Loading AI tools
Artvin'in bir ilçesi Vikipedi'den, özgür ansiklopediden
Şavşat (Gürcüce: შავშეთი; okunuşu: "şavşeti"; Rusça: Шавшети (Şavşeti), Ermenice: Շավշեթ (Şavşet), Osmanlıca: شوشاد /Şavşad ya da شاوشت / Şavşet), Karadeniz Bölgesi’nin doğu ucunda, Artvin iline bağlı ilçe ve bu ilçenin merkezidir.
| Şavşat | |
|---|---|
 | |
 Şavşat'ın Artvin ilindeki konumu | |
 İlçe sınırları haritası | |
| Ülke | Türkiye |
| İl | Artvin |
| Coğrafi bölge | Karadeniz Bölgesi |
| İdare | |
| • Kaymakam | Kübra Sivaslıoğlu |
| • Belediye başkanı | Durmuş Aydın (AK Parti) |
| Yüzölçümü | |
| • Toplam | 1316 km² |
| Rakım | 1134 m |
| Nüfus (2018) | |
| • Toplam | 17.606 |
| • Kır | - |
| • Şehir | - |
| Zaman dilimi | UTC+03.00 (TSİ) |
| Posta kodu | 08700 |
| İl alan kodu | 0466 |
| İl plaka kodu | 08 |
Resmî site Şavşat Belediyesi | |
Şavşat adı Gürcüce Şavşeti’den gelir ve Şavşat kasabası tarihsel Şavşeti bölgesinin yerleşim yerlerinden biridir. Bununla birlikte Şavşeti bölgesinde Satleli, Sinkoti, Tsihisdziri gibi yerler orta çağ boyunca daha önemli yerleşmelerdi. Nitekim sonradan mahallesi haline getirilen Satleli (Söğütlü) dışında Şavşat kasabasında tarihsel bir yapı da bulunmamaktadır.
Küçük bir yerleşme olan Şavşat 2015 yılında Cittaslow kapsamına alındı ve Türkiye'nin sakin şehirleri arasında yer aldı. Artvin kentine 71 km uzaklıktadır.
Gürcülerin eski çağlarda Kahi, Kuhi, Klarci, Şavşi, Cavahi gibi çeşitli boylardan oluştuğu kabul edilir.[1] Bu boyların yaşadıkları bölgelerin çoğu, boyun adına Gürcüce yer bildiren –eti (–ეთი ) eki getirilerek ifade ediliyordu. Şavşilerin yaşadığı bölgeye Şavşeti (შავშეთი) deniyordu ve Şavşeti “Şavşilerin yurdu” anlamına gelmektedir.
Şavşeti yer adının bazı kaynaklarda ileri sürüldüğü gibi Gürcücede “siyah” anlamına gelen “şavi” (შავი) ya da “odun” anlamına gelen "şeşa" (შეშა) kelimeleriyle ilişkisi yoktur.[2] Örneğin bu yer adı eğer “şavi” kelimesinden türetilmiş olsaydı, Şavşeti değil Şaveti olması gerekirdi. Şavşeti adının "Sakaların Savuş" boyuyla ilişkili olduğu ileri sürülmüştür.[3] Ancak "Savuş" adından Gürcüce sonekle Şavşeti kelimesini türetmek mümkün değildir.
