పుష్పం

పుష్పం పుష్పించే మొక్కలలో లభ్యమయ్యే పునరుత్పత్తి భాగం. పుష్పాలు వికసించడాన్నే పూతపట్టడం అంటారు. పురుష ప్రత్యుత్పత్తి భాగాలైన పరాగరేణువులు ఉత్పత్తి చేసే పుప్పొడి, స్త్రీ ప్రత్యుత్పత్తి భాగమైన అండంతో కలవటానికి జరుగవలసిన జీవకార్యక్రమానికి పుష్పం మధ్యవర్తిత్వం చేస్తుంది. విత్తనాలను ఉత్పత్తి చేస్తుంది. ఈ ప్రక్రియ పరాగ సంపర్కంతో మొదలై, ఫలదీకరణం జరుగుతుంది. ఇది విత్తనాల ఉత్పత్తికి, వాటి వ్యాప్తికి దారి తీస్తుంది. ఒక మొక్క మీద పూవులన్నీ సమూహంగా కలసి ఉండడాన్ని పుష్పీకరణం అని అంటారు.

పన్నెండు జాతుల పుష్పాలు లేక పుష్ప సమూహాల, వివిధ కుటుంభాలకు చెందిన వాటితో ఒక పోష్టరు.

పుష్పాలు పుష్పించే మొక్కలకు పునరుత్పత్తి భాగాలుగా సేవలందించడమే కాకుండా, మానవులచే ఆరాధించబడుతున్నాయి. ఎందు కంటే పరిమళాలను వెదజల్లి, ప్రకృతికి శోభనిస్తూ పరిసరాలను ప్రశాంతంగా ఉంచుతాయి.. అలాగే కొన్ని పువ్వులు ఆహారంగా కూడా ఉపయోగపడతాయి.

పుష్పం-భాగాలు

పుష్పం ప్రధానంగా నాలుగు భాగాలను కలిగి ఉంటుంది. అవి రక్షక పత్రాలు, ఆకర్షక పత్రాలు, కేసరావళి, అండకోశం.

వృక్షశాస్త్రపరిభాషలో పుష్పాలు-రకాలు

మొక్కల పుష్పవిన్యాసాక్షంపైన పుష్పాలు అమరి ఉండే విధానాన్ని బట్టి, అవి కలిగి ఉండే భాగాలు, అనుబంధ భాగాలను బట్టి పుష్పాలను పలురకాలుగా వర్గీకరించారు.

వృంతసహిత పుష్పాలు

పుష్పవిన్యాసాక్షంపైన అమరి ఉండే పుష్పాలకి వృంతం ఉంటే వృంత సహిత పుష్పాలని, లేకపోతే వృంత రహిత పుష్పాలని అంటారు.

పుచ్చసహిత పుష్పాలు

సాధారణంగా పుష్పాలు పుష్పపుచ్చగ్రీవంలో పుడుతాయి. ఇలాంటి వాటిని పుచ్చసహిత పుష్పాలు అని అంటారు. పుచ్చం లేని వాటిని పుచ్చరహిత పుష్పాలు అంటారు.

లఘుపుచ్చసహిత పుష్పాలు

పుష్పానికి, పుచ్చానికి మధ్య వృంతం మీద ఉండే చిన్న పాటి నిర్మాణాలను లఘుపుచ్చాలు అంటారు. పుష్పం వీటిని కలిగి ఉంటే లఘుపుచ్చ సహిత పుష్పం అని, లేకపోతే లఘుపుచ్చ రహిత పుష్పం అని అంటారు.

సంపూర్ణ పుష్పాలు

పుష్పాలు రక్షక పత్రాలు, ఆకర్షక పత్రాలు, కేసరావళి, అండకోశం అను నాలుగు ప్రధాన భాగాలను కలిగి ఉంటే అలాంటి వాటిని సంపూర్ణ పుష్పాలు అంటారు.

;అసంపూర్ణ పుష్పాలు: రక్షక పత్రాలు, ఆకర్షక పత్రాలు, కేసరావళి, అండకోశం వీటిలో ఏ భాగాన్నైనా పుష్పం కలిగి ఉండకపోతే ఆ పుష్పాన్ని అసంపూర్ణ పుష్పం అంటారు. అసంపూర్ణ పుష్పాలు నాలుగు రకాలు. అవి...

పరిపత్ర రహిత పుష్పాలు

రక్షకపత్రాలు, ఆకర్షక పత్రాలు లేని పుష్పాలని పరిపత్ర రహిత పుష్పాలు అని అంటారు. వీటిలో ఒక దానిని కలిగి ఉండి, మరొకటి లోపిస్తే వాటిని ఏకపరిపత్ర రహిత పుష్పాలు అని అంటారు.

ఏకలింగ పుష్పాలు

ఆవశ్యకాంగాలైన అండకోశం కాని, కేసరావళి గాని ఏదో ఒకటి లోపించి, మరొకదానిని కలిగి ఉంటే అలాంటి పుష్పాలని ఏకలింగ పుష్పాలు అని అంటారు.

అ). స్త్రీ పుష్పం: కేసరావళి లోపించి, అండకోశాన్ని మాత్రమే కలిగిన పుష్పాన్ని స్త్రీ పుష్పం అంటారు.

ఆ). పురుష పుష్పం: అండకోశం లోపించి, కేసరావళిని మాత్రమే కలిగిన పుష్పాన్ని పురుష పుష్పం అంటారు.

పుష్పాలు ఏక లింగాలైనా కొన్ని మొక్కలలో రెండు పుష్పాలు ఒకే మొక్కలో ఉంటాయి. రెండు పుష్పాలకు ఆశ్రయం ఇచ్చిన ఈ మొక్కను ద్విలింగాశ్రయ మొక్క అని పిలుస్తారు. ఉదా: కొబ్బరి (కోకస్). ఏక లింగ పుష్పాలు వేరు వేరు మొక్కలు కలిగి ఉంటే అలాంటి మొక్కలను ఏకలింగాశ్రయ మొక్క;ఉ అంటారు. ఉదా: తాటి

పుష్పాసనం

పుష్పంలో అక్షం కుదించబడిన భాగమే పుష్పాసనం. దీని నుండే పుష్పపు భాగాలు వెలువడుతాయి. పుష్పాసనాన్ని బట్టి పుష్పాలు మూడు రకాలు. అవి. 1.అండకోశాధస్థిత పుష్పం, 2. అండకోశోపరిస్థిత పుష్పం, 3. పర్యండకోశ పుష్పం

అండకోశాధస్థిత పుష్పం

ఈ రకం పుష్పాలలో పుష్పాసనం బల్లపరుపుగా గాని, ఉబ్బెత్తుగా గాని, శంఖ్వాకారంలో గాని ఉంటుంది. రక్షక పత్రావళి మొదట తరువాత ఆకర్షక పత్రావళి, దాని తరువాత కేసరావళి, అన్నిటికన్నా పైన అండకోశం ఉంటుంది. ఉదా: ఉమ్మెత్త

అండకోశోపరిస్థిత పుష్పం

ఈ రకం పుష్పాలలో పుష్పాసనం లోతుగా గిన్నె మాదిరి ఉంటుంది. అండాశయం ఆ గిన్నెలో ఉండి, అండాశయపు గోడ, పుష్పాసనపు గోడ కలిసిపోయి ఉంటాయి. రక్షక పత్రావళి, ఆకర్షక పత్రావళి, కేసరావళి గిన్నె వంటి పుష్పాసనం మీద ఉంటాయి. ఉదా: తంగేడు

పర్యండకోశ పుష్పం

ఇందులో కూడా పుష్పాసనం గిన్నె మాదిరి ఉండినప్పటికి, అండకోశం గిన్నె అడుగు భాగంలో, గిన్నె అంచు భాగంలో రక్షక పత్రావళి, ఆకర్షక పత్రావళి, కేసరావళి ఉంటాయి.

పరిపత్రాలు - పుష్పరచన

పుష్పంలోని నాలుగు ప్రధాన భాగాలలో వెలుపలి వలయంలో ఉండు రెండు భాగాలైన రక్షక పత్రావళి, ఆకర్షణ పత్రావళిని పరిపత్రాలు అంటారు. పుష్పం మొగ్గదశలో ఉన్నప్పుడు ఈ రెండు భాగాలు అమరి ఉండు విధానాన్నే పుష్పరచన అంటారు. ఇవి మూడు రకాలు. అవి...

వివృత పుష్పరచన

రక్షక పత్రావళి లేదా ఆకర్షణ పత్రావళిలోని వాటి భాగాల అంచులు ఒక దానితో ఒకటి తగలకుండా దూరంగా అమరి ఉంటాయి. ఉదా: క్రూసిఫెరి

కవాటయుత పుష్పరచన

రక్షక పత్రావళి లేదా ఆకర్షణ పత్రావళిలోని వాటి భాగాల అంచులు ఒక దానితో ఒకటి కలిసిపోయి అమరి ఉంటాయి. ఉదా: కంపోజిటే

చిక్కైన పుష్పరచన

రక్షణ పత్రావళి లేదా ఆకర్షణ పత్రావళిలోని వాటి భాగాల అంచులు ఒక దానితో ఒకటి తాకుతూ అమరి ఉంటాయి. ఈ విధమైన అమరిక మూడు రకాలు. అవి...

