alpabetong ginagamit sa Hilagang Aprika at Kanlurang Asya From Wikipedia, the free encyclopedia
Ang Alpabetong Arabe (Arabe: الْأَبْجَدِيَّة الْعَرَبِيَّة, al-abjadīyah l-ʿarabīyah o الْحُرُوف الْعَرَبِيَّة, al-ḥurūf l-ʿarabīyah), o Arabeng abyad, ay ang sulat Arabe na kinodipika para sa pagsusulat ng wikang Arabe. Isinusulat ito mula kanan pakaliwa nang kabit-kabit at naglalaman ito ng 28 titik. Nagbabago ang anyo ng karamihan sa mga titik nito depende sa posisyon nito sa isang salita.
Alpabetong Arabe | |
---|---|
Uri | Abyad |
Mga wika | Arabe |
Panahon | Ika-3 o ika-4 na siglo PK hanggang kasalukuyan |
Mga magulang na sistema | |
ISO 15924 | Arab, 160 |
Direksyon | Kanan-kaliwa |
Alyas-Unicode | Arabic |
Lawak ng Unicode |
|
PAALALA: Maaaring naglalaman ang pahinang ito ng mga simbolong pamponetikong IPA. |
Itinuturing na abyad, mga sistema ng panulat na gumagamit lamang mga katinig, ang alpabetong Arabe, ngunit itinuturing ito sa ngayon bilang isang "di-purong abyad."[1] Tulad ng mga sistemang nasa di ring puro kagaya ng alpabetong Ebreo, naglikha ang mga eskriba kalaunan ng paraan upang magpahiwatig ng tunog-patinig sa pamamagitan ng hiwalay na tuldik.
May 28 titik ang saligang alpabetong Arabe. Dahil sa pag-aangkop rin nito sa ibang mga wikang tulad ng Persyano, Turkong Otomano, Gitnang Kurdo, Urdu, Sindhi, Malay, Pashto, Arwi at Malayalam (Arabi Malayalam), may idinagdag at ibinawas na titik sa alpabeto (kasama rin sa ibaba). Walang pagkakaiba sa laki ng titik ang alpabetong ito.
Halos magkakahawig ang mga titik ngunit nagkakaiba ang mga ito sa isa't isa gamit ng mga tuldok (ʾiʿjām) sa itaas o ibaba ng pinakatitik (base) nito (rasm). Mahalagang bahagi ang mga tuldok sa mga titik nito, dahil ito ang nagpapaiba sa mga kahawig na titik na kumakatawan sa iba't ibang mga tunog. Halimbawa, magkakasinghugis ang mga Arabeng titik na ب (b), ت (t), at ث (th), ngunit may isang tuldok sa ibaba ang una, dalawang tuldok sa itaas sa ikalawa, at tatlong tuldok sa itaas sa ikatlo ang mga ito. Pareho rin ang anyo ng titik ن (n) sa unahan (initial) at gitnang (medial) anyo nito, na may isang tuldok sa itaas, ngunit naiiba ito nang kaunti kung mag-isa ito o nasa hulihan.
Kabit-kabit ang Arabeng palimbag at pasulat, kung saan konektado ang karamihan sa mga titik ng isang salita sa katabi nitong mga titik.
Mayroong dalawang pangunahing ayos ng titik ang alpabetong Arabe: ang pa-abyad at pa-hija.
Galing sa ayos ng alpabetong Penisyo ang orihinal na ayos pa-ʾabjadīy (أَبْجَدِيّ), na ginagamit kalimitan sa pagsasatitik (lettering), kaya magkaparehas ang ayos na ito sa iba pang mga alpabetong nagmula sa Penisyo, tulad ng alpabetong Ebreo. Sa ganitong kaayusan, ginagamit din ang mga titik bilang numero: ang numerong Abyad. Magkapareho ang alpanumerikong kodigo nito sa Ebreong hematriya at Griyegong isopsepya.
Samantala, ginugrupo naman ng ayos pa-hijā’ī (هِجَائِي) o pa-alifbāʾī (أَلِفْبَائِي) naman, madalas gamitin sa pagsasaayos ng mga talaan ng pangalan at salita, tulad ng direktoryo ng telepono, talaan ng klase, at diksiyonaryo, base sa pagkakatulad sa hugis ng mga titik.