Tao-Klarceti içinde yer alan Şavşeti bölgesi ve Şavşat kasabasının bulunduğu coğrafya eski çağlarda çeşitli devletlerin sınırları içinde yer alıyordu. Şavşeti adı yazılı kaynaklarda ilk kez Giorgi Merçule’nin 951 tarihli ve "გრიგოლ ხანცთელის ცხოვრება" (Grigol Hantsteli'nin Yaşamı) adlı elyazmasında geçer. Bu eserde Şavşeti bölgesinde kalan köylerin adları da yer alır.[4]
Şavşat bölgesi, erken Orta Çağ'da Gürcü prensler ve Gürcü krallar tarafından yönetildi. Gürcüler Şavşat bölgesinde yer alan Satleli, Sinkoti, Tsihisdziri gibi köylerde 9. yüzyıldan itibaren manastırlar kurup kiliseler ve kaleler inşa ettiler. Şavşat Kalesi’ni de İberia kralı I. Adarnase (öl. 923) inşa ettirmiştir. Nitekim Osmanlılar bu bölgeyi, 16. yüzyılın ikinci yarısının hemen başında Gürcülerden ele geçirmiştir. Şavşat bölgesi Osmanlı hakimiyetine geçince, Maçaheli ve İmerhevi gibi ayrı bir sancak olup yurtluk ve ocaklık olarak tahsis edilmişti. Bundan dolayı idaresi babadan oğula geçiyordu. Nitekim Şavşat sancağının 1554 tarihindeki sancak beyi, daha önce tavadi olan Gürcü İosebiti idi. Şavşat sancağı 1609 yılına değin Erzurum eyaletine bağlıydı ve bundan dolayı Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan adlı Osmanlı mufassal defterinde kaydedilmemiştir.[5] Şavşat bölgesi, Çıldır Eylaeti'nin 1694-1732 döneminin kapsayan cebe defterine göre ise bu eyaletin sancaklarından biriydi.[6]
Şavşat bölgesi, 1835 tarihli Osmanlı nüfus defterine göre "Satlil" adıyla Çıldır Eyaleti'ne bağlı bir sancaktı. Sancağı idari merkezi Nefs-i Satlil köyüydü. Bu sırada İmerhevi ayrı bir sancak olduğu için Satlil veya Satleli sancağı İmerhevi vadisindeki köyleri kapsamıyordu. Satlil sancağı, idari merkezi köyün dışında, Dabaketili, Sabudara, Morğele, Gurnateli, Sinkoti, Tzepta, Sirasinkoti, Muhobani, Mogvta, Tsetshlauri, Sorseli, Kvatetrisi, Verhnali, Hantuşeti, Samceli, Mamanelisi, Kuçeni, Şavketi, Sules-i Süfla, Sules-i Ulya, Balvana, Meria, Shlobani, Tbeti, Tsihisdziri, Cvarebi, Oheti-Manatba, Ahaldaba ve Okrobageti köylerini kapsıyordu. Osmanlı idaresi söz konusu sayımda sadece erkek nüfusunu tespit etmiştir. Buna göre Satlil (Şavşat) sancağında 613 hanede 2.611 Müslüman erkek, 15 hanede 27 Kıpti (Çingene) erkek ve 198 hanede 565 Hristiyan erkek yaşıyordu. Satlil sancağındaki toplam erkek nüfusu 3.428 kişiden ibaretti. Erkek sayısı kadar kadın eklenince, sancağın toplam nüfusunun yaklaşık 6.856 kişiden oluştuğu ortaya çıkar.[7]
Şavşat bölgesi, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı'nın ardından imzalanan Berlin Antlaşması uyarınca, savaş tazminatının bir parçası olarak Osmanlı Devleti tarafından Rusya'ya bırakıldı. Rus idaresinin 1886 nüfus sayımında bölge, İmerhevi vadisiyle birlikte, Şavşet-İmerhevi adıyla Artvin sancağının üç kazasından biriydi. Şavşet-İmerhvi kazası, Anklia, Garklobi, Dabatzvrili, Daba, Okrobageti, Satlel-Rabat, Tzkalsimeri ve Çihori nahiyelerinden oluşuyordu. Toplam 18.319 kişiden oluşan nüfus içinde 7.556 kişi Gürcü, 9.401 kişi Türk, 1.280 kişi Ermeni ve 82 kişi Çingene olarak kaydedilmişti.[8]