అవరోహక ఇంబ్రికేట్

పరిపత్రాలలో ప్రతి ఒక భాగం దాని ముందున్న భాగాన్ని కప్పుతూ ఉంటుంది. ఉదా: పాపిలియోనేసి

ఆరోహక ఇంబ్రికేట్

పరిపత్రాలలో ప్రతి ఒక భాగం దాని వెనుకున్న భాగాన్ని కప్పుతూ ఉంటుంది. ఉదా: సిసాల్ఫినేసి

క్విన్ కన్‌షియల్

ఈ రకపు పుష్పరచనలో 5 పరిపత్రాలు ఉంటాయి. వీటిలో రెండు పూర్తిగా లోపలికి, రెండు వెలుపలికి, మిగిలిన పరిపత్రపు ఒక అంచు లోపలికి, మరో అంచు వెలుపలికి ఉంటుంది. ఉదా:ఇంపోమియా

ఆకర్షణ పత్రాలు

సంపూర్ణ పుష్పంలో రెండవ వలయాన్ని ఆకర్షణ పత్రాలు అంటారు. ఇవి వివిధ వర్ణాలలో ఉండి, కీటకాదులను ఆకర్షించి, పరాగ సంపర్కానికి ఉపయోగపడతాయి. ఇవి అసంయుక్తంగా గాని, సంయుక్తంగా గాని అమరి ఉంటాయి.

అసంయుక్త ఆకర్షణ పత్రాలు

1.శిలువాకారపు ఆకర్షణ పత్రాలు. ఉదా: బ్రాసికేసి

2.రోజేషియాస్ ఆకర్షణ పత్రాలు. ఉదా: మందార

3. కేరియో ఫిల్లేషియాస్ ఆకర్షణ పత్రాలు . ఉదా: కేరియో ఫిల్లమ్

4.పాపిలియోనేషియస్ ఆకర్షణ పత్రాలు . ఉదా:పాపిలియోనేసి

సౌష్టవయుత ఆకర్షణ పత్రాలు

1. గరాటు ఆకారపు ఆకర్షణ పత్రాలు. ఉదా: ఉమ్మెత్త

2. నాళికాకారపు ఆకర్షణ పత్రాలుఉదా:కంపొజిటే

3. గంటాకారపు ఆకర్షణ పత్రాలు ఉదా: కుకుర్బిటేసి

4. హైపోక్రెటారిఫార్ం. ఆకర్షణ పత్రాలుఉదా: బిళ్ళగన్నేరు

5. రొటేట్ ఆకర్షణ పత్రాలు ఉదా: జిల్లేడు

పాక్షిక సౌష్టవయుత ఆకర్షణ పత్రాలు

1.నాళికాకారపు ఆకర్షణ పత్రాలు ఉదా: కంపొజిటే కుటుంబంలోని కిరణపుష్పకాలు

2. పెదవి ఆకారపు ఆకర్షణ పత్రాలు ఉదా: తులసి

3. ముఖబద్ద ఆకారం.ఆకర్షణ పత్రాలు ఉదా: కనకాంబరాలు

మే ఫ్లవర్

పుష్పం ప్రత్యేకత, పరాగసంపర్కం

పుప్పొడిని బదిలీ చేయడానికై, పుష్పించే మొక్కలు ఒత్తిడిని ఎదుర్కొంటాయి, ఇది మొక్కల స్వభావ తీరును పుష్ఫాల స్వరూప శాస్త్రంలో విలక్షణంగా ప్రతిబింబిస్తాయి. పుప్పొడి, వివిధ వాహనాల ద్వారా మొక్కల మధ్య బదిలీ అవుతుంది. కొన్ని మొక్కలు జీవం లేని వాటిని వాహనాలుగా ఉపయోగించుకొంటాయి -ఉదాహరణకు గాలి (అనేమోఫిలీ), కొన్ని సందర్భాల్లో నీటిని హైడ్రోఫిలీ, ఇతర జీవ వాహనాలు -కీటకాలు (ఏంటోమొఫిలీ), పక్షులు (ఒర్నితోఫిలీ), గబ్బిలాలు (చిరోప్తేరోఫిలీ) లేక ఇతర జంతువులు. కొన్ని మొక్కలు బహుళ వాహనాలను వాడుకొంటాయి, కాని ఇవన్నీ చాలా ప్రత్యేకమైనవి.

క్లేయిస్టోగామాస్ పుష్పాలు స్వయంగా పరాగ సంపర్కాన్ని కలిగి ఉంటాయి. దీని తరువాత అవి తెరుచుకోవచ్చు లేక తెరుచుకోక పోవచ్చు. కొన్ని వయోలా, కొన్ని సాల్వియా జాతులు ఈ తరహాకు చెందినా పుష్ఫాలను కలిగి ఉన్నట్లు తెలుస్తుంది.

జీవ పుప్పొడి వాహనాలను వాడుకునే మొక్కల పుష్ఫాలు తేనె గ్రంథులను కలిగి ఉండి, జంతువులను తమ వైపు ఆకర్షిస్తాయి. కొన్ని పుష్ఫాలు తేనె మార్గాలుగా పిలువబడే రూపావళిని కలిగి ఉండి, సంపర్కించే వాటికి అవి తేనె కోసమై వెదికేటట్లు చేస్తాయి. పుష్పాలు సంపర్కించే వాటిని తమ రంగు,వాసన ద్వారా ఆకర్షిస్తాయి. ఇంకా కొన్ని పుష్ఫాలు వాటిని ఆకర్షించడానికి అనేక విధాలైన అనుకరణలను అవలంబిస్తాయి. కొన్ని ఆర్చిడ్ జాతికి చెందిన మొక్కలు, ఆడ తేనెటీగను పోలిన రూపంతో, రంగుతో వాసనతో కూడిన పువ్వులను ఉత్పత్తి చేస్తాయి. సంపర్క కారకాలు వాటి నాకర్షించే వాటి కై వచ్చినపుడు (తేనె, పుప్పొడి, జోడి) పుప్పొడి రేణువులను వాటి శారీరానికి బదిలీ చేసే విధంగా కేసరాల రూపాన్ని మార్చుకొనే విధంగా ఏర్పాట్లు చేసుకోగల శక్తి పుష్ఫాలకు ఉంది. ఒక జాతికి చెందిన అనేక పుష్ఫాలు సంపర్క కారకాన్ని ఆకర్షించాల్సి వచ్చినపుడు, సంపర్క కారి పుప్పొడిని కచ్చితంగా అమర్చిన కీలాగ్రము లోకి సమానంగా పుప్పొడిని, అది వాలిన అన్ని పుష్ఫాల్లోను వదులుతుంది.

కాలిస్టేమోన్ సిట్రినుస్ పుష్పాలు.

అనేమోఫిలౌస్ పుష్ఫాలు తమ పుప్పొడిని ఒక పువ్వు నుండి వేరొక దానికి బదిలీ చేయడానికి గాలిని వాడుకొంటాయి. ఉదాహరణకు గడ్డి, బర్చ్ చెట్లు, రాగ్ వీడ్, మేపుల్స్. ఈ మొక్కలు సంపర్క కారకాలను ఆకర్షించాల్సిన అవసరం లేదు కాబట్టి వాటి పుష్ఫాలు అంత అందంగా ఉండనవసరం లేదు. మగ, ఆడ పునరుత్పత్తి భాగాలు సాధారణంగా వేర్వేరు పుష్ఫాల్లో ఉంటాయి, బయటకు వచ్చిన కేసరాల్లోని పొడవైన తంతులనేకాన్ని మగ పుష్ఫాలు కలిగి ఉంటాయి. ఆడ పుష్ఫాలు వెంట్రుకల్లాంటి కీలాగ్రాలను కలిగి ఉంటాయి. అయితే జంతువుల ద్వారా పరాగ సంపర్కాన్ని పొందే మొక్కల పుప్పొడి పొడవైన కణజాలాన్ని కలిగి ఉండి, అంటుకొనేదిగా ఉండి బలవర్ధకంగా ఉంటుంది. (సంపర్క కారకాలుకి ఇదొక అదనపు బహుమతి), అనేమోఫిలౌస్ మొక్కలకు చెందిన పుప్పొడి చిన్న కణజాలంతో నిర్మించబడి చాలా తేలికగా ఉండి జంతువులకు బలవర్ధమైన ఆహారంగా ఉండదు.

స్వరూప శాస్త్రం

పుష్పించే మొక్కలు హేటేరొస్పొరెంజియట్, తరగతికి చెందినవి, ఇవి రెండు రకాలైన బీజాంశాలను ఉత్పత్తి చేస్తాయి. పుప్పొడి (మగ బీజాంశం), గర్భబీజం (ఆడ బీజాంశం)లు మొక్కకు చెందిన వివిధ భాగాల్లో ఉత్పత్తి అవుతాయి, కాని కొన్ని విచిత్రమైన పుష్ఫాలు, బైస్పోరెంజియెత్ స్ట్రోబిలుస్ రకానికి చెందినవై నటువంటి వాటిలో రెండు రకాల భాగాలను కలిగి ఉంటాయి.

పుష్పం అనునది మొక్క కాడకాండాన్ని అభివృద్ధి పరచగా పొట్టి అయిన అంతర కణుపుల మధ్య పెరిగే భాగం, దాని కణుపుల వద్ద, ఆ నిర్మాణము ఆకులగా రూపాంతరం చెందుతుంది.^[1] సారాంశం మేమిటంటే, పుష్ప నిర్మాణం పరివర్తనం చెందిన కాండం పైన గాని శీర్షాగ్రాన జరిగిన విభజనతో ఏర్పడిన ఇరుసుతో గాని ఉండి ఆ నిర్మాణము క్రమంగా పెరగినపుడు ఏర్పడే భాగమే పుష్పం (పెరుగుదల అన్నది నిశ్చయం ). పుష్పాలు కొన్ని విధాలుగా మొక్కలకు అతుక్కొని ఉంటాయి. ఒకవేళ పుష్పం కాడ మీద కాకుండా ఆకు తాలుకా ఇరుసు మీద ఏర్పడితే అట్టి వాటిని సెసైల్ అని పిలుస్తారు.ఒక పుష్పం వికసించినపుడు అందుండే కాండాన్ని పెడన్కల్ అంటారు.ఈ పెడంకల్ పుష్పాల సమూహాలతో పూర్తి అయి నట్లయితే దానిని తొడిమ అని అంటారు.పుష్పించే కాండము ఒకవేళ చిట్ట చివరనుంటే దానిని పుస్ఫ వృత్తం లేక తోరుస్ అని పిలుస్తారు. పుష్ప భాగాలు తోరుస్ మీద గుచ్చాలుగా అమర్చబడి ఉంటాయి. గుచ్చాల్లోని ప్రధాన భాగాలు ఈ క్రింది విధంగా ఉంటాయి. (కిందనున్న కణుపు నుండి గాని, పుష్పం తాలుకా అడుగు నుండి మొదలుపెట్టి మీదకు వెళితే )

వయసు వచ్చిన పుష్ఫంలోని భాగాలను ప్రదర్శించే బొమ్మ

కచ్చితమైన పుష్పానికి ఒక ఉదాహరణ, ఈ క్రేటివా రెలిజియోసా పుష్పం. కేసరాలు (బయటి ఉంగరం), అండకోశ (మధ్య) రెండు భాగాల్ని కలిగి ఉంది.

