From Wikipedia, the free encyclopedia
Ang Kromosomang X (Ingles: X chromosome) ang isa sa dalawang mga kromosomang sistemang tagatukoy ng kasarian(ang isa pa ang Kromosomang Y) sa maraming mga espesye ng hayop kabilang ang mga mamalya at matatagpuan sa parehong mga lalake at babae. Ito ay bahagi ng sistemang tagatukoy ng kasariang XY at sistemang tagatukoy ng kasariang X0.[1]
Ang kromosomang X o kulaylawas[2] na X sa mga tao ay sumasaklaw sa higit sa 153 milyong mga base na pares(na pantayong materyal ng DNA). Ito ay kumakatawan sa mga 2000 sa 20,000 hanggang 25,000 mga gene sa tao. Ang mga normal na babae ay may dalawang kromosomang X o XX. Ang bawat tao ay normal na may isang pares ng mga kromosomang kasarian sa bawat selula. Ang mga babae ay may dalawang kromosomang X samantalang ang mga lalake ay may isang kromosomang X at isang kromosomang Y o XY. Ang parehong mga lalake at babae ay nagtataglay ng isa sa kromosomang X ng kanilang ina at ang mga babae ay nagtataglay ng ikalawang kromosomang X mula sa kanilang ama. Dahil sa ang ama ay nagtataglay ng kanilang kromosomang X mula sa kanilang ina, ang isang babaeng tao ay may isang kromosomang X mula sa kanyang pang-amang lola(panig ng ama) at isang kromosomang X mula sa kanyang ina. Ang pagtukoy sa mga gene sa bawat kromosoma ay isang aktibong sakop ng henetikong pananaliksik. Dahil sa ang mga mananaliksik ay gumagamit ng iba't ibang mga pamamaraan upang hulaan ang bilang ng mga sa bawat kromosoma, ang tinantiyang bilang ng mga gene ay iba iba. Ang kromosomang X ay naglalaman ng mga 2000[3] mga gene kumpara sa kromosomang Y na naglalaman ng 78[4] mga gene sa mga tinantiayng 20,000 hanggang 25,000 mga kabuuang gene sa genome ng tao. Ang diperensiyang henetiko na sanhi ng mga mutasyon sa mga gene sa kromosomang X ay inilalarawan bilang Nauugnay sa X(X linked). Ang kromosomang X ay nagtataglay ng ilang mga libong gene ngunit ang ilan sa mga ito ang may direktang kinalaman sa pagtukoy ng kasarian. Sa simula ng pag-unlad ng embryo sa mga bababe, ang isa sa dalawang mga kromosomang X ay randoma at permanenteng hindi pinagana sa halos lahat ng mga somatikong selula(na mga selulang iba sa selulang ovum at spermatozoa). Ang phenomenon na ito ay tinatawag na hindi pagpapagana ng X(X-inactivation) o Lyonisasyon at lumilikha ng katawang Barr. Ang hindi pagpapagana ng X ay sumisiguro na ang mga babae katulad ng mga lalake ay may isang gumaganang kopya ng kromosmang X sa bawat selula ng katawan. Nakaraang pinagpalagay na tanging isang kopya nito ang aktibong ginagamit. Gayunpaman, ang kamakailang pananaliksik ay nagmumungkahing ang katawang Barr ay maaaring mas higit na biolohikal na aktibo kesa sa nakaraang pagpapalagay. [5]
Tineorisa nina Ross et al. 2005 at Ohno 1967 na ang kromosomang X ay kahit papaano ay sa isang bahagi hinango mula sa autosomal(hindi nauugnay sa kasarian) na genome ng ibang mga mamalya na may ebidensiya mula sa mga interespesyeng henomikong sekwensiyang pag-lilinya(alignments). Ang kromosomang X ay mamapansing mas malaki at may isang mas aktibong rehiyong euchromatin kesa sa kapilas(counterpart) nitong kromosomang Y. Ang karagdagang paghahambing ng kromosomang X at kromosomang Y ay naghahayag ng mga rehiyon ng homolohiya sa pagitan ng dalawang ito. Gayunpaman, ang tumutugong rehiyon sa kromosomang Y ay lumilitaw na higit na mas maikl.i at nagkukulang ng mga rehiyon na naingatan sa kromosomang X sa buong espesye ng mga primado na nagpapahiwatig na ang isang henetikong pagkasira ng kromosomang Y sa rehiyong ito. Dahil sa ang mga lalake ay isa lamang kromosomang X, ang mga ito ay mas malamang na may sakit na kaugnay ng kromosomang X. Tinantiyang na ang mga 10% ng mga gene na kinodigo ng kromosomang X ay nauugnay sa isang pamilya ng mga gene na "CT" na pinangalanang ganito dahil ang mga ito ay nagkokodigo para sa mga tanda(markers) na matatagpuan sa parehong mga selulang tumor(sa mga pasyenteng may kanser o Cancer) gayundin sa mga testis ng tao sa mga malusog na pasyente.[6]
Ang sindromang XX na lalake ay isang bihirang diperensiya kung saan ang rehiyong SRY ng kromosomang Y ay muling nagsama upang matagpuan sa isa sa mga kromosomang X. Bilang resulta, ang kombinasyong XX pagkatapos ng pertilisasyon ay may parehong epekto bilang kombinasyong XY na nagreresulta sa isang lalake. Gayunpaman, ang ibang mga gene ng kromosomang X ay nagsasanhi rin ng peminisasyon(pagkakaroon ng pisikal na katangiang babae sa isang lalake).
Ang X-linked endothelial corneal dystrophy ay isang labis na bihirang sakit ng cornea na nauugnay sa rehiyong Xq25. Ang Lisch epithelial corneal dystrophy ay nauugnay sa rehiyong Xp22.3.
Ang Megalocornea 1 ay nauugnay sa rehiyong Xq21.3-q22
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.