เขตป้อมปราบศัตรูพ่าย

ป้อมปราบศัตรูพ่าย เป็นหนึ่งในห้าสิบเขตของกรุงเทพมหานคร ถือเป็นเขตอนุรักษ์เมืองเก่า แหล่งท่องเที่ยวเชิงประวัติศาสตร์และศิลปวัฒนธรรมทางฝั่งพระนคร

เขตป้อมปราบศัตรูพ่าย
เขต
การถอดเสียงอักษรโรมัน
• อักษรโรมัน	Khet Pom Prap Sattru Phai
มุมมองเขตป้อมปราบศัตรูพ่ายจากพระบรมบรรพต
ตรา
คำขวัญ:  ย่านธุรกิจดัง คลังแห่งความรู้ สูงเลิศหรูภูเขาทอง วงเวียน 22 กรกฎา เสริมศาสนาบ้านบาตร เชิดชูชาติมวยไทย รวยน้ำใจหลายมูลนิธิ
แผนที่กรุงเทพมหานคร เน้นเขตป้อมปราบศัตรูพ่าย
พิกัด: 13°45′29″N 100°30′47″E
ประเทศ	ไทย
เขตปกครองพิเศษ	กรุงเทพมหานคร
พื้นที่[1]
• ทั้งหมด	1.931 ตร.กม. (0.746 ตร.ไมล์)
ประชากร  (2566)
• ทั้งหมด	38,100[2] คน
• ความหนาแน่น	19,730.71 คน/ตร.กม. (51,102.3 คน/ตร.ไมล์)
รหัสไปรษณีย์	10100
รหัสภูมิศาสตร์	1008
ที่อยู่ สำนักงาน	เลขที่ 50 ถนนศุภมิตร แขวงวัดโสมนัส เขตป้อมปราบศัตรูพ่าย กรุงเทพมหานคร 10100
เว็บไซต์	www.bangkok.go.th/pomprapsattruphai
ส่วนหนึ่งของสารานุกรมประเทศไทย

ที่ตั้งและอาณาเขต

เขตป้อมปราบศัตรูพ่ายตั้งอยู่ทางทิศตะวันตกของฝั่งพระนคร มีอาณาบริเวณติดต่อกับเขตข้างเคียง ดังนี้

• ทิศเหนือ ติดต่อกับเขตดุสิต มีคลองผดุงกรุงเกษมเป็นเส้นแบ่งเขต
• ทิศตะวันออก ติดต่อกับเขตปทุมวัน มีคลองผดุงกรุงเกษมเป็นเส้นแบ่งเขต
• ทิศใต้ ติดต่อกับเขตสัมพันธวงศ์ มีถนนพระรามที่ 4 และถนนเจริญกรุงเป็นเส้นแบ่งเขต
• ทิศตะวันตก ติดต่อกับเขตพระนคร มีคลองรอบกรุง (คลองโอ่งอ่าง) และถนนราชดำเนินนอกเป็นเส้นแบ่งเขต

ที่มาของชื่อเขต

ชื่อเขต "ป้อมปราบศัตรูพ่าย" ตั้งขึ้นเพื่อเป็นอนุสรณ์แก่ป้อมป้องกันข้าศึกที่ตั้งอยู่ใต้ตลาดนางเลิ้งบ้านญวน^[3] ใกล้สะพานนพวงศ์^[4] ซึ่งเป็นหนึ่งในเจ็ดป้อมที่พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวโปรดเกล้าฯ ให้สร้างขึ้นตลอดฝั่งคลองผดุงกรุงเกษม (คูพระนครใหม่ในสมัยนั้น) ต่อมาเมื่อตัวเมืองขยายออกไปมากขึ้นและความจำเป็นในการป้องกันศัตรูด้วยป้อมปราการก็หมดไป ป้อมนี้จึงถูกรื้อลงพร้อมกับป้อมอื่น ๆ