• కాలిక్సు : రక్షక పత్రాలు, బాహ్య గుచ్చాలు ; విచిత్రంగా ఇవి ఆకు పచ్చగా ఉంటాయి, కాని కొన్ని జాతుల్లో ఆకర్షణ పత్రాలుగా ఉంటాయి.
• కరోల్లా : (ఆకర్షక పత్రాల గుచ్చాలు), సాధారణంగా సన్నగా, మెత్తగా రంగులలో పరాగ సంపర్కానికి తోడ్పడే జంతువులను ఆకర్షించే విధంగా ఉంటాయి. అయితే ఈ రంగుల క్రమం అతి నీలా లోహితంగా వ్యాప్తి చెంది, ఇవి కీటకాలుకు కళ్ళకు మాత్రమే కనబడతాయి, కాని పక్షుల కళ్ళకు కనబడవు.
• ఎండ్రోసియం (గ్రీకు పదాలైన ఎండ్రోస్, ఒఇకియా ల నుండి ఏర్పడింది. దీని అర్ధం మగ నివాసం): ఒకటి లేక రెండు కేసరాలు, ప్రతి దాని మీద తంతులును కలిగి ఉండి పుప్పొడి తిత్తి లో పుప్పొడిని ఉత్పత్తి చేస్తాయి. పుప్పొడి మగ బీజ కణాల్ని కలిగి ఉంటుంది.
• గైనొసియమ్ (గ్రీకు పదాలైన గైనికోస్ ఒఇకియా : ల నుండి ఏర్పడింది. దీని అర్ధం ఆడ నివాసం అని): ఒకటి లేక రెండు అండ కోశాలను కలిగి ఉంటాయి. ఆడ పునరుత్పత్తి భాగమే అండ కోశిక. ఇది అండాశయాన్ని, అండ బీజాల్ని కలిగి ఉంటుంది. (ఇది ఆడ బీజ కణాల్ని కలిగి ఉంటాయి).అండకోశం, అనేక అండకోశికలను సామూహికంగా కలిపి ఉంచుతుంది. అటువంటప్పుడు ఒక పుష్పానికి ఒక అండకోశిక కలిగి ఉంటుంది లేక ఒక స్వతంత్రంగా ఉన్న అండ కోశిక ఉంటుంది. (అటువంటపుడు ఆ పుష్పాన్ని ఎపో కార్పస్ అని పిలుస్తారు). అండకోశము తాలూకు జిగురుగా ఉన్న చివర, పుష్ప కాండము పుప్పొడిని తీసుకునేదిగా ఉంటుంది. దానికి మద్దతుగా ఉన్న తొడిమ, కీలం, పుప్పొడి నాళాలుగా పెరిగి పుప్పొడి రేణువులను పుష్ప కాండానికి అంటుకునేటట్టుగా చేస్తాయి, అన్డాలకు పునరుత్పత్తి సరుకుగా మోయబడతాయి.

పైన చెప్పిన వివరణ ఒక సాధారణ మొక్కలోని పుష్ఫాల నిర్మాణ ప్రణాళికకు సరిపోయాయనుకొన్నా సరే, దీనికి భిన్నమైన అనేక రీతుల పుష్ప నిర్మాణాన్ని కలిగి ఉన్న మొక్కల జాతులు అనేకం ఉన్నాయి.ఈ పరివర్థనాలన్ని పుష్పించే మొక్కల జాతుల సంబంధాలను నిరూపించే ప్రయత్నంలో ఇవి బాగా ఉపయోగపడుతున్నాయి. ఉదాహరణకు ప్రతి గుచ్చంలోని ఉన్న పుష్ప భాగాలను గుర్తించడం ద్వారా మొక్కలలో మరో రెండు ఉప తరగతులను గుర్తించడం జరిగింది; డికోటిలేడన్స్ ప్రతి గుచ్చంలోను 4 లేక 5 (లేక నాలుగు రెట్లు, లేక ఐదు రెట్లు) భాగాలను కలిగి ఉంటాయి, మోనోకోటిలేడన్స్ మూడు లేక మూడు గణాంకాలతో కూడిన గుచ్చాలను కలిగి ఉంటాయి. సంయుక్త అండకోశంలోని అండ కోశికలు సాధారణంగా రెండు మాత్రమే ఉంటాయి, అలా కాకపొతే అవి పైన తేలిపినట్లుగా మోనోకోట్స్, డైకోట్స్ గా పరిగనించడంతో సంభందం కలిగి ఉండదు.

పైన తెలిపినట్లుగా ఎక్కువ సంఖ్యలోని జాతుల పుష్ఫాలు స్వతంత్రంగానే కేసరాలను, అండ కోశాలను కలిగి ఉండును. ఈ పుష్పాలను వృక్ష శాస్త్రవేత్తలు, ఖచ్చితమైన నవని, ద్విలింగ జాతులనీ, లేక ద్విలింగ ప్రాణులని అంటారు. ఎలాగైనా సరే కొన్ని జాతుల్లోని పుష్ఫాలు సరికానివి, ఏకలింగ జాతులు : ఇవి కేవలం మగ (కేసరాలు)లేక ఆడ (అండ కోశాలు)భాగాలు గాని కలిగి ఉంటాయి.రెండో జాతి మొక్కలలో, ఒక స్వతంత్ర మొక్క పురుష గాని లేక స్త్రీ భాగాల్ని గాని కలిగి ఉంటే వాటినే డియూసియాస్గా పరిగణిస్తారు. అయితే ఎక్కడ ఏకలింగ మగ లేక ఆడ పుష్పాలు ఒకే మొక్క మీద కనబడినప్పుడు అలాంటి జాతులను మోనోసియాస్గా పరిగణిస్తారు.

పుష్పం లోని ప్రతి ప్రధాన భాగం గూర్చి ఈ వ్యాసంలోని ప్రణాళికలో పుష్ప పరివర్తన క్రమాన్ని అదనంగా చర్చిండం జరిగింది. ఒకే అక్షం మీద ఒక దాని కన్నా ఎక్కువ పుష్ఫాల్ని కలిగి ఉన్న జాతులను - అవిభక్త పుష్ఫాలుగా పిలవబడిన —అటు వంటి పుష్ఫాల సంగ్రహాన్ని పుష్ఫీ కరణ ; అని పిలుస్తారు; ఈ పదం ఒకే కాండం మీద ఏర్పడిన అనేక పుష్ఫాలకు కూడా వర్తిస్తుంది. ఇటు వంటి సందర్భంలో "పుష్పం" అని. ఏ భాగానికి వాడాలి అన్న దానిపై జాగ్రత్తగా కసరత్తు చేయాల్సివస్తుంది.వృక్ష శాస్త్ర పద కోశంలో ఒక ఒంటరిగా ఉన్న డైసీ గాని లేక ప్రొద్దు తిరుగుడు పువ్వు గాని ఉదాహరణకు తీసుకుంటే - అది పుష్పం కాదు కాని పుష్ప శీర్షం - చిన్న పుష్ఫాలతో కూడిన ఒక పుష్ఫీకరణ (కొన్ని సార్లు పుష్ఫకం అని పిలువ బడుతుంది).ఇటు వంటి పుష్పాలన్నింటినీ శరీర నిర్మాణ శాస్త్రం ప్రకారం వర్ణించ వచ్చు.చాలా పుష్పాలు. ఒక సౌష్టవాన్ని కలిగి ఉంటాయి - పరిపత్రాన్ని గనుక కోసి చూసినపుడు అవి అక్షానికిరు వైపులా ఒకేలా పోలి ఉన్న భాగాలను కలిగి ఉన్నట్లితే - ఆ పుష్ఫాన్ని ఎక్టినోమొర్ఫిక్ లేదా క్రమ పుష్ఫ మని అంటారు. ఉదాహరణకు గులాబి లేక ట్రిల్లియమ్.పుష్ఫాలను కోసినపుడు ఒక వైపు. రెండో వైపును కచ్చితంగా పోలి లేనపుడు అటువంటి పుష్ఫాలు అక్రమమని లేక జైగోమొర్ఫిక్ అని అంటారు. ఉదాహరణకు అనేక ఆర్చిడులు, స్నేప్ డ్రాగన్లు.

క్రిస్మస్ లిల్లియం (లిల్లియం లాంగి ఫ్లోరం). 1కీలాగ్రం, 2. కీలం, 3. కేసరాలు, 4. తంతి, 5. పుష్ప పత్రం

పుష్ప సూత్రాలు

పుష్ప నిర్మాణాన్ని నిర్దేశిత అక్షరాలతోనూ, సంఖ్యలతోను, గుర్తులతోను, ప్రతి పాదించడాన్నే పుష్ప సూత్రం అంటారు.సాధారణంగా ఒకసాదా సూత్రాన్ని ఆ పుష్పం ఏ మొక్కకు చెందుతుందో చెప్పడానికే వాడ తారు కాని ఆ జాతి మొక్కల గూర్చి కాదు. ఈ క్రింద నివ్వబడిన ప్రతిపాదనలు ఉపయోగిస్తారు.

