ประเทศชิลี
สาธารณรัฐในอเมริกาใต้ / From Wikipedia, the free encyclopedia
ชิลี[10] หรือ ชิเล[10] (อังกฤษและสเปน: Chile, เสียงอ่านภาษาสเปน: [ˈtʃile]) มีชื่อทางการว่า สาธารณรัฐชิลี หรือ สาธารณรัฐชิเล (อังกฤษ: Republic of Chile; สเปน: República de Chile) เป็นประเทศทางส่วนตะวันตกของทวีปอเมริกาใต้ ครอบคลุมดินแดนยาวและแคบซึ่งตั้งอยู่ระหว่างเทือกเขาแอนดีสทางทิศตะวันออกกับมหาสมุทรแปซิฟิกทางทิศตะวันตก ชิลีมีเนื้อที่ 756,096 ตารางกิโลเมตร (291,930 ตารางไมล์) และมีประชากร 17.5 ล้านคนใน ค.ศ. 2017[6] ชิลีเป็นประเทศที่อยู่ทางใต้สุดของโลก อยู่ใกล้ทวีปแอนตาร์กติกามากที่สุด และมีอาณาเขตจรดประเทศเปรูทางทิศเหนือ จรดประเทศโบลิเวียทางทิศตะวันออกเฉียงเหนือ จรดประเทศอาร์เจนตินาทางทิศตะวันออก และจรดช่องแคบเดรกทางทิศใต้สุด ชิลียังควบคุมหมู่เกาะฆวนเฟร์นันเดซ เกาะซาลัสอีโกเมซ หมู่เกาะเดสเบนตูราดัส และเกาะอีสเตอร์ในมหาสมุทรแปซิฟิก นอกจากนี้ยังอ้างกรรมสิทธิ์เหนือพื้นที่ประมาณ 1,250,000 ตารางกิโลเมตร (480,000 ตารางไมล์) ของทวีปแอนตาร์กติกาในนามชิเลียนแอนตาร์กติกเทร์ริทอรี เมืองหลวงและเมืองที่ใหญ่ที่สุดของประเทศคือกรุงซันติอาโก และภาษาประจำชาติคือภาษาสเปน
สาธารณรัฐชิลี República de Chile (สเปน) | |
---|---|
พื้นที่ที่ประเทศชิลีควบคุมแสดงในสีเขียวเข้ม; พื้นที่ที่อ้างสิทธิแต่มิได้ควบคุมแสดงในสีเขียวอ่อน | |
เมืองหลวง และเมืองใหญ่สุด | ซันติอาโกa 33°26′S 70°40′W |
ภาษาราชการ | สเปน |
ภาษาพูดอื่น ๆ | อังกฤษ, เยอรมัน, อิตาลี, มาปูเช, ไอมารา, เกชัว, อื่น ๆ |
กลุ่มชาติพันธุ์ (ค.ศ. 2012)[1] |
|
ศาสนา (ค.ศ. 2020)[2] |
|
การปกครอง | รัฐเดี่ยว สาธารณรัฐระบบประธานาธิบดี |
• ประธานาธิบดี | กาบริเอล โบริช |
• ประธานวุฒิสภา | José García Ruminot |
• ประธานสภาผู้แทนราษฎร | Karol Cariola |
• ประธานสภาร่างรัฐธรรมนูญ | ฆวน ฟูเอนเตส เบลมาร์ |
สภานิติบัญญัติ | สภาแห่งชาติ |
• สภาสูง | วุฒิสภา |
• สภาล่าง | สภาผู้แทนราษฎร |
เอกราช จากสเปน | |
• รัฐบาลทหาร | 18 กันยายน ค.ศ. 1810 |
• ประกาศเอกราช | 12 กุมภาพันธ์ ค.ศ. 1818 |
• ได้รับการรับรอง | 25 เมษายน ค.ศ. 1844 |
• รัฐธรรมนูญฉบับปัจจุบัน | 11 กันยายน ค.ศ. 1980 |
พื้นที่ | |
• รวม | 756,096.3[3] ตารางกิโลเมตร (291,930.4 ตารางไมล์) (อันดับที่ 37) |
2.1 (ใน ค.ศ. 2015)[4] | |
ประชากร | |
• ค.ศ. 2022 ประมาณ | 18,430,408[5] (อันดับที่ 66) |
• สำมะโนประชากร ค.ศ. 2017 | 17,574,003[6] (อันดับที่ 64) |
24 ต่อตารางกิโลเมตร (62.2 ต่อตารางไมล์) (อันดับที่ 198) | |
จีดีพี (อำนาจซื้อ) | ค.ศ. 2022 (ประมาณ) |
• รวม | 568.319 พันล้านดอลลาร์สหรัฐ[7] (อันดับที่ 45) |
• ต่อหัว | 28,526 ดอลลาร์สหรัฐ[7] (อันดับที่ 64) |
