Ali Kuşçu

Başlığın diğer anlamları için Ali Kuşçu (anlam ayrımı) sayfasına bakınız.

Ali Kuşçu (Özbekçe: Ali Qushchi Samarqandiy) veya asıl adıyla Ali bin Muhammed (1403, Semerkand - 16 Aralık 1474, İstanbul), Timur İmparatorluğu ile Osmanlı İmparatorluğu'nda yaşamış olan astronom, matematikçi, fizikçi, filozof ve dil bilimcidir.

Ali Kuşçu
Doğum	Ali bin Muhammed 1403 Semerkand, Timur İmparatorluğu
Ölüm	16 Aralık 1474 (70-71 yaşlarında) İstanbul, Osmanlı İmparatorluğu
Defin yeri	Eyüp Sultan Türbesi, İstanbul, Türkiye
Eğitim	Sahn-ı Seman Medresesi, İstanbul, Osmanlı İmparatorluğu
Meslek	Astronom, matematikçi, dil bilimci
Dönem	Timur İmparatorluğu ve Osmanlı İmparatorluğu dönemi

Hayatı ve bilimsel çalışmaları

Astronom, matematikçi ve kelâm âlimi olan Ali Kuşçu, 1403'te Semerkand'da, Timur İmparatorluğu topraklarında doğdu. Babası Muhammed, Timur İmparatorluğu hükümdarı ve astronomu olan ve aynı zamanda Timur'un torunu olan Uluğ Bey'in kuşçusu olduğu için, ailesi "Kuşçu" lakabıyla meşhur olmuştur. Küçük yaştan itibaren matematik ve astronomiye pek ilgi duyan Ali Kuşçu, bu alanlarda Bursalı Kadızâde Rûmî, Gıyaseddin Cemşid ve Muînuddîn Kâşî gibi isimlerden ders aldı. Daha sonra bilgisini artırmak için Kirman'a gitti. Burada Hall-ü Eşkâl-i Kamer (Ay Safhalarının Açıklanması) adlı risale ile Şerh-i Tecrid adlı eserini yazdı. Ali Kuşçu, Semerkand ve Kirman'da eğitimini tamamladıktan sonra Uluğ Bey'e yardımcı ve rasathanesine müdür oldu.

Uluğ Bey tarafından Çin'e yollandığı ve dönüşte de Dünya'nın yüzölçümünü ve ekliptiği 24 derece olarak hesapladığı bilinir.

Ekliptik eksen ile dünyanın ekseni aralarında 23,5 derecelik bir eğiklik vardır. Dünya kendi ekseni etrafında yaklaşık 23,5 derecelik bir açıyla döner. Bir yıl boyunca ekliptik düzlemin ekvatorla yaptığı açı iki kez ve en fazla 23,5 derece olur.

1449'da hacca gitmek istedi. Tebriz'de Akkoyunlu Devleti hükümdarı Uzun Hasan kendisine büyük saygı gösterdi ve Osmanlı Devleti ile barış görüşmelerinde yardımını istedi. Bunun üzerine Ali Kuşçu, bir süre Uzun Hasan'ın sözcülüğünü yaptı. Ardından, Osmanlı padişahı II. Mehmed'in davetiyle İstanbul'a gitti.

Osmanlı - Akkoyunlu sınırında Fatih Sultan Mehmed'in emriyle büyük bir törenle karşılanan Ali Kuşçu, Fatih tarafından Sahn-ı Seman Medresesi'ne müderris olarak göreve başladı.

Ali Kuşçu'nun er-Risâletü'l-fetḥiyye adlı eserinde gezegen hareketlerini gösteren bir çizim.

Burada bir yandan talebe yetiştirip bir yandan Gök Cisimleri'ni araştırarak bilim eserleri yazdı. Güneş saatleri icat edip İstanbul'un enlem ve boylamını bugünkü değerle bire bir hesapladı.

Semerkant'ta, Uluğ Bey Rasathanesi'nin girişi

Ali Kuşçu, 16 Aralık 1474 tarihinde, 71 yaşındayken İstanbul'da öldü. 15. yüzyıla özgü olan mezarı, İstanbul'un Eyüp Sultan Türbesi etrafındaki hazirededir.^[1][2] Osmanlı padişahı Yavuz Sultan Selim'in Maraş'ı fethetmesinden kısa bir süre sonra o bölgede Şiî mezhebinin tekrar artması sonucu Ali Kuşçu'nun torunlarından bir kısmı, ferman ile Maraş'a gönderilmiştir. Geriye kalan torunları ise daha sonra Düzce'ye kendi arzularıyla göç etmişlerdir. Maraş'ta bulunan ailenin bir kısmı da cumhuriyetin ilanından sonra Bursa'ya yerleşmişlerdir. Bursa'daki Fuat Kuşçuoğlu Caddesi de ismini Ali Kuşçu'nun torunlarından Fuat Bey'in isminden almıştır. Soyu Kahramanmaraş, Düzce ve Bursa'da Kuşçuoğlu soy isimleriyle devam etmektedir.