Ca = కాలిక్స్ (రక్షక పత్ర గుచ్ఛం; ఉదా. Ca⁵ = 5 రక్షక పత్రాలు)
Co = కరోల్ల (పుష్ప దళ గుచ్ఛం ; ఉదా ., Co^{3 (x)} = మూడు గుణకాలతో ఉన్న పుష్ప దళాలు)
Z = జిగోమొర్ఫిక్ అయితే కలపండి (ఉదా., CoZ⁶ = 6 పుష్ప దళాలతో జిగోమొర్ఫిక్ )
A = ఎండరోసియమ్ (కేసరాల గుచ్ఛం; ఉదా ., A^∞ = అనేక కేసరాలు)
G = గైనోసియమ్ (అండ కోశికల అండ కోశిక ; ఉదా ., G¹ = మోనోకార్పౌస్ )

x : "మారుతూ ఉన్న సంఖ్య"కు ప్రాతి నిధ్యం వహిస్తుంది.
∞: "చాలా" అన్న సంఖ్యను సూచిస్తుంది.

పుష్ప సూత్రము దిగువ నీయబడిన విధంగా ఉంటుంది:

Ca⁵Co⁵A^{10 - ∞}G¹

అనేక అదనపు గుర్తులను కొన్ని సార్లు ఉపయోగిస్తారు (పుష్ప సూత్రాల కీ ను చూడుము).

అభివృద్ధి

పుష్ప పరివర్తన

మొక్కలు తమ జీవన చక్రంలో పుష్ప పరివర్తన అనునది ఒక పెద్ద దశ లోని మార్పు ఈ పరివర్తనం అనునది తప్పక ఫలధీకరణమునకు అనుకూలమైన సమయంలోను, విత్తనాలు ఏర్పడే సమయంలోను జరగాల్సిన ప్రక్రియ, దాని వల్లన హెచ్చు స్థాయిలో పునరుత్పత్తి సాధ్యమవుతుంది. ఈ అవసరాలను తీర్చుకోవాలంటే మొక్కలు అంతర్జనిత, పరిసరాల తోను పిలకలను ఏర్పాటు చేసుకోనే శక్తిని కలిగి ఉండాలంటే, మొక్కల హార్మోన్ల స్థాయిని పెంచడం, కాలానుగుణ ఉష్ణోగ్రతలోని మార్పుల, ఆవర్తన కాలంలోని మార్పులను నియంత్రించ గలగాలి.^[2] చాలా నిత్యం పుష్పించే అత్యధిక రెండేళ్ళ కో సారి పుష్పించే మొక్కలు పుష్పాలకు యవన ప్రాయాన్ని ఇస్తాయి. ఇటువంటి అణు వివరణలను ఒక క్లిష్ట సంకేతం ద్వారా అనేక సంకేతాలను పంపడాన్ని ఫ్లోరిన్ అని అంటారు. ఇది వివిధ రకాలైన జీన్స్ ను కలిగి ఉంటుంది, అవి కాన్ స్టాన్స, పుష్పించే సిలోకాస్, పుష్పించే టిలోకాస్ లాంటివి. స్వరూపంలోను, భౌతికంగాను అనేక మార్పులు చోటు చేసుకొని మొగ్గల్లో, ఆకుల్లో, ఫ్లోరిన్ ఉత్పత్తి అవుతుంది.^[3] ఇందులో మొదటి దశ కాఢ దశలో నున్న ప్రిమోర్డియా పుష్ప ప్రిమోర్డియాగా మారడం. ఇది ఆకు కణజాలంలోని వైవిధ్యం మూలంగా జరిగే జీవరసాయనిక చర్యలు మూలంగా జరుగుతుంది, అలాగే మొగ్గ కణాల,కాండ కణాలు పునరుత్పత్తి భాగాలుగా అభివృద్ధి చెందడం ద్వారా చోటు చేసుకొంటుంది. కాడలోని మధ్య భాగము పెరగడం ఆగిపోయి బుడిపెలుగా మారి, గుచ్చు కారంలో గాని, చుట్టుకోనే విధంగా గాని కాడ చివరి భాగంలో పెరుగుతుంది. ఈ బుడిపెలు కేసరాలుగా, అండ కోశికలుగా, ఆర్షక పత్రాలుగా, రక్షక పత్రాలుగా అభివృద్ధి చెందుతాయి.ఒకసారి ఈ ప్రక్రియ మొదలవగానే, చాలా మొక్కలలో, తిరిగి వెనక్కు రాలేక కాడలన్ని పుష్ఫాలుగా అభివృద్ధి చెందుతాయి, ఈ ఆరంభం లోని తోలి దశ పుష్పంగా రూపుదిద్దుకోవడం అన్నది కొన్ని పరిసరాల పిలకల అభివృద్ధి చెందడం మీద ఆధారపడి ఉన్నా సరే ^[4] ఒకసారి ఈ ప్రక్రియ మొదలైన తరువాత, ఆ పిలక కాడ మీద నుండి తెంపివేసినా సరే, అది పుష్పంగా అభివృద్ధి చెందడం కొనసాగుతుంది.

భాగాల అభివృద్ధి

పుష్ప అభివృద్ధి క్రమంలో ఎబిసి నమూనా

పుష్పంలో భాగాలను గుర్తించడంలోని నిబద్దతలో అనునియంత్రణ ప్రభావం బాగా అర్ధమవుతుంది. ఒక సాధారణ నమూనాలో, మూడు జీన్స్ చర్యలు సంయుక్తంగా పనిచేసి ప్రిమోర్డియా లోని అభివృద్ధిని మెరిస్టీమ్గా రూపు చెందడానికి పని చేస్తాయి.ఈ జీన్స్ చేసే ధర్మాలను ఏ, బి, సి జీన్స్ ధర్మాలని పిలుస్తారు. మొదటి పుష్ప గుచ్చంలో ఏ - జీన్స్ వ్యక్త పరుస్తారు, ఇవి రక్షక పత్రాలుగా రూపొందుతాయి. రెండవ దశలో ఏ, బిలు రెండూ వ్యక్త పరిస్తాయి. ఇవి ఆకర్షక పత్రాలుగా రూపొందుతాయి మూడవ దశలో బి, సి, కలసి పనిచేసి కేసరాలు ఏర్పడతాయి. పుష్ప మధ్య భాగాన సి జీన్స్ అండ కోశిక రూపొందడంలో ఉపయోగపడతాయి. ఈ రూపావళిలన్ని అరబిడోప్సిస్ తలయాన స్నాప్ డ్రాగోన లాంటి హొమియూటిక్ మ్యూటేంట్ ను, యాన్తిర్ హీనం మజుస్ లాంటి వాటి అధ్యయనాల్ని ఆధారం చేసుకొని రూపొందించదమైనది ఉదాహరణకు, బి జీన్స్ ప్రమేయం నష్ట పోయినపుడు, మొదటి దశలో రక్షక పత్రాలతో కూడిన మ్యూటేటు పుష్పాలు ఏర్పాటు చెందుతాయి సాధారణంగా, కానీ రెండో దశలో ఆకర్షణ పత్రాలు బదులుగా ఏర్పాడతాయి. మూడో దశలో బి, ప్రమేయం లేకపోవడం కానీ సి ప్రమేయం ఉండడం వలన అది నాలుగో గుచ్చాన్ని అనుసరిస్తుంది, ఇది మూడో గుచ్చంలో అండకోశికనలు రూపొందించడంలో ఉపయోగపడుతుంది.

ఈ రూపావళి లోని జీన్స్ అన్ని ఎమ్.ఏ.డి.సి.- పెట్టెలోని జీన్స్ కు చెందినవై కేంద్రీకృతమై ఉండి. ప్రతి పుష్ప భాగానికి జీన్స్ ను ప్రతిపాదిన్చడానికై నియంత్రణను విప్సంతరణం చేస్తాయి.

పరాగసంపర్కం

ఈ తేనె తీగకు అంటుకొన్న పుప్పొడి రేణువులు, వేరే పుష్పాన్ని అది చేరినపుడు బదిలీ అవుతాయి.

ప్రధాన వ్యాసం: పరాగసంపర్కం

పుష్పం తాలూకా ప్రధాన ఉద్దేశం-పునరుత్పత్తి పుష్పాలు.మొక్కలు పునరుత్పత్తి భాగాలు ఉండుట వలన, అండకోశం లోని అండాలతో పుప్పొడిలో ఉన్న వీర్యంతో కలపడానికి మధ్యవర్తిత్వం వహిస్తాయి. పరాగకోశం లోని పుప్పొడి కీలాగ్రంలోకి చేరడంలోని జరిగే కదలిక పరాగసంపర్కం. అండంతో వీర్యం కలిస్తే ప్రక్రియను ఫలదీకరణం అని పిలుస్తారు. సాధారణంగా పుప్పొడి ఒక మొక్క నుండి వేరొక మొక్కకు ప్రయాణిస్తుంది. కాని చాలా మొక్కలు తమంతట తామే పరాగసంపర్కం చేసుకోగలుగుతాయి. ఫలదీకరణం చెందిన అండాలు విత్తనాలను ఉత్పత్తి చేసి తరువాత తరాలను ఏర్పాటు చేస్తాయి. శృంగారిక పునరుత్పత్తి ద్వారా అన్వయం చేసుకోడానికి అనువుగా ఉన్న జన్యు సంభందంగా ఒక రూపులో ఉన్న ఫలాల్ని ఇస్తాయి. అదే జాతిలోని మొక్కల మధ్య పుప్పొడి సరఫరాకు అనువైన నిర్దేశితమైన రూపంలో పుష్పాలు నిర్మించబడి ఉంటాయి. చాలా మొక్కలు పరాగసంపర్కానికి బహు సాదకాల మీద ఆధారపడి ఉంటాయి. అవి గాలి, జంతువులతో కలిసి ఉండి ప్రత్యేకంగా కీటకాలతో కూడి ఉంటాయి. పెద్ద జంతువులైన పక్షులు, గబ్బిలాలు, మరుగుజ్జుపోసంలు కూడా ఉపయోగపడతాయి. ఈ ప్రక్రియ చోటు చేసుకునే సమయాన్ని (పుష్పం పూర్తిగా వ్యాప్తి చెంది కార్యక్రమంలో చేరడాన్ని) ఎంథిసిస్ అని పిలుస్తారు.

