Los Baños

Nakaturo ang "Los Banos" dito. Para sa lungsod sa Estados Unidos, tingnan ang Los Banos, California.

Ang Bayan ng Los Baños ay isang unang klaseng bayan sa lalawigan ng Laguna, Pilipinas. Ayon sa senso ng 2020, ito ay may populasyon na 115,353 sa may 32,017 na kabahayan. May kabuuang sukat ang bayan na 56.6 kilometro kwadrado at naghahanggan sa timog at timog kanluran ng Bundok Makiling, sa hilaga ng Look ng Bay, sa hilagang kanluran ng Lungsod ng Calamba at sa Silangan ng bayan ng Bay. Ang bayan ay matatagpuan 63 kilometro sa timog silangan ng Maynila at mararating sa pamamagitan ng South Luzon Expressway.

Los Baños Bayan ng Los Baños
Bayan
Mapa ng Laguna nagpapakita ng lokasyon ng Los Baños.
Los Baños Lokasyon sa Pilipinas
Mga koordinado: 14°10′N 121°13′E
Bansa	Pilipinas
Rehiyon	Calabarzon (Rehiyong IV-A)
Lalawigan	Laguna
Distrito	Pangalawang Distrito ng Laguna
Mga barangay	14 (alamin)
Pagkatatag	17 Setyembre 1615
Pamahalaan
• Punong-bayan	Antonio L. Kalaw
• Pangalawang Punong-bayan	Josephine Sumangil-Evangelista
• Manghalalal	71,941 botante (2022)
Lawak  [1]
• Kabuuan	54.22 km2 (20.93 milya kuwadrado)
Populasyon  (Senso ng 2020)
• Kabuuan	115,353
• Kapal	2,100/km2 (5,500/milya kuwadrado)
• Kabahayan	32,017
Ekonomiya
• Kaurian ng kita	ika-1 klase ng kita ng bayan
• Antas ng kahirapan	7.46% (2021)[2]
• Kita	₱372,043,735.06 (2020)
• Aset	₱1,007,459,101.51 (2020)
• Pananagutan	₱222,940,195.48 (2020)
• Paggasta	₱278,068,187.37 (2020)
Kodigong Pangsulat	4030, 4031
PSGC	043411000
Kodigong pantawag	49
Uri ng klima	Tropikal na monsoon na klima
Mga wika	wikang Tagalog
Websayt	losbanos.gov.ph

Kasaysayan

Panahon ng kolonyal at Espanya kolonyal

Ang Los Baños ay nagsimula bilang isang pamayanan, isang baryo ng Bay, na tinawag na Mainit, ang terminong Tagalog para sa "mainit", na tumutukoy sa mga bukal na pang-init sa paanan ng Mount Makiling. Noong 1589, sa pamamagitan ng isang Franciscan prayle, naging tanyag ito sa tawag sa kasalukuyan nitong pangalang "Los Baños," na Espanyol para sa "lugar na naliligo". [10]

Noong 1595, isang pansamantalang gusali na gawa sa kawayan at cogon ay itinayo upang magsilbing kanlungan ng mga pasyente na naglakbay sa Mainit upang humingi ng lunas para sa kanilang mga karamdaman. Noong 17 Setyembre 1615 noong pinamahalaan ng mga prayle ang Los Baños bilang isang hiwalay na bayan mula sa Bay. [10]

Noong 1671, ang mas permanenteng mga istraktura tulad ng mga simbahan at ospital ay itinayo lamang upang masira ng sunog noong 1727. Ang mga istraktura ay muling itinayo sa isang mabagal na bilis. Ang simbahan na ngayon ay nakatayo sa sentro ng munisipal ng Los Baños ay nagsimula pa noong 1851. Ang palasyo ng Gobernador ng Espanya ay itinayo noong 1879 ngunit natapos lamang ito noong 1892.

Panahon ng kolonyal ng Amerika (1900–1946)

Karagdagang impormasyon: Raid sa Los Baños Noong 1909, itinatag ang University of the Philippines College of Agriculture (UPCA).