Şavşat bölgesi, Birinci Dünya Savaşı'nın sonlarında Rusların bölgeden çekilmesinin ardından Gürcistan'ın sınırları içinde kaldı. 7 Mayıs 1920 tarihinde imzalanan Moskova Antlaşması'yla Sovyet Rusya, Şavşat kazasını da kapsayan Artvin sancağını Gürcistan'ın bir parçası olarak tanıdı. Ancak Kızıl Ordu'nun Gürcistan'ı işgali sırasında Sovyet Rusya ile Ankara Hükümeti arasında 16 Mart 1921 tarihinde imzalanan Moskova Antlaşması'yla bölge Türkiye'ye bırakıldı.[9]
Artvin livasında 1922 yılında yapılan nüfus tespiti sırasında Şavşat bölgesi, bu livaya bağlı bir kazaydı ve Merkez nahiye, İmerhevi nahiyesi ile Merya nahiyesinden oluşuyordu. Merkez nahiyesine 25 köy, İmerhevi nahiyesine 20 köy ve Medya nahiyesine 16 köy bağlıydı. Toplam 61 köyde toplam 25.276 kişi yaşıyordu. İmerhevi nahiyesinde yaşayan 7.134 Gürcü, kalan nüfus ise Türk olarak kaydedilmiştir. 1835 nüfus sayımında kaza idari merkezi olan Satlel-Rabat bu tarihte iki ayrı köy olarak kaydedilmiştir. Satleli'de 64 hanede 334 kişi, Rabat'ta 5 hanede 18 kişi kaydedilmiştir.[10]
Artvin vilayetinde 1925 yılında Türkçe olmayan köy adları değiştirilirken, Şavşat kazasının idari merkezi olan Rabat da Yeniköy olarak adlandırılmıştır. Ermenilerden boşalan köye yeni bir nüfus yerleştirilmiştir. Nitekim 1926 tarihli nüfus tespitinde Yeniköy'de 20 hanede 109 kişi kaydedilmiştir. Yeniköy bu sırada bir memur köyüne dönüşmüştür.[11] 1928 tarihli Osmanlıca köy listesine göre Şavşat kazası, Yeniköy ile Söğütlü (eski Satleli) ve Armutlu (eski Samceli) nahiyelerinden oluşuyordu.[12] Kazanın idari merkezi olan Yeniköy daha sonra Şavşat olarak adlandırılmış, kazanın adı bu şekilde idari merkeze de verilmiştir.
Şavşat, 1940 gelen nüfus sayımında Çoruh vilayetinin kazalarından biriydi ve daha önceki gibi üç nahiyeden oluşuyordu. Ancak İmerhevi nahiyesinin adı Meydancık olarak değiştirilmişti. Şavşat kazası 55 köyü kapsıyor ve toplam nüfusu 34.157 kişiden oluluyordu. Şavşat kasabası ise bu tarihte sadece 507 kişilik bir nüfusa sahipti.[13] Daha sonra Armutlu ile Söğütlü köyleri birer mahalle olarak Şavşat kasabasına bağlanmıştır. 1965 genel nüfus sayımında Şavşat ilçesinin nüfusu 48.917 kişiye ulaşmıştı ve bu nüfusun içinde 20.789 kişi okuma yazma biliyordu. Şavşat kasabasında yaşayan 2.301 kişi içinde 1.435 kişi okuryazar olarak kaydedilmişti.[14]
Şavşat kasabasındaki en önemli tarihsel yapı, Şavşat Kalesi olarak da adlandırılan Satleli Kalesi’dir. Satleli aslında eski bir yerleşimdi ve bir de kalesi vardı. Satleli’nin adı 1925’te Söğütlü olarak değiştirildi; ancak köy daha sonra Şavşat kasabasının bir mahallesi haline getirildi. Satleli Kalesi bundan dolayı Şavşat Kalesi olarak da adlandırılır oldu. Şavşat kasabasının iki kilometre dışında, iki akarsuyun birleştiği yerde bulunan Şavşat Kalesi 9. yüzyılda Gürcü kralı I. Adarnase tarafından yaptırılmıştır. Moloz taş ve kireç harcından inşa edilmiş olan yapı orta ölçekli (80 x 70 m) bir kaledir. Kalenin 15 metre yüksekliğinde bir kulesi vardır. Kale Şavşat bölgesinin en önemli kalelerinden biri sayılır.[15][16]
Şavşat ilçesinde ayrıca iki kilise kalıntısı bulunmaktadır. Söğütlü (Satleli) mahallesindeki bazilika tipi kilise 9-10. yüzyılda inşa edilmiştir. Günümüzde bir büyük ölçüde ayaktadır. Satle Kilisesi olarak bilinen yapı Himşiaşvililerin ikametgâhının batısında, Himşiaşvili ailesinin mezarlığında yer alır. İkinci kilise ise Şavşat Kalesi içindedir.