Di isang simpleng pagpapatuloy ang kaayusang ʾabjadī ng mga naunang pagkakaayos ng mga titik sa alpabetong Semitiko sa hilaga, dahil may mga posisyong ang mga ito na naayon sa Aramaikong titik na samekh/semkat ס, ngunit ayon sa kasaysayan, walang titik sa alpabetong Arabe na nagmula sa titik na iyon. Tinumbasan ang pagkawala ng sameḵ ng paghahati ng shin ש sa dalawang magkaibang titik Arabe, ang ش (shīn) at ﺱ (sīn), na lumipat pataas para palitan ang puwesto ng sameḵ. Nakalagay sa hulihan naman ang natitirang anim na titik na hindi naaayon sa anumang titik Semitiko sa hilaga.
غ | ظ | ض | ذ | خ | ث | ت | ش | ر | ق | ص | ف | ع | س | ن | م | ل | ك | ي | ط | ح | ز | و | ه | د | ج | ب | أ |
gh | ẓ | ḍ | dh | kh | th | t | sh | r | q | ṣ | f | ʿ | s | n | m | l | k | y | ṭ | ḥ | z | w | h | d | j | b | ʾ |
28 | 27 | 26 | 25 | 24 | 23 | 22 | 21 | 20 | 19 | 18 | 17 | 16 | 15 | 14 | 13 | 12 | 11 | 10 | 09 | 08 | 07 | 06 | 05 | 04 | 03 | 02 | 01 |
Karaniwan itong binibigkas bilang:
Maaari rin itong bigkasin bilang:
ش | غ | ظ | ذ | خ | ث | ت | س | ر | ق | ض | ف | ع | ص | ن | م | ل | ك | ي | ط | ح | ز | و | ه | د | ج | ب | أ |
sh | gh | ẓ | dh | kh | th | t | s | r | q | ḍ | f | ʿ | ṣ | n | m | l | k | y | ṭ | ḥ | z | w | h | d | j | b | ʾ |
28 | 27 | 26 | 25 | 24 | 23 | 22 | 21 | 20 | 19 | 18 | 17 | 16 | 15 | 14 | 13 | 12 | 11 | 10 | 09 | 08 | 07 | 06 | 05 | 04 | 03 | 02 | 01 |
Ipinapahiwatig ng mga kulay kung aling titik ay may ibang puwesto kumpara sa nakaraang talahanayan |
Maaari itong bigkasin bilang:
Hindi ginagamit ng mga makabagong diksiyonaryo at iba pang batayang aklat ang kaayusang abjadī sa pagsasaayos paalpabeto; sa halip, ginagamit ang mas modernong ayos-hijāʾī kung saan bahagyang nakapangkat ang mga titik ayon sa pagkakatulad sa hugis ng mga ito. Hindi kailanman ginagamit ang kaayusang hijāʾī sa mga pamilang.
ي | و | ه | ن | م | ل | ك | ق | ف | غ | ع | ظ | ط | ض | ص | ش | س | ز | ر | ذ | د | خ | ح | ج | ث | ت | ب | ا |
y | w | h | n | m | l | k | q | f | gh | ʿ | ẓ | ṭ | ḍ | ṣ | sh | s | z | r | dh | d | kh | ḥ | j | th | t | b | ā |
Ginamit nang malawakan ang isa pang uri ng kaayusang hijāʾī sa Magreb hanggang kamakailan[kailan?] nang pinalitan ito ng kaayusang Mashriqi.[2]
ي | و | ه | ش | س | ق | ف | غ | ع | ض | ص | ن | م | ل | ك | ظ | ط | ز | ر | ذ | د | خ | ح | ج | ث | ت | ب | ا |
y | w | h | sh | s | q | f | gh | ʿ | ḍ | ṣ | n | m | l | k | ẓ | ṭ | z | r | dh | d | kh | ḥ | j | th | t | b | ā |
Ipinapahiwatig ng mga kulay kung aling titik ay may ibang puwesto kumpara sa nakaraang talahanayan |
Parating kabit-kabit at nag-iiba ang hugis ayon sa kani-kanilang puwesto sa isang salita ang mga titik sa alpabetong Arabe. Maaaring magkaroon ang mga titik ng hanggang apat na magkakaibang anyo na dumepende sa kung nasa unahan ito, gitna, o hulihan ng salita, pati na rin kung ito ay ginamit nang mag-isa (kilala bilang initial, medial, final, at isolated sa Ingles, o IMFI). Malaki ang pinagbago sa anyo ang karamihan sa mga titik nito, ngunit may mga ilang titik rin na halos iisa lang ang anyo mapasaang-puwesto man ito. Karaniwang kabilaang nakakonekta ang mga titik ng isang salita sa pamamagitan ng mga maikling pahalang na linya, ngunit maikokonekta lamang ang anim na titik (و ,ز ,ر ,ذ ,د ,ا) sa naunang titik nito. Halimbawa, nasa anyong mag-isa (isolated forms) ang mga titik ng salitang أرارات (Ararat) dahil hindi makokonekta ang bawat titik nito sa susunod na titik ng bawat isa. Dagdag pa sa mga ito, gumagamit ng pang-angkop (ligatures) ang ilang kombinasyon ng mga titik, lalo na sa salitang lām-alif لا,[3] ang katangi-tanging pang-angkop na kinakailangan (itinuturing na mahirap basahin ang bersyon nito na walang pang-angkop: لـا).