Eserleri

Astronomi

• Sharḥ e Zîj e Ulugh Beg
• Risāla fī Halle Eshkale Moadeleye Ghamar lil-Masir
• Risāla fī aṣl al-Hâric yumkin fī al-sufliyyeyn
• Sharḥ ʿalā al-tuḥfat al-shāhiyya fī al-hayāt
• Risāla dar elm-i ḥeyāt
• Al-Fatḥīya fī ʿilm al-hayʾa
• Risāla fi Hall-e Eshkal-i Ghammar^[3]

Matematik

• Risāla al-muḥhammadiyya fi-ḥisāb
• Risāla dār ʿilm al-ḥisāb: Suleymaniye^[4]

Kelâm ve Fıkıh

• Sharh e Jadid ale't-Tejrîd
• Hashiye ale't-Telvîh
• Unkud-üz-Zevahir fi Nazm-al-Javaher

Mekanik

• Tazkare fi Âlâti'r-Ruhâniyye

Dil ve Belagat

• Sharh Risâleti'l-Vadiyye
• El-Ifsâh
• El-Unkûdu'z-Zevâhir fî Nazmi'l-Javâher
• Sharh e'Sh-Shâfiye
• Resale fî Beyâni Vadi'l-Mufredât
• Fâ'ide li-Tahkîki Lâmi't-Ta'rîf
• Resale mâ Ene Kultu
• Resale fî'l-Hamd
• Resale fî Ilmi'l-Me'ânî
• Resale fî Bahsi'l-Mufred
• Resale fî'l-Fenni's-Sânî min Ilmihal-Beyân
• Tafsir e-Bakara ve Âli Imrân
• Risâle fî'l-İstişâre
• Mahbub-al-Hamail fi kashf-al-mesail
• Tajrid-al-Kalam^[5]

Galeri

• 
  Ali Kuşçu'nun Orta Asya'dan İstanbul'a seyahati
• 
  Ali Kuşçu'nun Eyüp'teki mezarı, baş taşı
• 
  Ali Kuşçu'nun Mezar Taşı (ayak taşı ön yüz)
• 
  Ali Kuşçu'nun Mezar Taşı (baş taşı ön yüz)
• 
  Ali Kuşçu'nun Mezar Taşı (baş taşı arka yüzü)
• 
  Ali Kuşçu'nun Mezar Taşı (genel görünüm)
• 
  Ali Kuşçu'nun Eyüp'teki mezarı, zarar görmüş ayak taşı

Kaynakça

Özel

1. Aydüz, Salim. "Bursa, Semerkant, İstanbul, Kâdîzâde Ali Kuşçu, Uluğ Bey ve Yakubov". bilimvetarih.com. 13 Ekim 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ekim 2016.
2. Haskan, Mehmet Nermi:Eyüplü Meşhurlar, Eyüp Belediyesi Yayınları, cilt.2, s. 40-41, İstanbul 2014
3. King, David A. (Haziran 2001). "Osmanli astronomi literatürü tarihi (History of Astronomy Literature during the Ottoman Period). Ekmeleddin İhsanoğluOsmanli matematik literatürü tarihi (History of Mathematics Literature during the Ottoman Period). Ekmeleddin İlhsanoğlu". Isis. 92 (2): 357-359. doi:10.1086/385190. ISSN 0021-1753.
4. ERCAN, Yavuz (1991). "SEYYİD MEHMED EMİN VAHÎD EFENDİ'NİN FRANSA SEFARETNAMESl". OTAM(Ankara. doi:10.1501/otam_0000000320. ISSN 1019-469X.
5. SÜMER, Neslihan (1998). "BİR KÜLTÜR ÜRÜNÜ OLARAK HUKUK". Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi: 313-321. doi:10.1501/dtcfder_0000001259. ISSN 0378-2905.

Genel

• Yavuz Unat, Ali Kuşçu, Kaynak Yayınları, 2000