Ayrıca Şavşat ilçesine bağlı Cevizli köyünde Tbeti Kilisesi yer almaktadır. Tbeti Kilisesi 899-914 yılları arasında Bagrationi hanedanından Aşot Kuhi döneminde yaptırıldığı bilinmektedir. Yontma taştan yapılmış dört yüzeyden ibaret olan çatısının her yüzeyinde “Koç heykeli” bulunmaktadır. İç mekanda “Havari” figürleri mevcuttur. Düzgün taş işçiliği ve bitkisel plastik süslemeleri ile dikkat çekmektedir. Tek nefli yapıdan geriye yıkıntıları kalmıştır. Kale mevkiinde 2013 yılında yapılan arkeolojik kazılar sırasında temizlenip restore edilmiştir.[17]
Şavşat, doğuda Ardahan il merkezi ile Hanak İlçesi, kuzeydoğuda Posof İlçesi, güney ve güney batıda Ardanuç, batıda Artvin Merkez ve Borçka İlçesi, kuzeyden de Gürcistan Devleti ile çevrilidir.
1.317 kilometrekarelik dağlık ve engebeli bir arazi üzerine yayılmış bulunan Şavşat İlçesinin dört yanı yüksek dağlarla çevrilidir. 3.537 metreye yükselen Kaçkar Dağları, ilçenin batı ve kuzeybatı yönünü sınırlandırır. Kuzeyde 2.750 metre yükseklikteki Sivritepe (Arsiyan) dağları ile 3.000 metreyi aşan Cin dağları bulunmaktadır. Doğuda Ardahan-Artvin sınırlarını teşkil eden Yalnızçam dağ sinsilesinden 2.850 metre yükseklikteki Sahara Dağları, Güneyde ise 3.050 Metreyi bulan Karagöl dağları vardır.
İlçenin rakımı minimum 950 metre, maksimum ise 1800 metredir. İlçe Merkezin rakımı 1100 metredir. Türkiye'nin en güzel ilçelerinden biridir.
Şavşat ilçesi akarsu bakımından zengindir. İlçede çok sayıda buzul gölü bulunmaktadır. Bu göller nispeten küçük göllerdir. Göllerin en büyüğü Karagöl dağlarında bulunan ve bu dağa kendi adını veren Karagöl’ dür. Bol miktarda alabalık bulunan gölden sulama amaçlı olarak yararlanılmaktadır. Meşeli Köyü orman içi mevkiinde milli parklar kapsamı içerisinde bulunan ikinci bir Karagöl mevcut olup piknik, mesire yeri özelliğine sahiptir. Pınarlı köyü yakınlarında Balık Gölü, Arsiyan yaylasında ise Kız Gölü, Boğa Gölü ve Koyun Gölü isminde göller bulunmaktadır. Ayrıca Aşağı Koyunlu Köyü sınırları içerisinde, yayla yolu üzerinde görebileceğiniz 65 m civarında yüksekliği ile Türkiye'nin en yüksek şelalelerinden biri bulunur. Halk arasında Suatılan şelalesi olarak adlandırılır. Debisinin az olmasına rağmen bulunduğu yerin doğal ve tarih özellikleri itibarıyla görülmeye değer bir yerdir.
İlçe dahilinde şifalı maden suları mevcuttur. Bunlardan Çermik-Çoraklı Köyü sınırları içerisinde bulunan sıcak su kaplıcası romatizma hastalıklara iyi gelmektedir.
İlçede tipik Türkiye'de Karadeniz iklimi hakimdir.4 mevsim yağmurlu kışları kar yağışlıdır. Yüksek rakımlı olan yerlerde kışlar çok uzun sürer. Bu bölgelerde kasım ayında başlayan kar yağışları nisan ayı ortalarına kadar sürer.
İlçe bitki örtüsü bakımından zengindir. Zengin iğne yapraklı ormanlar mevcut olduğu gibi alçak rakımlı yerlerde geniş yapraklı ağaçlara da rastlamak mümkündür.