Ang UPCA ay naging isang bilanggo sa giyera ng Hapon para sa mga nasyonal ng mga Allied na bansa, isang target ng mga hakbang sa pagsisiya ni Kempetai, at ang punong tanggapan ng isang lihim na samahan ng mga gerilya. Noong 23 Pebrero 1945, ang mga puwersa ng Estados Unidos ng First Battalion, 511th Parachute Infantry Regiment ng Eleventh Airborne Division ay namuno sa isang pinagsamang amphibious at airborne raid laban sa kampo ng bilangguan, na sinagip ang higit sa 2000 na Allied nationals. Pinatay nila ang 250-taong Japanese garison. Upang mapilit ang mga bilanggo na iwanan ang kanilang mga pag-aari at mapabilis ang paglisan bago magpadala ang mga Hapones ng mga bala, sinunog ng mga puwersa ng US at mga gerilyang Pilipino ang kampo. Ang Baker Hall lamang, ang gymnasium sa unibersidad hanggang 2010, ay nanatiling buo. [12]

Modernong panahon (1946 – kasalukuyan)

Noong 1959, ang ika-10 World Scout Jamboree ay ginanap sa Los Baños, na may temang "Building Tomorrow Today" na may dumalo na 12,203 Scouts.

Noong 1962, sinimulan ng International Rice Research Institute (IRRI) ang operasyon nito.

Noong 1979, ang ebolusyon at pag-unlad ng kahusayang pang-akademiko sa Los Baños ang nag-udyok sa mga tao ng Los Baños na hilingin sa pangulong Ferdinand Marcos na ideklara ang munisipalidad bilang "Isang Espesyal na Pamantasan ng Sona", na ipinagkaloob noong 15 Hunyo 1982 sa bisa ng sulat ng tagubilin Blg. 883.

Ang Los Baños ay idineklara pa bilang isang "Agrikultura, Kagubatan, at Pamayanan sa Agham Buhay" noong 17 Marso 1982 sa bisa ng Executive Order No. 784 (Seksyon 23).

Noong 7 Agosto 2000, ang Los Baños ay idineklarang isang Espesyal na Agham at Kalikasan Lungsod ng Pilipinas sa bisa ng Presidential Proclaim 349. Nilagdaan ito ni Pangulong Joseph Estrada noon. Ang Proklamasyon ay bilang pagkilala sa mahalagang kontribusyon ng bayan sa bansa. Ang munisipalidad ay nanatili bilang hub ng agham at kalikasan ng bansa na may pagkakaroon ng pambansa at internasyonal na mga institusyon ng pananaliksik na nagtutulungan tungo sa pagsulong ng pananaliksik sa agham. [13]

Ang ika-6 na Flora Malesiana, isang pang-tatlong taong pagtitipon ng mga taong may kadalubhasaan sa botanikal patungkol sa "Malesia," ay ginanap noong 20 hanggang 24 Setyembre 2004. Nagbigay ito ng isang forum para sa mga kasapi ng Flora Malesiana at hinimok ang mga publikasyon sa mga halaman ng Malesian.

Noong 2005 Timog Silangang Asya, ang Los Baños ay gumanap na host sa mga kaganapan sa tubig, kasama ang bagong itinayong Trace Aquatic Center sa Trace College na nagsisilbing venue.

Ang punong tanggapan ng Association of Southeast Asian Nations (ASEAN) Center for Biodiversity ay binuksan noong 8 Agosto 2006 sa DENR-Ecosystems Research and Development Bureau, na matatagpuan sa College of Forestry, University of the Philippines Los Baños. Sumabay ito sa mga pagdiriwang ng araw ng pundasyon ng samahan. Ang Pilipinas ay nagtaglay ng Tagapangulo ng ASEAN noong 2006 at naging host sa ika-12 ASEAN at East Asia Summits (gaganapin sa Metro Cebu, Enero 2007).

Noong Enero 2007, ang ika-5 ASEAN Inter-Club Age-Group Swimming Championships ay ginanap sa Trace Aqua Sports Center.

Naglalaro rin ang Los Baños ng host sa UAAP, dahil ang Trace Aquatics Center ay nagsilbing venue para sa mga laban sa paglangoy ng liga mula noong UAAP Season 70 hanggang sa UAAP Season 76.