ఆకర్షించే పద్దతులు

ఒక బీ ఆర్కిడ్ చాలా తరాల పాటు పరిణామం చెంది ఒక ఆడతేనే టీగ గా మారి మగ తేనె టీగలను పరాగ సంపర్క కారకాలు గా ఆకర్షించుచున్నది.

మొక్కలు ఒకప్రదేశం నుండి వేరొక ప్రదేశం లోకి కదలలేవు. కావున చాలా మొక్కలు జంతువులను పుప్పొడిని బదిలీ నిమిత్తం వేరువేరు ప్రదేశాల్లో చేరవేయడానికి ఆకర్షించడానికి అనేక పద్ధతులను పాటిస్తున్నాయి. కీటకాల ద్వారా పరాగసంపర్కం చెందే పుష్పాలను ఏంటోమోఫిలాస్ అని పిలుస్తారు. లాటిన్ భాషలో దీనర్ధం కీటకాలను ప్రేమించుట; అవి ఉన్నతంగా పరివర్తనం చెంది సంస్కరించే కీటకాలతో సహజీవనాన్ని చేస్తున్నాయి. పుష్పాలన్నీ సామాన్యంగా తేనే గ్రంధులను కలిగి ఉండి, పోషక పదార్ధమైన తేనెను పొందడాని కై బయలుదేరిన జంతువులను ఆకర్షిస్తాయి. పక్షులకు తేనెటీగలకు రంగుల దృష్టి ఉంటుంది. కాబట్టి అవి రంగుల పుష్పాలను కోరుకుంటాయి. కొన్ని పుష్పాలు తమలో ఉన్న తేనెను సూచించడాని కై ప్రత్యేక విన్యాసాలను కలిగి ఉండి, పరాగాసంపర్క కారకాలకు తేనె కోసం ఎక్కడ వెతకాలో దారి చూపెడతాయి. అవి అతి నీలాలోహిత కాంతిలోనే కనబడతాయి; ఈ శక్తి తేనెటీగలకు మరికొన్ని కీటకాలకు కలిగి ఉంటుంది. పుష్పాలు సువాసనలు వెదజల్లడం ద్వారా ఆహ్లాదాన్నిస్తాయి. అయితే అన్ని పుష్పాలు సువాసనలు వెదజల్లవు. అవి చనిపోయిన జంతువుల శరీరం నుండి వెలువడే క్రుళ్ళిన మాంసం వాసనను కీటకాలును ఆకర్షించడం కోసమై వెదజల్లుతాయి. ఇవి కారియన్ పుష్పాలైన రాఫ్లేషియా, టైటాన్ అరమ్ ఉత్తర అమెరికాలో కనిపించే పావ్ పావ్ (అసిమినా త్రిలోబ) .తెల్లని పుష్పాలు రాత్రిపూట సంచరించే కీటకాలైన చిమ్మట్లు, గబ్బిలాలును తమ వాసనల ద్వారా ఆకర్షించి పరాగ సంపర్కానికి ఉపయోగించుకుంటాయి.

కొన్ని పుష్పాలు సంపర్క కారకాలను ఆకర్షించడానికి వివిధ పద్ధతులను అనుసరిస్తాయి. ఆర్కిడ్స్ జాతులకు చెందిన కొన్ని పుష్పాలు ఉదాహరణకు, రూపంలోనూ, రంగులోనూ, వాసన లోనూ ఆడ తేనె టీగలును పోలి ఉండే పుష్పాలను ఉత్పత్తి చేస్తాయి. మగ తేనెటీగలు తమ జోడి అనుకుని ఒకే పుష్పం నుండి ఇంకో పుష్పానికి ఎగురుతూ ఉంటాయి.

పరాగసంపర్క యంత్రాంగం

ఒక మొక్క తను అనుసరించే పరాగసంపర్క పద్ధతి బట్టి, అది ఎటువంటి పరాగసంపర్క యంత్రాన్ని ఎంచుకుంటుందో తెలుస్తుంది.

చాలా మటుకు పుష్పాల్ని వాటి పరాగ సంపర్క పద్ధతుల్ని బట్టి రెండు విశాలమైన సమూహాలుగా విభజించవచ్చు.

ఎంటిమోఫిలాస్ పుష్పాలు కీటకాలు, గబ్బిలాలు, ఇతర జంతువుల్ని ఆకర్షించి తమ పుప్పొడిని ఒక పుష్పం నుండి వేరొక పుష్పానికి బదిలీ అయ్యేటట్లు చూస్తాయి. అవి తమ ఆకర్షకాలు వాటి మీద వాలినప్పుడు (తేనె, పుప్పొడి, జోడి) తమ పుప్పొడి కణాలు, కేసరాల మీద పడేటట్లు పుష్పాలు తమ రూపాన్ని అప్పుడప్పుడు మార్చుకోవడంలో ప్రత్యేకతను కలిగి ఉంటాయి.ఒక జాతికి చెందిన అనేక పుష్పాలు తమ ఆకర్షకాలను అన్వేషించుటకు సంపర్కకారకం పుప్పొడిని కేసరాలను బద్ర్లీ చేస్తుంది. అన్నిటిలోనూ సమానంగా కచ్చితమైన అది వాలిన అన్ని పుష్పాలు.చాలా పుష్పాలు తమ భాగాల్లోని అమరికల వల్లే పరాగసంపర్కం జరగడాని కై ఆధారపడతాయి. అయితే సర్సేనియా లేక ఆడ -చెప్పులు అనే ఆర్బిడ్ జాతికి చెందిన పుష్పాలు స్వయం సంపర్కాన్ని అడ్డుకునేందు కై ప్రత్యేకమైన నిర్మాణాన్ని కలిగి ఉంటాయి.

మీడొ ఫాక్స్ టైల్ పుష్పం నుండి వేరు చేయబడిన పరాగ కోశాలు

పెద్ద పరాగ కోశాలతో కూడిన సాధారణ రంగు పుష్ఫాలను చుపెడుతున్న గడ్డి పూవు తల (మీడొ ఫాక్స్ టైల్ టెయిల్

ఎనిమోఫేలిస్ పుష్పాలు పుప్పొడిని ఒకదాని నుండి వేరోకదానికి బదిలీ చేయడానికి గాలిని వాడుకుంటాయి. ఉదాహరణకు గడ్డిలోని రకాలు, బిర్చ్ చెట్లు, రాగ్వేడ్, మేపుల్స్ అవి సంపర్క కారకాల్ని ఆకర్షించే అవసరం లేదు. కాబట్టి వాటి పుష్పాలు వయ్యారంగా ఉండాల్సిన అవసరం లేదు. ఎంటోమొఫిలిస్ జాతికి చెందిన పుష్పాల పుప్పొడి పెద్ద కణాలతో, జిగురుగా బలవర్ధకంగా ఉంటే (పరాగ సంపర్క కారకాలుకు ఇది ఒక అదనపు బహుమతి), ఎనిమోఫేలిస్ జాతికి చెందిన పుష్పాల పుప్పొడి చిన్న కణాలతో, చాలా తేలికగా, కీటకాలకు తక్కువ పోషక పదార్ధాలతో కూడి ఉండి లోటు కలిగినప్పుడు సమకూరేవిధంగా ఉంటుంది. తేనెటీగలు, బంబుల్ బీలు ఎనిమోఫేలిస్ కార్న్ (మొక్కజొన్న) పుప్పొడిని చాలా క్రియాశీలకంగా సమకూరుస్తాయి. వాటిని ఆ పుప్పొడి ఏ మాత్రం విలువచేయనప్పటికీ.

కొన్ని పుష్పాలు స్వయం పరాగసంపర్క పద్ధతులను పాటించి ఎప్పటికీ వికనిపించని పుష్పాలను వాడుకుంటాయి లేక పుష్పాలు వికసించక ముందే పరాగసంపర్కాన్ని పూర్తి చేసుకుంటాయి. ఇటువంటి పుష్పాలను క్లష్టియోగామాస్ గా పిలుస్తారు. చాలా వోయిలా జాతులు, కొన్ని స్వాలియా జాతులుకు చెందిన పుష్పాలు ఈ విభాగం లోకి వస్తాయి.

పుష్ప పరాగసంపర్క కారకాల సంబంధాలు

చాలా పుష్పాలు పరాగసంపర్క జీవరాశితో దగ్గరి సంబంధాలను కలిగి ఉన్నాయి. చాలా పుష్పాలు, ఉదాహరణ కోసం, ప్రత్యేకమైన జాతికి చెందిన కీటకాలనే ఆకర్షిస్తాయి. కావున ఆ కీటకాలు విజయవంతమైన పునరుత్పత్తి మీద ఆధారపడి ఉంటాయి. ఈ దగ్గరి సంబంధమే అప్పుడప్పుడు సహజీవనంగా ఉదాహరణకు తీసుకోవచ్చు, ఎందుకంటే పుష్పం పరాగ సంపర్క కారకం కలిసి ఎక్కువ కాలం ఒకరి అవసరాలను ఇంకొకరు తీరుస్తారని కలిసి జీవించడం జరుగుతుంది.

