]. Ukrayna'daki eşleşen çiftlerin beraberlik süresi 3-12 arasındadır.[43]
Ana üreme alanlarına olan yolculuklarına Orta Asya'dan Mart ve Nisan aylarında başlar. Üreme bölgelerinde kendi türlerine ve diğer türlere karşı oldukça saldırgan davranışlar sergiler. Özellikle dişi, kafasını öne eğip boynunu uzatarak davetsiz misafirlere yaklaşır ve sert sesler çıkarır. Davetsiz misafir yerini terk etmezse, dişi erkeğin yanına döner ve etrafında koşarak onu saldırmaya teşvik eder. Erkek saldırıya geçebilir de geçmeyebilir de.[9] Kısa bir kur ritüeli olarak, boynu uzatma, kafayı suya daldırma ve kuyruğu kaldırma hareketlerinden sonra çiftleşme su üzerinde gerçekleşir.[40]
Budizm'de kutsal kabul edilir. Bu sayede Asya'da insanlar tarafından korunmaktadır.[19] Buna karşın, bu korunmalar yerleşim yeri yapılmaya çalışılan bölgelerde azalmaktadır.[68] Çin'in batısında bulunan Qinghai-Tibet ovası, bu kuşlar için önemli bir kışlama alanıdır ve burada koruma altındadır. Avrupa'da ise durum tam tersidir. Sulak alanların kurutulması ve avlanma nedeniyle popülasyonu genel olarak azalsa da, baraj gölleri gibi yeni habitatlara uyum sağlayabilme yeteneği sayesinde diğer bazı su kuşlarına nazaran daha az tehdit altındadır.[40]
Tür, çok geniş bir yaşam alanına sahiptir. Toplam popülasyonunun 170.000 ila 220.000 birey arasında olduğu tahmin edilmektedir.[69] Bazı yerel popülasyonlar artarken diğerleri azaldığı için türün genel popülasyon eğilimi net değildir. Tür, tehdit altında olarak sınıflandırılmak için gerekli olan kriterleri karşılamadığından, Uluslararası Doğayı Koruma Birliği (IUCN) koruma durumunu "en az endişe verici" olarak değerlendirmektedir.[39] Angut, Afrika-Avrasya Göçmen Su Kuşlarının Korunması Anlaşması'nın (AEWA) kapsadığı türlerden biridir.[70]
Budizmde kutsal kabul edilir. Asya'daki bazı bölgelerde evlilik sadakatinin simgesi olarak görülür.[19][68]
.jpg)
.jpeg)
.jpg)
-_Female_at_Bharatpur_I_IMG_5344.jpg)
_(4867108298).jpg)
,_Furnas,_isla_de_San_Miguel,_Azores,_Portugal,_2020-07-29,_DD_77.jpg)
.jpg)
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