Sa kasalukuyan, ang Los Baños ay marahil ang pinakamakapal na tirahan ng mga akademiko sa Timog Silangang Asya. [14] Bagaman ito ay isang maliit na bayan, malaki ang naiambag nito sa pamamagitan ng mga nakamit na pang-agham at kontribusyon sa lokal at sa buong mundo partikular sa agrikultura.

Noong 3 Disyembre 2020,pinaslang ng di kilalang lalaki ang punong-bayan na si Caesar P. Perez.^[3]

Mga Barangay

Ang bayan ng Los Baños ay nahahati sa 14 na mga barangay.

• Anos
• Bagong Silang
• Bambang
• Batong Malake
• Baybayin
• Bayog
• Lalakay
• Maahas
• Malinta
• Mayondon
• Putho-Tuntungin
• San Antonio
• Tadlac
• Timugan

Pamahalaang Bayan Ng Los Banos (2020-2022)

Punongbayan: Antonio L. Kalaw

Pangalawang punongbayan: Josephine Sumangil-Evangelista

Mga Konsehal ng Sangguniang Bayan:

Miko C. Pelegrina

Janos S. Lapiz

Jerico Ciceron

Marlo PJ A. Alipon

Mike Dexter Concio

Mark Lester Dizon

Cris Bagnes

Rodora P. Loares

Demograpiko

Senso ng populasyon ng
Los Baños

Taon	Pop.	±% p.a.
1903	3,352	—
1918	6,337	+4.34%
1939	9,612	+2.00%
1948	10,954	+1.46%
1960	21,519	+5.79%
1970	32,167	+4.10%
1975	38,351	+3.59%
1980	49,555	+5.26%
1990	66,211	+2.94%
1995	71,683	+1.50%
2000	82,027	+2.93%
2007	98,631	+2.58%
2010	101,884	+1.19%
2015	112,008	+1.82%
2020	115,353	+0.58%
Sanggunian: PSA[4][5][6][7]

Mga sanggunian

1. "Province: Laguna". PSGC Interactive. Quezon City, Philippines: Philippine Statistics Authority. Nakuha noong 12 Nobyembre 2016.{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
2. "PSA Releases the 2021 City and Municipal Level Poverty Estimates". Pangasiwaan ng Estadistika ng Pilipinas. 2 Abril 2024. Nakuha noong 28 Abril 2024.{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
3. https://news.abs-cbn.com/news/12/05/20/pamamaril-sa-los-baos-mayor-posibleng-2-ang-suspek-pulisya
4. Census of Population (2015). "Region IV-A (Calabarzon)". Total Population by Province, City, Municipality and Barangay. PSA. Nakuha noong 20 Hunyo 2016.{{cite ensiklopedya}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
5. Census of Population and Housing (2010). "Region IV-A (Calabarzon)". Total Population by Province, City, Municipality and Barangay. NSO. Nakuha noong 29 Hunyo 2016.{{cite ensiklopedya}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
6. Censuses of Population (1903–2007). "Region IV-A (Calabarzon)". Table 1. Population Enumerated in Various Censuses by Province/Highly Urbanized City: 1903 to 2007. NSO.{{cite ensiklopedya}}: CS1 maint: url-status (link)
7. "Province of Laguna". Municipality Population Data. Local Water Utilities Administration Research Division. Nakuha noong Disyembre 17, 2016.{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link)

Mga Kawing Panlabas

• Municipality of Los Baños official
• Philippine Standard Geographic Code Naka-arkibo 2012-04-13 sa Wayback Machine.
• 2010 Philippine Census Information Naka-arkibo 2012-06-25 sa Wayback Machine.
• Institute of Development Management and Governance Naka-arkibo 2016-03-05 sa Wayback Machine.
• Los Baños History Naka-arkibo 2006-05-05 sa Wayback Machine.
• http://www.makilingchallenge.tk Naka-arkibo 2021-09-22 sa Wayback Machine. - Makiling Challenge, in the Science and Nature City of Los Baños, the longest running competitive foot race in the province of Laguna, organized by students!
• G-511th Airborne Naka-arkibo 2007-08-04 sa Wayback Machine. Los Banos Articles from G-511th Airborne who rescued POWS from the Los Banos Internment Camp