From Wikipedia, the free encyclopedia
Upofu ni hali ya kukosa kuona kutokana na sababu za kifiziolojia au zinazohusiana na neva.
Viwango mbalimbali vimetengenezwa ili kuelezea kiwango cha kukosa kuona na kufasili upofu. [1] Upofu kamili ni ukosefu kamili wa kuona maumbo na mwanga na hurekodi kikliniki kama NLP, kifupishi cha "no light perception"/kukosa kuona mwangaza. [1] Neno Upofu linalotumiwa mara nyingi kuelezea kuharibika sana kwa macho kuliko na kuona kwa masazo. Wale walio na uwezo wa kuona mwangaza pekee huwa hawawezi kuona kitu kingine ila kutofautisha mwangaza na giza na kuona upande ambao mwanga unatoka.
Ili kuamua ni watu gani wanaohitaji msaada maalum kwa sababu ya ulemavu wao wa macho, mamlaka mbalimbali za kiserikali zimeunda ufafanuzi tata zaidi unaojulikana kama upofu wa kisheria. [2] Katika Amerika ya Kaskazini na sehemu nyingi za Ulaya, upofu wa kisheria hufafanuliwa kama welekevu wa kuona () wa 20/200 (6 / 60) au chini katika jicho bora na kusahihisha bora zaidi iwezekanavyo. Hii ina maana kwamba mtu anayetambulika kisheria kama kipofu atahitajika kusimama feet 20 (m 6.1)mbali na kifaa anachokitazama - akiwa na lenzi ya marekebisho -na kukiona kwa ubayana sawa na mtu aliye na uwezo wa kawaida wa kuonafeet 200 (m 61) . Katika maeneo mengi, watu walio na welekevu wa wastani ambao hata hivyo kuwa na shamba Visual ya zaidi ya nyuzi 20 chini (ya kawaida kuwa digrii 180) ni classified pia kuwa kipofu kisheria. Karibu asilimia kumi ya wale wanaodhani kisheria kuwa vipofu, kwa kipimo chochote kile, hawawezi kuona. Wanaobaki huwa na uwezo mdogo wa kuona, ukiwa ni pamoja na kuona mwangaza pekee na uwezo mzuri kiasi wa kuona. Uwezo wa chini wa kuona wakati mwingine hutumiwa kufafanua welekevu mbalimbali wa kuona kutoka 20/70 hadi 20/200. [3]
Uwezo wa chini wa kuona hufafanuliwa kama welekevu wa kuona wa chini ya 20/60 (6 / 18), lakini sawa au bora zaidi kuliko 20/200 (6 / 60), au kufananisha kupoteza kwa uwezo wa kuona na kiwango cha chini ya digrii 20, katika jicho nzuri na kusahihisha bora iwezekanavyo na Marekebisho ya 10 ya WHO International Takwimu Ainisho ya Magonjwa, Majeraha na Sababu za kifo, Upofu hufafanuliwa kama welekevu wa kuona wa chini ya 20/400 (6 / 120), au kufananisha kupoteza uwezo wa kuona na kiwango cha chini ya digrii 10, katika jicho nzuri na kusahihisha bora iwezekanavyo.
Vipofu ambao macho yao bado hayajaharibika wanaweza kutambua kukiwa na mwangaza ingawa hawaoni kutokana na upakiaji wa kurekodi kwa mzunguko wa mwanga/giza wa masaa 24. Ishara za mwangaza za lengo hili husafiri kupitia njia ya retinohaipothalamia, kwa hivyo neva ya jicho iliyoharibika kupita mahali ambapo njia ya retinohaipothalamia hutokea kwenye jicho si kizuizi.
Kuharibika sana kwa macho kuna sababu mbalimbali:
Kulingana na makadirio ya WHO, visababishi vya upofu vya kawaida duniani kote katika 2002 vilikuwa:
Kulingana na suala la maambukizi ya upofu duniani, idadi kubwa ya watu katika nchi zinazoendelea na uwezekano mkuu wao kuathiriwa unamaanisha kuwa visababishi vya upofu katika maeneo hayo ni muhimu zaidi kiidadi. Mtoto wa jicho husababisha zaidi ya kesi 22,000,000 za upofu na glakoma kesi 6,000,000, wakati ukoma na onkoseresiasisi husabaisha kupofuka kwa takriban watu 1,000,000 duniani kote. Idadi ya watu, wanaokuwa vipofu kutokana na trakoma imeshuka kwa kasi katika kipindi cha miaka 10 kutoka milioni 6 hadi milioni 1.3, hivyo basi kuiweka katika nafasi ya saba kwenye orodha ya visababishi vya upofu duniani kote. Xerophthalmia (ukavu wa macho) inakadiriwa kuathiri watoto milioni 5 kila mwaka; 500,000 hupata konea inayofanya kazi, na nusu yao huwa vipofu. Vidonda vya konea pia ni kisababishi kikubwa cha upofu wa jicho moja dunia kote, na huhusishwa na kesi zinazokadiriwa 850,000 za upofu wa konea kila mwaka katika eneo la India peke yake. Kutokana na hayo, kuharibika kwa konea kutokana na sababu zote sasa ndiyo sababu ya nne kuu ya upofu kimataifa (Vaughan & Asbury's General Ophthalmology, 17e)
Watu katika nchi zinazoendelea wanaweza kuathiriwa sana na upofu kutokana na magonjwa yanayoweza kuzuiwa au kutibiwa wakilinganishwa na wenzao katika mataifa yaliyoendelea. Ingawa kuharibika kwa macho huwaathiri sana watu waliozidisha miaka 60 katika maeneo yote, watoto walio katika jamii maskini wanaweza kuathiriwa sana na magonjwa yanayosababisha upofu wakilinganishwa na wenzao kutoka jamii tajiri.