Karaniwan | Magreb | Pangalan ng titik
(Klasikal na bigkas) |
Pangalan ng titik
(sulat-Arabe) |
Pagsasatitik | Katumbas sa Pampanitikang Arabe (IPA) | Pinakamalapit na katumbas sa Filipino | Anyo | Mag-isa | |||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
ʾAbjadī | Hijāʾī | ʾAbjadī | Hijāʾī | Hulihan | Gitna | Unahan | |||||||
1. | 1. | 1. | 1. | ʾalif | أَلِف | ā / ʾ
(â rin) |
iba-iba, katulad ng /aː/, ∅[a] |
araw | ـا | ا | |||
2. | 2. | 2. | 2. | bāʾ | بَاء | b | /b/[b] | bato | ـب | ـبـ | بـ | ب | |
22. | 3. | 22. | 3. | tāʾ | تَاء | t | /t/ | tao | ـت | ـتـ | تـ | ت | |
23. | 4. | 23. | 4. | thāʾ | ثَاء | th
(ṯ din) |
/θ/ | wala | ـث | ـثـ | ثـ | ث | |
3. | 5. | 3. | 5. | jīm | جِيم | j
(ǧ din) |
/d͡ʒ/[b][c] | diyan | ـج | ـجـ | جـ | ج | |
8. | 6. | 8. | 6. | ḥāʾ | حَاء | ḥ | /ħ/ | wala | ـح | ـحـ | حـ | ح | |
24. | 7. | 24. | 7. | khāʾ | خَاء | kh
(ḫ, ḵ, ẖ din) |
/x/ | kutsara | ـخ | ـخـ | خـ | خ | |
4. | 8. | 4. | 8. | dāl | دَال | d | /d/ | daan | ـد | د | |||
25. | 9. | 25. | 9. | dhāl | ذَال | dh
(ḏ din) |
/ð/ | wala | ـذ | ذ | |||
20. | 10. | 20. | 10. | rāʾ | رَاء | r | /r/ | rajah, pero | ـر | ر | |||
7. | 11. | 7. | 11. | zāy / zayn | زَاي | z | /z/ | isda, zebra | ـز | ز | |||
15. | 12. | 21. | 24. | sīn | سِين | s | /s/ | sala | ـس | ـسـ | سـ | س | |
21. | 13. | 28. | 25. | shīn | شِين | sh
(š din) |
/ʃ/ | siya | ـش | ـشـ | شـ | ش | |
18. | 14. | 15. | 18. | ṣād | صَاد | ṣ | /sˤ/ | wala | ـص | ـصـ | صـ | ص | |
26. | 15. | 18. | 19. | ḍād | ضَاد | ḍ | /dˤ/ | wala | ـض | ـضـ | ضـ | ض | |
9. | 16. | 9. | 12. | ṭāʾ | طَاء | ṭ | /tˤ/ | wala | ـط | ـطـ | طـ | ط | |
27. | 17. | 26. | 13. | ẓāʾ | ظَاء | ẓ | /ðˤ/ | wala | ـظ | ـظـ | ظـ | ظ | |
16. | 18. | 16. | 20. | ʿayn | عَيْن | ʿ | /ʕ/ | wala | ـع | ـعـ | عـ | ع | |
28. | 19. | 27. | 21. | ghayn | غَيْن | gh
(ġ, ḡ din) |
/ɣ/[b] | sige | ـغ | ـغـ | غـ | غ | |
17. | 20. | 17. | 22. | fāʾ | فَاء | f | /f/[b] | Filipino | ـف | ـفـ | فـ | ف[d] | |
19. | 21. | 19. | 23. | qāf | قَاف | q | /q/[b] | wala | ـق | ـقـ | قـ | ق[d] | |
11. | 22. | 11. | 14. | kāf | كَاف | k | /k/[b] | kanta | ـك | ـكـ | كـ | ك | |
12. | 23. | 12. | 15. | lām | لاَم | l | /l/ | lampara | ـل | ـلـ | لـ | ل | |
13. | 24. | 13. | 16. | mīm | مِيم | m | /m/ | manok | ـم | ـمـ | مـ | م | |
14. | 25. | 14. | 17. | nūn | نُون | n | /n/ | noo | ـن | ـنـ | نـ | ن | |
5. | 26. | 5. | 26. | hāʾ | هَاء | h | /h/ | hula | ـه | ـهـ | هـ | ه | |
6. | 27. | 6. | 27. | wāw | وَاو | w / ū / ∅ | /w/, /uː/, ∅[b] | lawak, putik | ـو | و | |||
10. | 28. | 10. | 28. | yāʾ | يَاء | y / ī | /j/, /iː/[b] | yupi, sinat | ـي | ـيـ | يـ | ي[d] | |