అయితే ఈ దగ్గరి సంభందం జీవజాలం అంతరించిపోవడం అన్న వ్యతిరేఖ ప్రభావానికి కూడా దారి తీస్తుంది. ఆ రెంటిలోనూ ఏ ఒక్కటి అంతరించిపోయిన రెండవది కూడా అంతరించిపోయే అవకాశం ఉంటుంది. కొన్ని మొక్కల జాతులు అంతరించిపోడానికి ప్రధాన కారణం వాటి సంపర్క కారకాలు కుచించుకుపోయి ఉండడమే.

ఫలదీకరణం, విక్షేపణం

కొన్ని పుష్పాలు కేశరాలు, అంఢ కోశాలు వాటి రెంటినీ కలిగి ఉండి స్వయం పరాగ సంపర్కాన్ని చేసుకోగల శక్తి కలిగి ఉంటాయి. దీని వలన విత్తనాల ఉత్పత్తి ఎక్కువయే అవకాశం ఉన్నా అది జన్యుపరమైన వైవిధ్యాన్ని తగ్గిస్తుంది. డిండిలియాన్స్ వంటి పుష్పాల్లో ఈ స్వయం ఫలదీకరణలోని తీవ్ర రూపం అవి స్వయం ఫలదీకరించే దశలో చూడగలం. దీనికి విరుద్దంగా చాలా జాతులకు చెందిన మొక్కల పుష్పాల స్వయం ఫలదీకరణను నిరోధించే మార్గాలను అవలంభిస్తాయి. ఏకలింగ మగ, ఆడ పుష్పాల్లోని భాగాలు ఒకే మొక్కలో ఉన్నప్పుడు, అవి ఒకే సమయంలో కనబడవు లేక పరిపక్వానికి రావు లేక ఒక మొక్కకు చెందిన పుప్పొడి దాని అండకోశాన్ని ఫలదీకరణం చేసే శక్తిని కలిగి ఉండదు. తరువాత తరహాకు చెందిన పుష్పాలు ఏవైతే తమ సొంత పుప్పొడి పై రసాయననిక వైరుధ్యాలు కలిగి ఉన్నాయో, అటువంటి వాటిని స్వయం వంద్య లేక స్వయం అశక్తి రకాలుగా పరిగణించబడతాయి. (మొక్కల లైంగికత్వం కూడా చూడుము.)

పరిణామం

అర్కియూఫ్రుక్టుస్ లియోనిన్జిన్సిస్ - తొలినాళ్లలోని తెలినిన పుష్పించే మొక్కలు

భూమ్మీద మొక్కలు 425 మిలియన్ సంవత్సరాలు బట్టి ఉంటే, మొదట అవి సాధారణ అన్వయం పద్ధతుల ద్వారా తమ జలసంభందమైన సహచరుల ద్వారా భీజామ్శాల ద్వారా పునరుత్పత్తిని సాధించాయి. సముద్రం లో, మొక్కలు, కొన్ని జంతువులు, తమ జన్యు సంభంధమైన ప్రతిరూపాన్ని చేయగలవు. ఈ విధంగానే తొలినాళ్ళలో మొక్కలు తమ పునరుత్పత్తిని కొనసాగించాయి. మొక్కలు ఈ విధమైన వ్యాప్తిని అరికట్టడానికి పద్ధతులను కనిపెట్టాయి, ఎందుకంటే సముద్రం కంటే భూమ్మీద మొక్కలు ఎండిపోతాయి అంతరిస్తాయి. కాబట్టి ఈ విధంగా రక్షించుకునే సాధనమే విత్తనం. అది పుష్పంతో సహజీవనం చేయకపోయినా సరే. తొలుత గింక్ గో, కోఫర్స్ జాతుల విత్తనాలును కలిగి ఉండేవి. పుష్పించే మొక్క తాలూకా తోలిశిలాజం ఆర్కే ఫ్రక్ట్స్ లియోనిన్ జినిస్ అన్నది 125 మిలియన్ సంవత్సరాల కాలం నాటిది.^[5] జిమ్నోస్పెర్మ్ జాతులకు చెందిన అంతరించిన వివిధ సమూహాల ప్రత్యేకించి ఫెర్న్ విత్తనాలు, పుషించే మొక్కల జాతులకు పూర్వీకులని ప్రతిపాదించారు కాని దానికి సంబంధించిన శిలాజపు సాక్ష్యాలు మటుకు పుష్పించే మొక్కలు ఏ విధంగా పరిణామం చెందాయో చెప్పడం లేదు. శిలాజపు రికార్డులో ఆధునిక పుష్పజాతులు దొరకడంతో చార్లెస్ డార్విన్ ప్రతిపాదించిన పరిణామ సిద్ధాంతంలో ఈ సంఘటన ఛేదించలేని రహస్యంగా మిగిలిపోయింది. ఈ మధ్యనే కనుగొన్న ఆర్కే ఫ్రక్టస్ ఎంజియో స్పెర్మ్ జాతులు శిలాజపు జిమ్నో స్పెర్మ్ ముందు ముందు వాటి గురించి తెలుసుకునే విషయంతో పాటుగా వివిధ దశల్లో ఎంజియోస్పెర్మ్ గుణ గణాలు సంతరించుకున్నాయా మనకు సూచిస్తుంది.

ఈ మధ్య కాలంలోని డి ఏన్ ఏ విశ్లేషణ (అణు అమరికలు)) ^[6][7] మనకు ఈ విధంగా చూపెడుతున్నది. "అమ్బోరిల్ల ట్రికోపాడ", న్యు కాలడోనియా లోని పసిఫిక్ ద్వీపం వద్ద దొరికినటువంటివి, పుష్పంచే మొక్కల జాతులకు సోదరి వంటిది. వృక్ష స్వరూప శాస్త్ర అధ్యయనాలు ^[8] సూచించిన ప్రకారం అవి అంతకు ముందున్న పుష్పించే మొక్కల కున్న గుణ గణాలను కలిగి ఉన్నాయి.

దస్త్రం:Amborella buds.jpg

అంబోరెల్ల మొగ్గలు

సాధారణంగా ఉన్న ఆలోచనల ప్రకారం పుష్పాల ప్రయోజనం, మొదటి నుండి జంతువులను వాటి పునరుత్పత్తి ప్రక్రియలో కలుపుకోవడమే. పుప్పొడి కచ్చితమైన రూపు లేకుండా మెరుస్తున్న రంగులు లేకుండా చెల్లా చెదురవగలదు. అయితే దానికి వేరే ఇతరత్రా లాభం ఉంటే తప్ప. ఒక ద్వీపంలో గానీ లేక ద్వీపాల వరుసలో గానీ ఒక పుష్పం అకస్మాత్తుగా పూర్తిగా అభివృద్ధి చెందడానికి గల కారణం అది ప్రత్యేకించి ఒక జంతువుతో సంబంధాన్ని కలిగి ఉండడమే. (ఉదాహరణకు కందిరీగ) ఈ విధంగానే ద్వీపాలలోని అనేక జాతులు అభివృద్ధి చెందాయి. ఈ సహజీవన సంభంధం అత్తి కందిరీగ పుప్పొడిని ఒక పుష్పం నుండి వేరొక పుష్పానికి తీసుకు వెళ్ళేటట్లు చేయడమే మొక్కల వాటి భాగస్వాములు అత్యంత స్థాయి ప్రత్యేకతను సంతరించుకోనేటట్లు చేసాయి. ద్వీపాలలోని జన్యు శాస్త్రం ప్రకారం జాతీకరణలకు మూలం అన్నింటికీ ఒకటేనని నమ్మడమే, ప్రత్యేకంగా తక్కువ నాణ్యతతో పరివర్తనం చెందే విధానాల్లో గుణాత్మక అన్వయంగా దీన్ని చూడొచ్చు. కందిరీగల ఉదాహరణ యాదృచ్ఛికం కాదని గమనించాలి. తేనెటీగలు, మొక్కలతో సహజీవన సంబంధాన్ని పెంపొందించుకున్నాయి. ఇవి కందిరీగల నుండి ఏర్పడినవే.

ఈ విధంగానే పుష్ప భాగాల అభివృద్ధి చెందడం ద్వారానే మొక్కలు పండ్లను పునరుత్పత్తికి ఉపయోగించుకుంటున్నాయి. ఒక జంతువు ఆ పండును తినాలనుకుంటున్న తీరును బట్టి అది ఏ మేరకు సాధనంగా ఉపయోగపడుతుందో ఉంటుంది. అలాగ అది చెల్లా చెదురు చేసే విత్తనాలు కూడా ఆధారపడి ఉంటాయి.

అయితే ఇటువంటి సహజీవన సంబంధాలు చాలా బలహీనంగా ఉండి, భూమ్మీద జంతువుల మధ్యనే ఉండే పోటీను తట్టుకుని వ్యాప్తి చెందుటకు, పుష్పాలు చాలా ప్రభావం చూపే ఉత్పత్తిని చేస్తాయని రుజువు చేసాయి. వ్యాప్తి చెందడం (వాటి అసలు పుట్టుక ఏదైనప్పటికీ) భూమ్మీద నివసించే పుష్పాల మొక్కల జీవితాలకు నేట్టివేసేటట్లుగా మారాయి.

లోమాటిమ్ పరియి, ఈ మొక్కను దేశీయ అమెరికన్లు తొలినాళ్ళలో తినే వారని అంటారు.

