Afganistan Kızılbaşları
Afganistan'daki bir Türk halkı Vikipedi'den, özgür ansiklopediden
Afganistan'daki bir Türk halkı Vikipedi'den, özgür ansiklopediden
Afgan Kızılbaşları, (Darice: قزلباشهای افغان) Afganistan'da yaşayan bir Türk etnik grubudur. Afgan Kızılbaşları, çoğunluğu Türkmenlerden oluşan militan bir grup olan Kızılbaşların torunlarıdır.[1][2][3] Dilleri Darice'dir.[4][5][6] Oniki İmamcı Şii İslam'ı takip ediyorlar.[5]
 Afgan Kızılbaş adamlarının James Rattray tarafından tasviri, 1848 | |
| Önemli nüfusa sahip bölgeler | |
|---|---|
| Kabul, Herat, Kandahar, Kuzey Afganistan | |
| Diller | |
| Din | |
| İlgili etnik gruplar | |
| Türk Halkları, Azeriler |
Kızılbaşlar, 7 Türk kabilesi ve Kürtlerden (Şamlu, Rumlu, Ustaclu, Tekeli, Afşar, Kaçar, Zulkadir, Baharlu) oluşan bir konfederasyondu.[7][8]
Afgan Kızılbaşları çeşitli kabilelere mensuptur: Afşarlar, Cevanşirler, Muradhanlar[7] ve ayrıca Bayat, Şahseven, Ensarlu ve Şahağa.[5] Cevanşirler aslen Şuşalıdır ve Afgan Kızılbaşlarının büyük kısmını oluştururlar.[7] Kabil'deki Afşar Bala mahallesi, Kabil ile Herat arasındaki Nahagçi ve Tepe köyleri ise Afşarlarla bağlantılıdır. Herat çevresindeki Abşar ve Abşara köyleri de Afşarlarla ilişkilidir.[9] Kabil'in Çindavol mahallesinde Hazaralarla birlikte yaşayan çok sayıda Kızılbaş var. 19. yüzyılın sonlarına ait kaynaklarda Kızılbaşların Kabil, Herat, Kandehar ve Afgan Türkistan'na yayıldıklarından bahsedilmektedir.[10]
1885'te kendi Türk dillerini korudukları ve aynı zamanda Farsçayı da iki dilli olarak bildikleri bildirildi.[7]
Kızılbaşların bir kısmı Safevilerin[11] ve Afşarilerin geride bıraktığı birliklerden gelmektedir. Diğerleri Dürrani İmparatorluğu döneminde ülkeye geldi.[12][13] Afgan Kızılbaşları, tarihte hükûmette birçok önemli görevler üstlendi.[14]
Sir Mountstuart Elphinstone, 19. yüzyılın başlarında Kabil'deki Afgan Kızılbaşlarını, "Farsça ve kendi aralarında Türkçe " konuşan "bir Türk kolonisi " olarak tanımlamıştı.[15] Ayrıca "aslında Farslaşmış Türkler" olarak da tanımlanıyorlardı.[16]
Kızılbaşların Afgan hükûmetindeki büyük ve güçlü rolleri, iktidardaki Peştun kabileleri arasında memnuniyetsizliğe neden oldu ve Birinci İngiliz-Afgan Savaşı sırasında Kızılbaşların İngilizlerin yanında yer almasının ardından bu durum daha da kötüleşti.[17]
Monarşinin kişisel hizmetkarları ve muhafızları arasında Kızılbaşlar çoğunluktaydı.[18] İngiliz gezgin Alexander Byors, Kızılbaşların kralların kişisel muhafızları olduğunu ve devletin önde gelen güçlerinden biri olduğunu kaydetti.[19]
Y. Gankovsky, Dürrani İmparatorluğu'nun en yüksek mevkilerinde Nadir Şah'ın yakın akrabalarının ve Avadh'ın eski Nevvablarının varlığından bahsetti. Avadh'ın Nevvabları, Kızılbaşlarla akraba olan Karakoyunluların torunlarıydı.[20][21] Kızılbaş memurlarının küçük erkek kardeşleri ve çocukları, Herat'ın kraliyet mahkemesinin temelini oluşturuyordu.[22]
Lahor Nizamı, Timur Şah Dürrani'nin şah olmasından önce 1757'de atandı. O dönemde ordusu Kızılbaşların yanı sıra yerel Lahor Müslümanlarından da oluşuyordu.[23]
Kızılbaşlar bir noktada Kabil'in en zengin, en eğitimli ve en güçlü insanları olarak görülüyordu. Süvari birliklerinin ve topçu birliklerinin temelini oluşturdular. Ayrıca bazı Hint düzensiz süvari birimlerinde de bulundular. Bunların arasında tüccarlar, küçük ticaretle uğraşanlar, doktorlar, sekreterler ve diğer memurlar vardı.[7]
1857 gibi erken bir tarihte Kızılbaşlar güçlerini korumayı başardılar ve Kabil hükûmetinde büyük bir gruba liderlik ettiler.[24] Binbaşı Hastings'e göre 19. yüzyılın ikinci yarısında Kızılbaşların etkisi ve gücü hâlâ güçlüydü, ancak önceki döneme göre azalmıştı.[10]
Daha sonra Şii Müslüman olan Kızılbaşlar, kendilerini ve Hazaraları "devlet düşmanı" ilan eden Abdurrahman Han'ın terör ve baskısına maruz kaldı. Çok daha sonra Afgan Kızılbaşları da Taliban'ın saldırılarının kurbanı olacaktı. Kızılbaşlar Abdurrahman Han'ın yönetimi sırasında güçlerinin çoğunu kaybetmiş, geri kalanını ise Taliban döneminde kaybetmişlerdir. Ancak 2001 yılında Taliban'ın devrilmesinden sonra ortaya çıkan Afganistan İslam Cumhuriyeti döneminde de Kızılbaşları yüksek mevkilerde görmek mümkündü.[25]
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