(hindi itinuturing bilang titik sa alpabeto ngunit mahalaga ang papel sa pagbabaybay sa wikang Arabe) [nagpapahiwatig ng karamihan ng mga di-regular na pangngalang pambabae][kailangan ng sanggunian] |
hamzah | هَمْزة | ʾ | /ʔ/ | mag-isa,
buang (bu-ang) |
ء
(ginagamit kalimitan sa gitna at hulihan, kung saan ito ay nakahiwalay) | |||||||
ʾalif hamzah | أَلِف هَمْزة | ـأ | أ | ||||||||||
ـإ | إ | ||||||||||||
wāw hamzah | وَاو هَمْزة | ـؤ | ؤ | ||||||||||
yāʾ hamzah | يَاء هَمْزة | ـئ | ـئـ | ئـ | ئ | ||||||||
ʾalif maddah | أَلِف مَدَّة | ʾā | /ʔaː/ | anak | ـآ | آ | |||||||
(hindi itinuturing na titik sa alpabeto ngunit mahalaga ang papel sa balarila at bokubularyo ng wikang Arabe, kabilang dito ang pagpahiwatig [ng karamihan ng mga babaeng pangngalan] at pagbaybay). Ginagamit ang isang alternatibong anyo ng ت ("nakataling tāʼ " / تاء مربوطة) sa hulihan ng mga salita upang markahan ang babaeng pangngalan at pang-uri. Tumutukoy ito sa dulong tunog na /-h/ o /-t/. Tinutukoy na tāʼ maftūḥah (تاء مفتوحة, "bukas na tāʼ ") sa pamantayang tāʼ, upang ipagkaiba ito sa tāʼ marbūṭah. | Tāʼ marbūṭah | تاء مربوطة | ـة | (hulihan lamang) [kailangan ng sanggunian] | ة | ||||||||
(hindi itinuturing na titik sa alpabeto ngunit mahalaga ang papel sa balarila at bokubularyo ng wikang Arabe, kabilang dito ang pagpahiwatig [ng karamihan ng mga babaeng pangngalan] at pagbaybay). Ginagamit ito sa hulihan ng mga salita na may tunog ng /aː/ sa Modernong Pamantayang Arabe na hindi nakakategorya sa paggamit ng tāʼ marbūṭah (ة) [karaniwan sa oras ng pandiwa at pangalang lalaki]. | 'alif maqṣoura | الف مقصورة | ـى | (hulihan lamang) [kailangan ng sanggunian] |
ى |
||||||||
Talababa
ي و ه ن م ل ك ق ف غ ع ظ ط ض ص ش س ز ر ذ د خ ح ج ث ت ب ا | ayos-hijā’ī | |
• | Noto Nastaliq Urdu | |
• | Scheherazade | |
• | Lateef | |
• | Noto Naskh Arabic | |
• | Markazi Text | |
• | Noto Sans Arabic | |
• | El Messiri | |
• | Lemonada | |
• | Changa | |
• | Mada | |
• | Noto Kufi Arabic | |
• | Reem Kufi | |
• | Lalezar | |
• | Jomhuria | |
• | Rakkas | |
غ ظ ض ذ خ ث ت ش ر ق ص ف ع س ن م ل ك ي ط ح ز و ه د ج ب أ | ayos-abjadī | |
• | Noto Nastaliq Urdu | |
• | Scheherazade | |
• | Lateef | |
• | Noto Naskh Arabic | |
• | Markazi Text | |
• | Noto Sans Arabic | |
• | El Messiri | |
• | Lemonada | |
• | Changa | |
• | Mada | |
• | Noto Kufi Arabic | |
• | Reem Kufi | |
• | Lalezar | |
• | Jomhuria | |
• | Rakkas | |
Konteksto | Anyo | Tunog | Pinakamalapit na katumbas sa Filipino |
---|---|---|---|
Walang tuldik | ا |
|
|
May hamzah sa itaas
(hamzah alif) |
أ |
|
|
May hamzah sa ilalim
(hamzah alif) |
إ |
|
|
May maddah | آ |
|
|
May waslah | ٱ |
|
|
Ang mga sumusunod ay hindi titik mismo, ngunit sa halip nito, mga ibang kontekstuwal na baryante ng ilan sa mga titik sa Arabe.