అటువంటి పుష్పాలు 130 మిలియన్ సంవత్సరాలు బట్టి ఉన్నాయన్న దానికి రుజువు లేకపోయినప్పటికీ, అవి 250 మిలియన్ల సంవత్సరాల క్రితం నుండి ఉన్నాయనడానికి కొన్ని సందర్భానుసారం సాక్ష్యాలు ఇస్తున్నాయి. పుష్పాలను రక్షించుకోడానికి వాడే రసాయనం ఒలియనేన్, గైగాన్ టాప్టేరిడ్స్తో కూడుకుని శిలాజపు మొక్కలలో దానిని కనుగొనడం జరిగింది.^[9] అవి ఆ సమయంలో సహజీవనం చేసి ఆధునిక కాలం నాటి పద్ధతులను అవలంభించేవి. పుష్పించే మొక్కలు అప్పటిలో వాటికి అవే పుష్పించే మొక్కలన్న సంగతి తెలిసేది కాదు. ఎందుకంటే కేవలం వాటి కాడలు, ముళ్ళే జాగ్రత్తగా పరిచారు. ఇది శిలా రూపం దాల్చడానికి ఒక ఉదాహరణ.

కాండ ఆకుల నిర్మాణం లోని పోలిక చాలా ముఖ్యం. ఎందువలన అంటే పుష్పాలు మొక్కల మీదుండే సాధారణ ఆకు, ఇతర భాగాల జన్యు సంభంధమైన అన్వయం కాబట్టి, జన్యువుల క్రొత్త తరహా కలయికలు క్రొత్త ప్రకాండాలు ఏర్పడడానికి తోడ్పడతాయి.^[10] పుష్పాల తొలికాలం నాటి పుష్పాలు మారుతున్న సంఖ్యలో నున్న భాగాలను కలిగి ఉండేవి. అప్పుడప్పుడు వేరేగా (కాని తగులుకునే ఉండేవి.) ఒకదానితో ఒకటి ఏర్పడేవి. పుష్పాలు అల్లుకుపోయే విధంగా పెరగడానికి మొగ్గు చూపేవి, ద్విలింగంగా ఉండడానికి (మొక్కలలో దీని అర్ధం ఒకే పుష్పంలో మగ, ఆడ భాగాలను కలిగి ఉండడం.) అండకోశం చే అధిగమించబడేవి (ఆడ భాగం). పుష్పాలు వాటి పెరుగుదల ముందుకు వెళ్ళడంతో అభివృద్ధి చెందిన భాగాల లోని తేడాలు కలిసిపోయాయి, ఇంకాస్త ఎక్కువ సంఖ్యా, నిర్మాణం, నిర్దేశించబడిన లింగాలతో కాని, పుష్పానికి, మొక్కకు కనీసం తక్కువగా గల అండకోశం.

పుష్ప పరిమాణం ఈ రోజుకు కూడా కొనసాగుతుంది. ఆ పుష్పాలు మానవాళి చే ప్రభావం చూపబడి తమంతట తామే పరాగ సంపర్కాన్ని కొనసాగించలేవు. అనేకములైన ఆధునిక దేశీయ పుష్పాలు సాధారణ కలుపు మొక్కలలో ఉండేవి. నేల ప్రశాంతత దెబ్భ తిన్నప్పుడు అవి మొలకెత్తేవి. అందులో కొన్ని మనుషుల పంటలతో కలిసి పెరగడానికి మొగ్గుచూపేవి. అయితే వాటి అందం బట్టి ఎవరూ తుంచకుండా ఉండేవి. అవి మానవుల అభిమానాన్ని ప్రత్యేకంగా అన్వయించుకుని వాటి అభివృద్ధి జరిగేది.^[11]

ప్రతీకాత్మకత

పునరుజ్జీవనాన్ని సూచించడానికై తరచుగా లిల్లీలను వాడతారు

నిశ్చల జీవితపు చిత్రాలకు పుష్పాలు సామాన్య విషయాలు, ఇటు వంటి దాన్ని పెద్ద వాడైన అంబ్రోసియాస్ బోస్ కేర్ప్ట్ పుష్పనిర్మణంతో కూడిన

చైనీయుల జెడ్ ఆభరనానికి వాడారు. జిన్ వంశం (1115 - 1234 AD)షాంఘై మ్యూజయం

పశ్చిమ దేశాల సంస్కృతిలో చాలా పుష్పాలకు సందర్భానుసారంగా ప్రతీకంగా నిలుస్తాయి. పుష్పాలకు అర్ధాలను ఆపాదించే ప్రక్రియను ఫ్లోరియోగ్రాఫీ అని తెలుస్తుంది. చాలా సాధారణంగా ఉదాహరణకు నిలిచే వాటిలో కొన్ని ఈ క్రింద నివ్వబడిన వాటిలో ఉన్నాయి.

• ఎర్ర గులాబీలను ప్రేమకు, అందానికి, మోహానికి ప్రతీకంగా ఇస్తారు.
• పాపెలను మరణ సమయం లలో సానుభూతి తెలపడానికి వాడతారు. యు కె, న్యూజిలాండ్, ఆస్ట్రేలియా, కెనడా, దేశాలలో ఎర్ర్ర పాపెలను యుద్ధంలో చనిపోయిన సైనికుల స్మారకాన్ని తెలుపడానికి వాడతారు.
• ఐరిసులు/లిల్లీలను ఖననం చేసే సమయంలో వారు తిరిగి జీవిస్తారన్న విశ్వాశంతో వాడతారు. అది నక్షత్రాల తోనూ, (సూర్యుడు) సంబంధాలను కలిగి కూడా ఉంటుంది. వాటి రెక్కలు వికసించి/ మెరుస్తాయి.
• డైసీలు అమాయకత్వానికి చిహ్నంగా నిలుస్తాయి.

కళాఖండాలలో పుష్పాలు, ఆడ జననాంగాలకు ప్రాతినిధ్యం వహిస్తాయి. జార్జియా ఓ'కీఫ్ఫీ, ఇమోగెన్ కన్నింగ్ హాం వేరోనిక రూయిజ్ డీ వేలాస్కా, జూడేఛికాగో వంటి ప్రముఖ చిత్ర కారుల చిత్రాల్లో చూడ వచ్చును. ఇది ఆసియా దేశాల సంప్రదాయ కళలో ఉండి ప్రపంచం లోని చాలా సంస్కృతులు పుష్పాలను స్త్రీ తత్వానికి సంబంధించే విధంగా మొగ్గుచూపెడతాయి. అందమైన పుష్పాల్లోని లాలితత్వం, వాటి వైవిధ్యం అనేక మంది కవులను ఉత్తేజపరిచింది.

ప్రత్యేకంగా 18వ - 19వ శతాబ్దానికి చెందిన రోమన్ శకం లో. ప్రముఖమైన ఉదాహరణలుగా విల్లియం వర్డ్స్ వర్త్ రచించిన నేనొక మేఘం లా ఒంటరిగా తిరిగాను విల్లియామ్ బ్లేక్ రచించిన ఓ!ప్రొద్దు తిరుగుడు పువ్వలను చెప్పుకోవచ్చును.

పుష్పాలకున్న వైవిధ్యం, రంగుల కారణంగా, చాలా కాలంగా అవి దృశ్య చిత్రకారులకు అభిమాన విషయంగా నిలిచాయి. చాలా ఎక్కువగా సంబరాలు జరుపుకున్న చిత్ర పటాలు, పుష్పాలననుసరించి ఈ చిత్రాలు గీయగా ఏర్పడినవే, అవి వాన్ గోగ్. చిత్రించిన ప్రొద్దుతిరుగుడు పుష్పాలు శ్రేణి, లేక మోనేట్ చిత్రించిన నీటి లిల్లీలు పుష్పాలను ఎండబెట్టి, మంచులో ఎండబెట్టడం ద్వారా శాశ్వత, మూడు కొలతల ముక్కలతో కూడిన పుష్ప కళను సృష్టిస్తారు.

ఫ్లోరా పుష్పాలకు, తోటలకు, వసంత ఋతువులకు చెందిన రోమన్ దేవత. క్లోరిస్, వసంతానికి, పుష్పాలకు, ప్రకృతికి చెందిన గ్రీక్ దేవత.

హిందూ పురాణాల్లో, పుష్పాలకు, ప్రత్యేకమైన హోదా ఉంది.విష్ణువు, ముగ్గురు ప్రధాన దేవుళ్ళలో ఒకరు, అప్పుడప్పుడు కమలం మీద తిన్నగా నిలబడుతూ, హిందూ వ్యవస్థలో చిత్రీ కరించబడుతున్నారు.^[12] విష్ణువుతో సంబంధించేది కాకుండా, హిందూ సంప్రదాయం కమలానికి ఆధ్యాత్మికంగా సార్థకత కలిగి ఉందని నమ్ముతుంది.^[13] ఉదాహరణకు ఇది సృష్టికి సంబంధించిన హిందూ కథలలో కనిపిస్తుంది.^[14]

ఉపయోగాలు

వారణాసిలో లింగం మీద ఉన్న స్త్రీ చేయి

ఆధునిక కాలంలో, ప్రజలు అనేక మార్గాలను కనుగొన్నారు. పుష్పాలను కొనడానికి, పండించడానికి, ధరించడానికి, కనీసం వికసించే మొక్కల చుట్టూ ఉండడానికి, వాటి అంగీకరింపబడిన రూపానికి, దానిలో భాగంగా వాటి నుండి వచ్చే వాసన గూర్చి ప్రపంచం మొత్తం మీద ప్రజలు పుష్పాలను అనేక మైన సందర్భాల్లో, కార్యక్రమాల్లో వాడడం ద్వారా వారి జీవితాల్లో పుష్పాలను ఇముడ్చుకొంటారు.

• క్రొత్తగా పుట్టినపుడు, పేరు పెట్టినపుడు
• శెలవుల్లొను, సామాజిక కార్యక్రమాల్లోనూ కోర్సేజిగాను, బోటోనియర్ గాను స్త్రీలచే వాడబడుతున్నాయి.
• ప్రేమకు, ఆదరణకు ప్రత్యేకంగాను
• గదులను, పుట్టినరోజు, పెళ్ళిళ్ళ పార్టీలకు అలంకరించడానికి
• ఇంటిలో అలంకరణను కాంతివంతంగా చేయడానికి
• విదేశాలకు వెళ్ళే వారికిచ్చే పార్టీలలో బహుమానంగా ఇవ్వడానికి తిరిగి స్వదేశానికి వచ్చినపుడు, నీ గూర్చి ఆలోచిస్తున్నాను అన్న సందర్భంలో బహుమానంగా ఇవ్వడానికి
• అంత్య క్రియల్లో మనం బాధపడుతున్నామని తెలుపడానికి
• దేవుళ్లను పూజించేటపుడు, హిందూ సంస్కృతిలో గుడికి వెళ్లినపుడు పుష్ఫాలను బహుమతిగా తేవడం సర్వసాధారణం.