ประวัติศาสตร์

อำเภอป้อมปราบศัตรูพ่าย ตั้งขึ้นตามประกาศกระทรวงนครบาลเมื่อวันที่ 15 ตุลาคม พ.ศ. 2458^[5] (รัชสมัยพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว) เป็นอำเภอชั้นในอำเภอหนึ่งของกรุงเทพพระมหานคร (เปลี่ยนชื่อมาจากมณฑลกรุงเทพ) ตั้งที่ทำการอยู่บริเวณถนนหลวง หลังวัดเทพศิรินทราวาส ตำบลป้อมปราบศัตรูพ่าย^[3] ต่อมาในวันที่ 21 ตุลาคม ปีเดียวกัน ได้มีประกาศกระทรวงนครบาลกำหนดเขตการปกครองในกรุงเทพพระมหานครขึ้นใหม่ โดยกำหนดให้อำเภอป้อมปราบศัตรูพ่ายรวมอยู่ในท้องที่จังหวัดพระนคร^[6]

ในวันที่ 1 เมษายน พ.ศ. 2469 (รัชสมัยพระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว) ทางการได้เปลี่ยนแปลงฐานะเขตการปกครองขนาดเล็กที่มีอาณาเขตติดต่อกันใกล้ชิดในจังหวัดพระนคร เพื่อเป็นการประหยัดงบประมาณแผ่นดิน อำเภอป้อมปราบศัตรูพ่ายจึงถูกลดฐานะลงเป็น กิ่งอำเภอป้อมปราบศัตรูพ่าย ขึ้นกับอำเภอสามยอด^[7] จนกระทั่งเมื่อวันที่ 1 เมษายน พ.ศ. 2472 ทางการได้ยุบกิ่งอำเภอป้อมปราบศัตรูพ่ายลง ย้ายที่ว่าการอำเภอสามยอดไปตั้งทำการที่กิ่งอำเภอป้อมปราบศัตรูพ่าย และเรียกชื่อว่า อำเภอป้อมปราบศัตรูพ่าย^[8] แบ่งเขตการปกครองออกเป็น 22 ตำบล^[9]

ใน พ.ศ. 2481 (รัชสมัยพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวอานันทมหิดล) ทางการได้ปรับปรุงเขตการปกครองใหม่เพื่อให้เหมาะสมกับสภาพพื้นที่ โดยให้ยุบรวมอำเภอที่มีขนาดเนื้อที่เล็กและจำนวนประชากรไม่มากเข้าด้วยกัน สำหรับอำเภอป้อมปราบศัตรูพ่ายได้รับโอนพื้นที่ตำบลวัดโสมนัส ตลาดนางเลิ้ง และมหานาคจากอำเภอนางเลิ้งซึ่งถูกยุบลงในคราวนี้^[10] และได้ย้ายที่ว่าการอำเภอไปตั้งที่สามแยกถนนหลานหลวงตัดกับถนนพะเนียง ตำบลวัดโสมนัส ซึ่งเคยเป็นที่ตั้งที่ว่าการอำเภอนางเลิ้ง^[9]

ใน พ.ศ. 2483 มีประกาศเปลี่ยนแปลงเขตตำบลและอำเภอในจังหวัดพระนครและจังหวัดธนบุรี ตำบลมหานาคและตลาดนางเลิ้งถูกยุบรวมเข้ากับตำบลวัดโสมนัส ตำบลบ้านบาตรถูกยุบไปรวมกับตำบลวัดเทพศิรินทร์และป้อมปราบศัตรูพ่าย ตำบลโรงเลี้ยงเด็กและสวนมะลิถูกยุบรวมเข้ากับตำบลวัดเทพศิรินทร์ และตำบลวรจักรถูกยุบรวมเข้ากับตำบลป้อมปราบศัตรูพ่าย^[11] จากนั้นกระทรวงมหาดไทยได้มีประกาศเปลี่ยนแปลงเขตการปกครองในจังหวัดพระนครใหม่อีกครั้งเมื่อ พ.ศ. 2490 ครั้งนี้กำหนดให้อำเภอป้อมปราบศัตรูพ่ายแบ่งเขตการปกครองย่อยออกเป็น 5 ตำบล^[12]