Rus yönetimi altında 1886 yılında yapılan Şavşet-İmerhevi uçastkasında (Rusça: ШАВШЕТО-ИМЕРХЕВСКИЙ; okunuşu: Shavsheto-İmerhevsky) nüfus sayımına göre ilçede 1.280 Ermeni, 7.556 Gürcü, 9.401 Türk ve 82 kişi Poşa olarak kaydedilmiştir.[18]
| Gürcü | Türk | Ermeni | Poşa | Toplam | |
|---|---|---|---|---|---|
| Şavşat-İmerhev | 7.556
(%41.2) |
9.401
(%51.3) |
1.280
(%7.0) |
82
(%0.4) |
18.319 |
| Yıl | Toplam | Şehir | Kır |
|---|---|---|---|
| 1927[19] | 28.354 | 392 | 27.962 |
| 1935[20] | 34.037 | 669 | 33.368 |
| 1940[21] | 34.157 | 507 | 33.650 |
| 1945[22] | 36.530 | 537 | 35.993 |
| 1950[23] | 41.068 | 1.681 | 39.387 |
| 1955[24] | 44.088 | 1.506 | 42.582 |
| 1960[25] | 47.702 | 1.748 | 45.954 |
| 1965[26] | 48.917 | 2.301 | 46.616 |
| 1970[27] | 48.453 | 3.376 | 45.077 |
| 1975[28] | 45.690 | 3.078 | 42.612 |
| 1980[29] | 45.179 | 4.015 | 41.164 |
| 1985[30] | 38.427 | 4.916 | 33.511 |
| 1990[31] | 33.315 | 4.850 | 28.465 |
| 2000[32] | 25.624 | 7.325 | 18.299 |
| 2007[33] | 18.780 | 7.652 | 11.128 |
| 2008[34] | 18.240 | 6.942 | 11.298 |
| 2009[35] | 18.058 | 6.666 | 11.392 |
| 2010[36] | 17.866 | 6.540 | 11.326 |
| 2011[37] | 17.932 | 6.518 | 11.414 |
| 2012[38] | 17.660 | 6.753 | 10.907 |
| 2013[39] | 17.507 | 6.588 | 10.919 |
| 2014[40] | 19.024 | 10.312 | 8.712 |
| 2015[41] | 17.524 | 6.890 | 10.634 |
| 2016[41] | 17.144 | 6.601 | 10.543 |
| 2017[41] | 16.471 | 6.258 | 10.213 |
| 2018[41] | 17.606 | 6.162 | 11.444 |
| 2019[41] | 17.116 | 6.074 | 11.042 |
| 2020[41] | 17.024 | 6.123 | 10.901 |
| 2021[41] | 16.975 | 6.048 | 10.927 |
İlk okul Şavşat yöresinde Balıklı Köyünde 1800'lü yıllarda Ermeniler tarafından 3 derslik halinde açılmıştır. Daha sonra 3 katlı kâgir yapımı tiyatro ve yemek salonlu merkezi bir ilkokul yapılmıştır. Okulda laboratuvar mevcuttu.
Şavşat, Artvin’in diğer ilçelerinde olduğu gibi engebeli araziye sahip bir ilçedir. İlçede, tarımsal arazilerin sınırlı olması, sanayi tesislerinin bulunmaması, başlıca diğer sektörlerin de gelişmemiş olmasının sonucu olarak istihdam olanakları yetersiz kalmaktadır. Gelişime uygun potansiyeli bulunan turizm sektörünün ilçe ve il ekonomisine katkısının artırılması amaçlı çalışmalar sürdürülmektedir.
İlçe ekonomisi büyük ölçüde tarımsal üretime dayalıdır. Tarımsal üretim, ağırlıklı olarak, geleneksel aile tipi işletme yapısı şeklinde görülür. İlçe ekonomisinde önemli yeri bulunan hayvancılık, giderek azalan bir trend izlemektedir. 61 köyü bulunan ilçede, 16.037 adet büyükbaş ve 12.535 adet de küçükbaş hayvan bulunmaktadır.