కావున ప్రజలు తమ ఇళ్ళలో పూలను పెంచుతారు, వారు తిరుగుతున్న భాగాన్ని పూలతోట పెంచడానికై ఉపయోగిస్తారు, అడవిలో దొరికే పూలను, ఫ్లవరిస్ట్ ల దగ్గర నుండి పూలను కొంటారు. వాణిజ్యపరంగా పూలను పెంచేవారు, వాటిని షిప్పింగు చేసే వారు ఆ వర్తకంలో భాగంగా మద్దతుదారులై ఉంటారు.

స్త్రీలు పూలను ఆభరణాలుగా వాడతారు. ఈ పూలమ్మాయి పూలను మాలలుగా కట్టి అమ్ముతోంది.

మొక్కలలో ఉన్న ఇతర భాగాల కన్నా పుష్పాలు తక్కువ ఆహారాన్నిస్తాయి (విత్తనాలు, పళ్ళు, వేరులు, కాడలు, ఆకులు) కాని అవి వివిధ ప్రాముఖ్యమైన జాతులను, ఆహారాల్ని అందచేస్తాయి. కూరగాయల్లో పుష్పాలైన బ్రోకోలి, కాలి ఫ్లవర్, ఆర్టిచోక్ లాంటివి కొన్ని.అత్యంత ఖరీదైన మసాలా దినుసు, కుంకుమ పువ్వు, క్రోకస్ పుష్పానికి చెందిన ఎండిపోయిన కీలాగ్రమును కలిగి ఉంటుంది. లవంగాలు, కేపర్సు పుష్పాలకు చెందినవే. బీరులో రుచి రావడానికి హోప్స్ పుష్పాలను వాడతారు. కోడి గుడ్లలో పచ్చసొన మంచి రంగు రావాలని వాటికి దాణాగా బంతిపూలను వేస్తారు. దీని వలన ప్రజలు బాగా ఇష్టపడి గుడ్లను తింటారు. డిండిలియను పుష్పాలను వైను తయారు చేయడానికి వాడతారు. తేనె టీగల నుండి సేకరించిన పుప్పొడి, బీ పోలెను మంచి ఆరోగ్య కరమైన ఆహారమని చాలా మంది ప్రజలు నమ్ముతారు. పూలలో తేనెను అనుసరించి, ఆ తేనె కలిగి ఉన్న ప్రక్రియను, ఆ పుష్పాల పేర్లతో పిలుస్తారు. ఉదా. ఆరెంజి బ్లొసమ్ తేనె, క్లావర్ తేనె, టుపేలో తేనె.

అనేక వందల రకాలైన తాజా పుష్పాలు తినడానికి పనికొస్తాయి. కాని వాటిలో కొన్నింటినే బజారులో చూడగలం. వాటిని మనం సలాడ్లలో రుచి రావడానికై అపుడపుడు వాడుతున్నాం.స్క్వాష్ పుష్పాలు రొట్టె ముక్కల్లో కలపి వేపుకొని తింటారు. తినగలిగే పుష్పాలు నాస్టురిటియం, క్రిసాన్తిమం, కార్నేషన్, కేటైల్, హానీసుక్లే, ఛికోరి, కార్న్ ఫ్లవర్, కన్న, ప్రొద్దు తిరుగుడు.కొన్ని పుష్పాలను నిలువచేసి వాటిని వంటల తయారీలో ఉపయోగిస్తారు. ఉదాహరణకు గులాబి, డైసి పూలు ( మీరు కెన్ డైడ్ పాన్సీను చూడగలరు).

పుష్పాలను మూలికా తే నీరు చేయడంలో ఉపయోగిస్తారు. పుష్పాలకున్న పరిమళం, వైద్య విలువల వల్ల క్రిసాన్తిమం, గులాబి, మల్లెపూవు, కామోమిల్ వంటి పుష్పాలను టీలో కలిపి తాగుతారు.కొన్ని సార్లు తేయాకుతో కలిసి టీ తాలుకా సువాసనలను పెంచడానికి పుష్పాలను వాడతారు.

అందమైన రాఖి పువ్వు (కౌరవ పాండవ పువ్వు)

పుష్పాల్లో ఔషధాలు

విరజాజులు, సన్న జాజులకు ఉద్రేక భావనలను నియంత్రించే శక్తి ఉంది. చర్మ సంబంధ వ్యాధులను దూరం చేయడంలో ఉపకరిస్తాయి. పోక పువ్వులో చలువ చేసే గుణం ఉంది. వీటి పరిసర ప్రాంతాల్లో ఉంటూ గాలి పీల్చడం వల్ల అజీర్ణం, మూత్రకోశ సంబంధ సమస్యలు దరిచేరవు. పున్నాగ పూల వల్ల మనసు, దేహం ప్రశాంతంగా మారతాయి.పున్నాగ పూలు, ఆకులు, బెరడుకు ఎగ్జిమా వంటి చర్మ వ్యాధులను తగ్గించే గుణం ఉంది. పొగడ పూలకి గాయాలను మాన్పించే శక్తి ఉంది. మల్లెలు మనసుని మురిపిస్తాయి. మధుర భావనలు కలిగిస్తాయి. వీటికి అహాన్ని తగ్గించే శక్తి ఉంది.అల్సర్ల నివారణలో ఉపయోగపడతాయి. చేమంతి పువ్వులు కంటిని కాంతిమంతం చేస్తాయి. జ్వరం, తలనొప్పి, న్యుమోనియా వంటి సమస్యల తీవ్రతను తగ్గిస్తాయి. పద్మ పుష్పానికి మేనికి వర్ఛస్సునిచ్చే, సంకుచితత్వాన్ని పోగొట్టి మనస్సు పరిధిని విశాలం చేసే గుణం ఉంది. నల్ల కలువలకి మధుమేహాన్ని నివారించే శక్తి ఉంది. (ఈనాడు 20.8.2010)

దస్త్రం:Crocus, Yellow.jpg

క్రోకుస్ అంగుస్తిఫోలియాస్

ఇవి కూడా చూడండి.

• మొక్కలు
• పుష్పాల జాబితా
• తోట
• నాటడం
• కేసరావళి
• అండకోశం
• తోటలోని చెట్ల జాబితా
• మొక్కల లింగత్వం
• తోట పని
• మొక్కల పరిణామక్రమం

సూచనలు/రేఫెరెన్సెస్

1. ఈమ్స్, ఏ. జె. (1961) ఎంజియూస్పెర్మ్స్ స్వరూప శాస్త్రం. మెక గ్రాహిల్ బుక్ కం., న్యూ యార్క్.
2. Ausín, I. (2005). "Environmental regulation of flowering". Int J Dev Biol. 49: 689–705. doi:10.1387/ijdb.052022ia.
3. Turck, F.; Fornara, F.; Coupland, G. (2008). "Regulation and Identity of Florigen: FLOWERING LOCUS T Moves Centre Stage". Annual Review of Plant Biology. 59: 573–594. doi:10.1146/annurev.arplant.59.032607.092755.
4. Searle, I. (2006). "The transcription factor FLC confers a flowering response to vernalization by repressing meristem competence and systemic signaling in Arabidopsis". Genes & Dev. 20: 898–912. doi:10.1101/gad.373506.
5. పురాతన, ఆధునిక పూలు
6. మొదటి పుష్పం
7. ఏమ్బోరెల్ల "బాసల్ ఎంజియోస్పెరం "కాదా ? Archived 2010-06-26 at the Wayback Machine అంత తొందరగా కాదు. Archived 2010-06-26 at the Wayback Machine
8. "పుష్పించే మొక్కల పరిణామ క్రమంలో దక్షిణ పసిఫిక్ మొక్క సంభందం తప్పిపోయి ఉండొచ్చు". Archived from the original on 2011-05-14. Retrieved 2009-12-11.
9. తైల శిలాజాలు పుష్పాల పరిణామ క్రమానికి సూచనలిస్తాయి.
10. సంవత్సరాల - పాతదైన పుష్పాల పరిణామ క్రమ ప్రశ్నకు సమాధానం
11. మార్చిన పుష్పాల పరిణామ క్రమం పై మానవుల ఆదరణ
12. విష్ణు
13. "నేటి హిందుత్వం: దేవునికి ఇష్టమైన పుష్పం". Archived from the original on 2009-04-13. Retrieved 2009-12-11.
14. "కమలం". Archived from the original on 2017-09-10. Retrieved 2009-12-11.

• ఈమ్స్, ఏ. జే. (1961) ఎంజియోస్పెర్మ్స్ ల స్వరూప శాస్త్రం మెక్ గ్రవ్ హిల్ బుక్ కంపేనీ-న్యూ యార్క్
• ఈసావు, కేథరిన్ (1965) మొక్కల శరీర శాస్త్రం (రెండవ ఎడిషను) జాన్ విలీ & సన్స్, న్యూ యార్క్

వికీమీడియా కామన్స్‌లో

Flowers

కి సంబంధించిన మీడియా ఉంది.

బయటి లింకులు

• దేశీయ మొక్కల సమాచార సమాహారం
• తోటల మార్గదర్శి - యు. కె. పుష్ఫాలు రంగులపై సమాచారం.
• Israeli researchers bring scent back to our flowers [VIDEO^{[permanent dead link]}