ต่อมามีประกาศคณะปฏิวัติให้รวมจังหวัดพระนครกับจังหวัดธนบุรีเข้าด้วยกันเป็นนครหลวงกรุงเทพธนบุรีใน พ.ศ. 2514^[9] ซึ่งเป็นปีเดียวกับที่อำเภอป้อมปราบศัตรูพ่ายได้ย้ายที่ว่าการจากถนนหลานหลวงไปตั้งอยู่ที่ถนนศุภมิตร ตำบลวัดโสมนัส (ที่ตั้งปัจจุบัน)^[3] และในปีถัดมา (พ.ศ. 2515) ก็มีประกาศคณะปฏิวัติเปลี่ยนรูปแบบการบริหารเมืองหลวงใหม่อีกครั้งจากนครหลวงกรุงเทพธนบุรีเป็นกรุงเทพมหานคร แบ่งพื้นที่ออกเป็นเขตและแขวงแทนอำเภอและตำบล^[9] อำเภอป้อมปราบศัตรูพ่ายจึงได้รับการเปลี่ยนแปลงฐานะเป็น เขตป้อมปราบศัตรูพ่าย นับแต่นั้น

การแบ่งเขตการปกครอง

เขตป้อมปราบศัตรูพ่ายแบ่งเขตการปกครองย่อยออกเป็น 5 แขวง ได้แก่

หมาย เลข	อักษรไทย	อักษรโรมัน	พื้นที่ (ตร.กม.)	จำนวนประชากร (ธันวาคม 2566)	ความหนาแน่น (ธันวาคม 2566)	แผนที่
1.	ป้อมปราบ	Pom Prap	0.535	12,308	23,005.61
2.	วัดเทพศิรินทร์	Wat Thep Sirin	0.347	5,721	16,487.03
3.	คลองมหานาค	Khlong Maha Nak	0.448	8,073	18,020.09
4.	บ้านบาตร	Ban Bat	0.251	5,743	22,880.48
5.	วัดโสมนัส	Wat Sommanat	0.350	6,255	17,871.43
ทั้งหมด			1.931	38,100	19,730.71

ประชากร

สถิติประชากรตามทะเบียนราษฎร เขตป้อมปราบศัตรูพ่าย[13]
ปี (พ.ศ.)	ประชากร	การเพิ่มและการลด
2535	92,251	ไม่ทราบ
2536	83,680	-8,571
2537	81,642	-2,038
2538	80,932	-710
2539	80,173	-759
2540	79,182	-991
2541	78,376	-806
2542	76,602	-1,774
2543	75,220	-1,382
2544	73,979	-1,241
2545	73,240	-739
2546	72,040	-1,200
2547	61,163	-10,877
2548	60,001	-1,162
2549	58,768	-1,233
2550	57,461	-1,307
2551	56,464	-997
2552	54,601	-1,863
2553	53,526	-1,075
2554	52,093	-1,433
2555	50,930	-1,163
2556	50,092	-838
2557	49,280	-812
2558	48,585	-695
2559	47,450	-1,135
2560	46,581	-869
2561	45,701	-880
2562	43,485	-2,216
2563	41,524	-1,961
2564	40,418	-1,106
2565	39,310	-1,108
2566	38,100	-1,210