Hayvancılık açısından son derece elverişli imkânlara sahip ilçede, hayvancılığın teşvik edilmesi amaçlı çalışmalar sürdürülmekte olup, bu kapsamda yönlendirme ve kamusal destekler sağlanmaktadır.
Şavşat büyük ve küçükbaş hayvancılık yanında arıcılık açısından da son derece uygun koşullara sahiptir.Arıcılık alanında da üreticilere, kamusal imkânlar dahilinde teşvik ve yönlendirme desteği sağlanmaktadır.
Başlangıcında, Çoruh havzasında uygulanan seracılık-örtü altı yetiştiriciliğinin iklim koşullarının uygunluğu ve çiftçilerden gelen talepler üzerine il genelinde yaygınlaşması ile Şavşat’ta da seracılık faaliyetlerine başlanılmıştır. 1997 yılında Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakfı parasal desteği ile başlatılan seracılık faaliyetleri yaygınlaşmaktadır. Bu kapsamda amaçlanan yeni istihdam alanlarının yaratılması, tarımsal üretimde çeşitlilik ve verimin sağlanması hedefine ulaşılmıştır.
1.317 kilometrekare yüzölçümü bulunan ilçenin tarım arazisi varlığı 175.696 dekar, sulu arazisi 54.840 dekar, kuru tarım alanı 120.856 dekar, mera alanı 364.166 dekar, orman alanı 552.565 dekar ve kültür dışı arazi de 224.573 dekardır. İlçenin tarım arazileri genellikle çayır olarak değerlendirilmektedir.
İlçede yetiştirilen başlıca ürünler fındık, mısır, patates, armut, elma, ayva, erik, kiraz,vişne,dut,ahududu, kızılcık ve cevizdir. Ancak bu ürünler az miktarda geleneksel yöntemlerle yetiştirilmektedir.
İlçede Tarım kesimi ile Esnaf kesimine kredi sağlayan Ziraat Bankası bulunmaktadır.
İlçe genelindeki ahşap malzemeden yapılan geleneksel Şavşat Evi, Türk Patent ve Marka Kurumundan Şavşat Evi Marka Tescil Belgesi’ni almaya hak kazanmıştır. Şavşat evleri; 200 yıllık tarihi ile yerel malzeme, geleneksel yapım sistemi ve özgün detaylarla inşa edilmiş malzeme ve yapım sistemi açısından yörenin en iyi korunmuş örneklerinden biridir. Geniş bir bahçe içinde kendine ait samanlıkla birlikte yer alan yapı, ahır katı, yaşama hacimlerinin bulunduğu giriş katı ve ambar katından oluşmaktadır. Kültür ve Turizm Bakanlığı’nca Şavşat İlçesinde Geleneksel Şavşat Evi olarak tescillenmiş çok sayıda bina mevcuttur. Şavşat Evlerini incelemek üzere çok sayıda yerli ve yabancı ziyaretçiye ev sahipliği yapılmaktadır.[44]
Şavşat ilçesinde Şavşat Gençlikspor Kulübü bulunmaktadır. Şavşat ilçesinde futbol sahası bulunmamaktadır. Maçlarını Ardanuçspor'un sahasında oynamaktadır.[45] Şavşat Gençlikspor, Artvin 1. Amatör liginde oynamaktadır. 2022-2023 sezonunda ligi 8. sırada tamamlamıştır.[46]
Şavşat'a Rize-Artvin Havalimanından 180 km,[47] Kars Havalimanı 142 km, Batum Havalimanı 166 km uzaklıktaki uçakla gelebilir, buradan da toplu taşıma araçlarıyla Şavşat'a ulaşabilirsiniz. Ayrıca Artvin'e her gün düzenlenen otobüs seferleriyle ulaşıp oradan saat başı yapılan Artvin-Şavşat minibüs seferleriyle Şavşat'a ulaşabilirsiniz.
Şavşat, Artvin'e 71 km, Ankara'ya 1070 km, Antalya'ya 1539 km, Bursa'ya 1386 km, İstanbul'a 1388 km, İzmir'e 1636 km, Samsun'a 651 km, Trabzon'a ise 305 km uzaklıktadır.
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
