Kürdüstan

Kürdüstan (kürt. کوردستان ; "kürtleriň ýurdy") ýa-da Uly Kürdüstan^[1] Günbatar Aziýada takmynan kesgitlenen geo-medeni territoriýa bolup, bu ýerde Kürtler aglaba köplügi emele getirýär we kürt medeniýeti, dilleri we milli şahsyýet taryhy taýdan esaslanýar.^[2] Geografiki taýdan Kürdüstan takmynan demirgazyk-günbatar Zagrosy we gündogar Toros dag gerişlerini öz içine alýar.^[3]

Kürdüstan

(Baýdag) (Gerb)

Mahmyt Kaşgarly dünýäniň kartasyny düzen we al-Yrak bilen Aş-Şamyň arasyndaky sebiti "Erz-el-Ekrad" diýip kesgitlän "Divanu Lugotit Türk" eserinde bu sebiti ilkinji gezek kürt topragy hökmünde agzap geçdi. Erz-el-Ekrad arap dilinde "kürtleriň ýurdy" diýmekdir.^[4][5] Kürdüstan ady ilkinji gezek 1150-nji ýylda Beýik Seljuk hökümdary Soltan Sanjar tarapyndan günbatar Eýrany suratlandyrmak üçin ulanylýar.^[6][7]

Kürdüstan, adatça, aşakdaky dört sebiti öz içine alýar: günorta-gündogar Türkiýe ( Demirgazyk Kürdüstan ), Demirgazyk Yrak ( Günorta Kürdüstan ), Demirgazyk-Günbatar Eýran ( Gündogar Kürdüstan ) we Demirgazyk Siriýa ( Günbatar Kürdüstan ). Käbir kesgitlemelerde Günorta Kawkazyň käbir bölekleri hem bar. Käbir kürt milletçi guramalary bu sebitleriň käbirinden ýa-da hemmesinden ybarat bolan garaşsyz millet döwletini döretmäge synanyşýar, beýlekileri bar bolan milli çäklerde has özbaşdaklyk ugrunda kampaniýa alyp barýar.^[8]

Dolandyryş taýdan 20-nji asyrda kürt döwletiniň (1918–1919), Kürdüstan Patyşalygynyň (1921–1924), Kürtistanskiý Uýezdiň gysga ömri bolan sebitler döredildi. "Gyzyl Kürdüstan" (1923–1929), Ararat respublikasy (1927–1930) we Mahabad respublikasy (1946).

Yrak Kürdüstan ilkinji gezek 1970-nji ýylda Yrak hökümeti bilen baglaşylan şertnamada özbaşdak status aldy we statusy 2005-nji ýylda federal Yrak respublikasynyň çäginde özbaşdak Kürdüstan sebiti hökmünde tassyklandy.^[9] Eýranda Kürdüstan welaýaty hem bar, ýöne ol öz-özüni dolandyrmaýar. Siriýanyň raýat urşunda söweşýän kürtler Siriýanyň demirgazygyndaky uly böleklere gözegçilik edip , Demirgazyk we Gündogar Siriýanyň Awtonom Dolandyryşynda öz-özüni dolandyrýan sebitleri döretmegi başardylar we söweşden soň federal Siriýada özbaşdaklyga çagyrýarlar.

Salgylanmalar

1. Turkey demands Google remove Greater Kurdistan map by Rudaw, December 25, 2018
2. M. T. O'Shea, Trapped between the map and reality: geography and perceptions of Kurdistan, 258 pp., Routledge, 2004. (see p. 77)
3. Kurdistan Archived 2012-07-08 at Archive.today, Britannica Concise.
4. "Kurdistan on the map … in 1072". The Kurdistan Tribune. 2013-02-26. Retrieved 2023-09-20.
5. "المفارقة الكبيرة بين أصالة الكورد شعباً و وطناً وانحطات الأتراك (شعباً) وكياناً". alnoor.se. 2015-08-20.
6. Pirbal, Ferhad. "When did the word Kurdistan appear?". Kurdish Globe. Archived from the original on July 25, 2015. Retrieved August 6, 2019.
7. "Who Are the Kurds?". Institutkurde.org. Archived from the original on July 25, 2019. Retrieved August 6, 2019.
8. Hamit Bozarslan “The Kurdish Question: Can it be solved within Europe?”, page 84 “The years of silence and of renewal” in Olivier Roy, ed.
9. Iraqi Constitution, Article 113.