จีดีพี (ราคาตลาด) | ค.ศ. 2022 (ประมาณ) |
• รวม | 317.594 พันล้านดอลลาร์สหรัฐ[7] (อันดับที่ 45) |
• ต่อหัว | 15,941 ดอลลาร์สหรัฐ[7] (อันดับที่ 62) |
จีนี (ค.ศ. 2021) | 46[8] สูง |
เอชดีไอ (ค.ศ. 2021) | 0.855[9] สูงมาก · อันดับที่ 42 |
สกุลเงิน | เปโซชิลี (CLP) |
เขตเวลา | UTC−4 ถึง−6 (CLT และ EASTc) |
UTC-3 ถึง−5 | |
เมษายนถึงกันยายน | |
รูปแบบวันที่ | วว/ดด/ปปปป |
ขับรถด้าน | ขวามือ |
รหัสโทรศัพท์ | +56 |
โดเมนบนสุด | .cl |
|
จักรวรรดิสเปนเข้าพิชิตดินแดนและตั้งอาณานิคมในภูมิภาคนี้แทนที่จักรวรรดิอินคาในช่วงกลางคริสต์ศตวรรษที่ 16 แต่ไม่สามารถเอาชนะชาวมาปูเชซึ่งเป็นชนพื้นเมืองอิสระในบริเวณตอนกลาง-ใต้ของชิลีในปัจจุบันได้ ใน ค.ศ. 1818 หลังจากประกาศเอกราชจากสเปน ชิลีก็ได้ถือกำเนิดขึ้นในคริสต์ทศวรรษ 1830 ในฐานะสาธารณรัฐอำนาจนิยมที่ค่อนข้างมีเสถียรภาพ ในคริสต์ศตวรรษที่ 19 ชิลีมีการเติบโตทางเศรษฐกิจและดินแดนอย่างมีนัยสำคัญ โดยยุติการต่อต้านของชาวมาปูเชในคริสต์ทศวรรษ 1880 และได้รับดินแดนทางเหนือเพิ่มเติมหลังจากเอาชนะเปรูและโบลิเวียในสงครามมหาสมุทรแปซิฟิก (ค.ศ. 1879–1826) เมื่อล่วงเข้าคริสต์ศตวรรษที่ 20 มาจนถึงคริสต์ทศวรรษ 1970 ชิลีมีกระบวนการทำให้เป็นประชาธิปไตย[11][12] การเพิ่มประชากรและการขยายตัวของเมืองอย่างรวดเร็ว[13] และการพึ่งพิงการส่งออกจากการทำเหมืองทองแดงเพื่อเศรษฐกิจมากขึ้น[14][15] ในคริสต์ทศวรรษ 1960 และ 1970 ประเทศประสบปัญหาการแบ่งขั้วและความวุ่นวายทางการเมืองอย่างหนัก สถานการณ์นี้ลงเอยด้วยรัฐประหารใน ค.ศ. 1973 ซึ่งโค่นล้มรัฐบาลฝ่ายซ้ายที่ได้รับเลือกตั้งตามระบอบประชาธิปไตยของซัลบาดอร์ อาเยนเด และสถาปนาระบอบเผด็จการทหารฝ่ายขวาของเอากุสโต ปิโนเช ซึ่งกินเวลานาน 16 ปี และทำให้มีผู้เสียชีวิตหรือสูญหายมากกว่า 3,000 คน[16] ระบอบปิโนเชสิ้นสุดลงใน ค.ศ. 1990 ซึ่งเป็นผลจากการลงประชามติใน ค.ศ. 1988 กลุ่มพันธมิตรการเมืองสายกลาง-ซ้ายปกครองประเทศต่อมาจนถึง ค.ศ. 2010
ชิลีเป็นประเทศกำลังพัฒนา[17] ที่มีเศรษฐกิจรายได้สูงและติดอันดับสูงมากในดัชนีการพัฒนามนุษย์ เป็นหนึ่งในประเทศที่มีเสถียรภาพทางเศรษฐกิจและสังคมมากที่สุดในอเมริกาใต้ โดยเป็นผู้นำของลาตินอเมริกาในการจัดอันดับด้านความสามารถในการแข่งขัน รายได้ต่อหัว โลกาภิวัตน์ สถานะสันติภาพ เสรีภาพทางเศรษฐกิจ และภาพลักษณ์คอร์รัปชันต่ำ[18] ชิลียังติดอันดับสูงในระดับภูมิภาคในด้านความยั่งยืนของรัฐ การพัฒนาประชาธิปไตย[19] และมีอัตราฆาตกรรมต่ำที่สุดในทวีปอเมริการองจากประเทศแคนาดา ประเทศนี้ยังเป็นสมาชิกก่อตั้งของสหประชาชาติ ประชาคมรัฐลาตินอเมริกาและแคริบเบียน และพันธมิตรแปซิฟิก และเข้าร่วมองค์การเพื่อความร่วมมือและการพัฒนาทางเศรษฐกิจใน ค.ศ. 2010