การคมนาคม

ถนนสายหลักในพื้นที่เขตป้อมปราบศัตรูพ่าย ได้แก่

• ถนนราชดำเนินนอก เชื่อมระหว่างสะพานมัฆวานรังสรรค์ถึงสะพานผ่านฟ้าลีลาศ
• ถนนพระรามที่ 4 เชื่อมระหว่างทางแยกหมอมี ถึงสะพานเจริญสวัสดิ์ 36
• ถนนหลานหลวง เชื่อมระหว่างสะพานผ่านฟ้าลีลาศถึงสะพานจตุรพักตร์รังสฤษดิ์ (ทางแยกสะพานขาว)
• ถนนวรจักร เชื่อมถนนเจริญกรุง (ทางแยกเอส เอ บี) กับถนนบำรุงเมือง (ทางแยกแม้นศรี)
• ถนนเจริญกรุง เชื่อมระหว่างสะพานดำรงสถิตกับทางแยกหมอมี
• ถนนบำรุงเมือง เชื่อมระหว่างสะพานสมมติอมรมารคกับสะพานกษัตริย์ศึก
• ถนนไมตรีจิตต์ เริ่มต้นจากถนนหลวง (ทางแยกพลับพลาไชย) ผ่านวงเวียน 22 กรกฎาคม สิ้นสุดที่ถนนกรุงเกษม (ทางแยกไมตรีจิตต์)
• ถนนมิตรพันธ์ เชื่อมถนนหลวงกับถนนเจริญกรุง (ทางแยกหมอมี)
• ถนนเสือป่า เชื่อมถนนเจริญกรุง (ทางแยกเสือป่า) กับถนนหลวง (ทางแยกโรงพยาบาลกลาง)
• ถนนจักรพรรดิพงษ์ เชื่อมถนนบำรุงเมือง (ทางแยกแม้นศรี) กับถนนราชดำเนินนอก (ทางแยก จ.ป.ร.)
• ถนนนครสวรรค์ เชื่อมระหว่างสะพานเทวกรรมรังรักษ์กับสะพานผ่านฟ้าลีลาศ
• ถนนพลับพลาไชย เชื่อมถนนเจริญกรุง (ทางแยกแปลงนาม) กับถนนบำรุงเมือง (ทางแยกอนามัย)
• ถนนวงเวียนยี่สิบสองกรกฎาคม เป็นถนนวนรอบวงเวียน 22 กรกฎาคม
• ถนนสันติภาพ เริ่มต้นจากถนนพลับพลาไชย ผ่านวงเวียน 22 กรกฎาคม สิ้นสุดที่ถนนกรุงเกษม
• ถนนหลวง เชื่อมระหว่างสะพานระพีพัฒนภาคกับสะพานนพวงศ์
• ถนนยุคล 2 เชื่อมถนนบำรุงเมือง (ทางแยกยุคล 2 หรือทางแยกสวนมะลิ) กับถนนหลวง (ทางแยกโรงพยาบาลกลาง)
• ถนนบริพัตร เชื่อมระหว่างถนนเยาวราชขนานไปกับคลองรอบกรุงหรือคลองโอ่งอ่าง ไปถึงสะพานมหาดไทยอุทิศที่ข้ามคลองมหานาคไปเชื่อมถนนดำรงรักษ์และถนนราชดำเนินนอก

สถานที่สำคัญ

ภูเขาทอง

• ภูเขาทอง (พระบรมบรรพต) ในวัดสระเกศราชวรมหาวิหาร
• กระทรวงคมนาคม
• กระทรวงการพัฒนาสังคมและความมั่นคงของมนุษย์
• กระทรวงการท่องเที่ยวและกีฬา
• วัดมังกรกมลาวาส (วัดเล่งเน่ยยี่)
• เวทีมวยราชดำเนิน
• วัดเทพศิรินทราวาสราชวรวิหาร
• โรงเรียนเทพศิรินทร์
• โรงเรียนสายปัญญา ในพระบรมราชินูปถัมภ์
• โรงเรียนสตรีจุลนาค
• วงเวียน 22 กรกฎา
• วัดพระพิเรนทร์
• วัดสิตาราม
• วัดดิสานุการาม
• วัดสุนทรธรรมทาน
• วัดชัยชนะสงคราม
• วัดเทวีวรญาติ
• วัดโสมนัสราชวรวิหาร
• วัดพลับพลาชัย
• วัดคณิกาผล
• สถานีตำรวจนครบาลพลับพลาไชย 1
• สถานีตำรวจนครบาลพลับพลาไชย 2
• สถานีตำรวจนครบาลนางเลิ้ง

ตลาด

• ตลาดคลองถม เป็นตลาดนัดวันเสาร์-อาทิตย์ ซึ่งส่วนมากจะขายเกี่ยวกับชิ้นส่วนไฟฟ้าราคาถูก
• ตลาดโบ๊เบ๊ ตลาดที่ขายเสื้อผ้าราคาถูก
• ตลาดนางเลิ้ง ตลาดบกแห่งแรกของไทย และเป็นชุมชนที่มีประวัติศาสตร์ยาวนาน