Conditional forms | Pangalan | Pagsasatitik | Ponetikang Katumbas (IPA) | |||
---|---|---|---|---|---|---|
Mag-isa | Hulihan | Gitna | Unahan | |||
آ | ـآ | آ | ʾalif maddah
(أَلِفْ مَدَّة) |
ʾā | /ʔaː/(alyas "'alif na nagpapahaba / nagbibigay-diin") | |
ة | ـة | tāʾ marbūṭah
(تَاءْ مَرْبُوطَة) |
h o t / ẗ |
(alyas "korelasyonadong tā'")
ginagamit lang sa hulihan at para sa pagpapahiwatig ng pambabaeng pangngalan/salita o para gawing pambabae ang pangngalan/salita; ngunit sa mga bihirang kaukulang pampandiwang di-karaniwan/pansalita (irregular noun/word cases), lumalabas na nagpapahiwatig ito ng mga "panlalaking" pang-isang pangngalan: /a/, pangngalang pangmarami: āt (isang nauunang titik na sinusundan ng fatḥah alif + tāʾ = ـَات) | ||
ى | -ـى | ʾalif maqṣūrah (أَلِفْ مَقْصُورَة) | ā / á / ỳ | Itong titik ay tinatawag na أَلِفْ مَقْصُورَة alif maqṣūrah o ْأَلِف لَيِّنَة alif layyinah, at ginagamit lang ito sa dulo ng mga salita, kumakatawan ng /aː/ sa Modernong Pamantayang Arabe.
Sa mga ilang espesyal na kaso, ipinapahiwatig nito ang balaking/pambabaeng aspeto ng salita (karamihan mga pandiwa), kung saan hindi magagamit ang tā’ marbūṭah. Ang bersyon na walang tuldok ang naging tradisyonal na paraan sa pagsusulat ng titik ي yāʾ sa hulihan, at ginagamit pa rin ito sa rehiyon ng Lambak ng Nilo. |
Karaniwan ang paggamit ng mga pang-angkop (ligatures) sa wikang Arabe. May isang pang-angkop na sapilitan, ang ginagamit para sa lām ل + alif ا, na umiiral sa dalawang anyo. Opsyonal ang lahat ng mga iba pang pang-angkop.[4]
Kontekstuwal na anyo | Pangalan | Pagsasatitik | Katumbas | |||
---|---|---|---|---|---|---|
Hulihan | Gitna | Unahan | Mag-isa | |||
ﻼ | ﻻ | lām + alif | laa | /lā/ | ||
ﲓ | ﳰ | ﳝ[5] | ﱘ | yāʾ + mīm | īm | /iːm/ |
ﲅ | ﳭ | ﳌ | ﱂ | lam + mīm | lm | /lm/ |
Karaniwan ang paggamit ng isa pang mas kumplikadong pang-ankop na nagsasama-sama ng kasindami ng pitong natatanging bahagi sa pagkakatawan ng salitang Allāh.
Ang tanging pang-angkop na nasa pangunahing saklaw ng sulat Arabe sa Unicode (U+06xx) ay lām + alif. Ito ang tanging sapilitan sa mga punto at pagpoproseso ng mga salita. Ang mga ibang saklaw ay para sa pagkakatugma sa mga mas matatandang pamantayan at naglalaman ng mga iba pang pang-angkop na opsyonal.
Ang pagdodoble (gemination) ay tumutukoy sa pagdodoble ng katinig. Sa halip na isulat ang titik nang dalawang beses, sa wikang Arabe, inilalagay ang isang hugis-W na tanda na tinatawag na shaddah, sa ibabaw ng titik. Paalala na kung may patinig sa gitna ng dalawang katinig, isusulat ang titik nang dalawang beses. Lumilitaw lamang ang tuldik kung saan ang katinig sa dulo ng isang pantig ay magkatumbas sa paunang katinig ng sumusunod na pantig. (Ang pangkalahatang termino para sa mga ganitong tuldik ay ḥarakāt).
Pangkalahatang Unicode | Pangalan | Pangalan sa sulat Arabe | Pagsasatitik | |
---|---|---|---|---|
0651 |
ــّـ |
shaddah | شَدَّة | (dinoble ang katinig) |
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.