อ้างอิง

1. ศูนย์ข้อมูลกรุงเทพมหานคร. สถิติจำนวนประชากรและบ้านในกรุงเทพมหานคร จำแนกตามรายแขวงและเขต ณ เดือน ธันวาคม 2550. เก็บถาวร 2009-02-14 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน สืบค้น 21 กันยายน 2552.
2. สำนักบริหารการทะเบียน. กรมการปกครอง. กระทรวงมหาดไทย. "สถิติประชากรและบ้าน - จำนวนประชากรแยกรายอายุ." [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก: http://stat.dopa.go.th/stat/statnew/upstat_age.php เก็บถาวร 2020-06-04 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน. สืบค้น 25 มกราคม 2567.
3. สำนักงานเขตป้อมปราบศัตรูพ่าย. "ประวัติสำนักงานเขตป้อมปราบศัตรูพ่าย." [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก: http://203.155.220.239/subsite/index.php?strOrgID=001046&strSection=aboutus&intContentID=413 เก็บถาวร 2011-05-10 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน 2548. สืบค้น 22 กันยายน 2552.
4. กนกวลี ชูชัยยะ. พจนานุกรมวิสามานยนามไทย : วัด วัง ถนน สะพาน ป้อม. พิมพ์ครั้งที่ 2. กรุงเทพฯ : ราชบัณฑิตยสถาน, 2548, หน้า 180.
5. "ประกาศยกเลิกอำเภอชั้นใน ๗ อำเภอ และตั้งอำเภอชั้นในขึ้นใหม่ ๒๕ อำเภอ" (PDF). ราชกิจจานุเบกษา. 32: 335–348. 31 ตุลาคม 2458. คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิม (PDF)เมื่อ 2011-11-08. สืบค้นเมื่อ 2009-09-25.
6. "ประกาศกระทรวงนครบาล เรื่อง กำหนดเขตร์ท้องที่การปกครองกรุงเทพพระมหานคร" (PDF). ราชกิจจานุเบกษา. 32: 325–334. 31 ตุลาคม 2458.
7. "ประกาศ เรื่องยุบเลิกอำเภอและลดลงเปนกิ่งในจังหวัดพระนคร" (PDF). ราชกิจจานุเบกษา. 42: 431–432. 31 มีนาคม 2468.
8. "ประกาศ เรื่องยุบรวมอำเภอและเลิกกิ่งอำเภอในจังหวัดพระนครและธนบุรี" (PDF). ราชกิจจานุเบกษา. 45: 360–361. 17 มีนาคม 2471.
9. ศูนย์ข้อมูลกรุงเทพมหานคร. "วิวัฒนาการของกรุงเทพมหานคร". [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก: http://203.155.220.230/passbkk/frame.asp เก็บถาวร 2009-02-27 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน [ม.ป.ป.]. สืบค้น 22 กันยายน 2552.
10. "ประกาศสำนักนายกรัฐมนตรี เรื่อง ยุบรวมอำเภอ และยุบอำเภอลงเป็นกิ่งอำเภอ" (PDF). ราชกิจจานุเบกษา. 22: 1840–1842. 29 สิงหาคม 2481. คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิม (PDF)เมื่อ 2011-11-08. สืบค้นเมื่อ 2009-09-25.
11. "ประกาศกระทรวงมหาดไทย เรื่อง เปลี่ยนแปลงเขตต์ตำบลและอำเภอในจังหวัดพระนครและธนบุรี" (PDF). ราชกิจจานุเบกษา. 57: 2598–2606. 29 ตุลาคม 2483.
12. "ประกาศกระทรวงมหาดไทย เรื่อง ตั้งและเปลี่ยนแปลงเขตต์ตำบลในจังหวัดพระนคร" (PDF). ราชกิจจานุเบกษา. 64 (62): 3433–3469. 23 ธันวาคม 2490.
13. สำนักบริหารการทะเบียน. กรมการปกครอง. กระทรวงมหาดไทย. "จำนวนประชากรและบ้าน." [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก: http://stat.dopa.go.th/xstat/popyear.html 2556. สืบค้น 3 เมษายน 2556.

แหล่งข้อมูลอื่น

• เว็บไซต์สำนักงานเขตป้อมปราบศัตรูพ่าย
• แผนที่เขตป้อมปราบศัตรูพ่าย เก็บถาวร 2007-09-27 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน
• แผนที่และภาพถ่ายทางอากาศของ เขตป้อมปราบศัตรูพ่าย
  • ภาพถ่ายดาวเทียมจากวิกิแมเปีย หรือกูเกิลแมปส์
  • แผนที่จากลองดูแมป หรือเฮียวีโก
  • ภาพถ่ายทางอากาศจากเทอร์ราเซิร์ฟเวอร์

13.758°N 100.513°E / 13.758; 100.513