Uhusiano kati ya umaskini na kuharibika kwa macho kunakoweza kutibu ni dhahiri zaidi wakati kufanya kulinganisha mikoa ya sababu. Kuharibika kwa macho katika wengi wa watu wazima katika Amerika ya Kaskazini na Ulaya Magharibi kunahusishwa na kuzorota kwa seli kunakohusiana na umri na kuharibika kwa retina kunakosababishwa na ugonjwa wa kisukari. Ingawa magonjwa haya mawili hujaribu kutibiwa, yote hayawezi kuponwa.
Katika nchi zinazoendelea, ambapo watu wanatarajiwa kuishi maisha mafupi, watoto wa jicho na vimelea vinavyotokana na maji-matatizo ambayo yanaweza kutibiwa kwa ufanisi-huwaathiri watu wengi sana(angalia upofu wa mto, kwa mfano). Kati ya watu milioni 40 wanaokadiriwa kuwa vipofu duniani kote, 70-80% wanaweza kurejeshewa sehemu ya au uwezo wote wa kuona kupitia matibabu.
Katika nchi zilizoendelea ambako magonjwa ya vimelea hayapatikani sana na upasuaji wa mtoto wa jicho inapatikana kwa urahisi zaidi, kuharibika kwa seli kunakohusishwa na umri, glakoma, na kuharibika kwa retina kunakohusishwa na ugonjwa wa kisukari ndivyo visababishi vikuu vya upofu. [24]
Upofu wa utotoni unaweza kusababishwa na matatizo yanayohusiana na mimba, kama vile ugonjwa wa Rubela wa kuzaliwa nao na kuharibika kwa retina kabla ya kukomaa.
Majeraha ya jicho, ambayo sana sana huwaathiri watu walio na umri chini ya miaka 30, ndiyo visababishi vikuu vya upofu wa jicho moja(kupofuka kwa jicho moja) katika nchi ya Marekani. Majeraha na mtoto wa jicho huathiri jicho lenyewe, wakati mambo yasiyo ya kawaida kama vile haipoplasia ya neva ya macho huathiri kifungu cha neva ambacho hutuma ishara kutoka kwenye jicho hadi kwenye sehemu ya nyuma ya ubongo, jambo ambalo linaweza kusababisha kupunguka kwa welekevu wa kuona.
Watu walio na majeraha kwenye ndewe la osipitali la ubongo wanaweza kuwa vipofu kisheria au kabisa, licha ya kuwa na macho na neva ya macho ambazo hazijaharibika.
Mara nyingi watu walio na uzeruzeru huwa hawana uwezo mzuri wa kuona kiasi kwamba wengi wao ni vipofu kisheria, ingawa kwa hakika wachache wao hawawezi kuona. Ugonjwa wa Leber's congenital amaurosis unaweza kusababisha upofu kamili au kuharibu kabisa uwezo wa kuona kuanzia kuzaliwa au mapema utotoni.
Maendeleo ya hivi karibuni katika kutengeneza ramani ya jinomu ya binadamu yametambua visababishi vingine vya kijenetiki vya kutoona vizuri au upofu. Mfano mmoja wa maendeleo hayo ni tatizo la Bardet-Biedl.
Ingawa kwa nadra, upofu husababishwa na ulaji wa kemikali fulani. Mfano unaojulikana sana ni methanoli, ambayo hulevya kidogo na husababisha ulevi wa chini, lakini wakati haishindani na ethanoli kwa umetaboli, methanoli humeng'enyuka na kuwa fomalidehaidi na asidi ya fomi ambazo zinaweza kusababisha upofu, matatizo mengine ya afya, na kifo. [5] Methanoli kwa kawaida hupatikana katika spiriti zilizomethirishwa, pombe ya etheli iliyoharamishwa, ili kuepuka kulipa kodi kwa kuuza ethanoli iliyolengwa kutumiwa na binadamu. Spiriti zilizomethilishwa wakati mwingine hutumiwa na wanywaji pombe kama kibadala cha bei nafuu cha vileo vya kawaida vilivyotiwa ethanoli.
Kutia upofu kumetumiwa kama kitendo cha kulipiza kisasi na mateso katika matukio fulani, ili kumnyima mtu hisi kuu ambayo anaweza kutumia kuingiliana katika ulimwengu, aweze kujitegemea kikamilifu, na awe na ufahamu wa matukio yanayomzunguka. Mfano kutoka masimulizi ya kale ni Oedipus, ambaye alijing'oa macho baada ya kugundua kwamba alitimiza unabii uliokuwa umetabiriwa kumhusu.
Katika mwaka wa 2003, mahakama ya kupambana na ugaidi nchini Pakistan yalimhukumu mwanamume mmoja kupofushwa baada ya kumshambulia mchumba wake kwa asidi iliyompofua. [6] Hukumu hiyo ilitolewa katika 2009 kwa mwanamume ameyapofusha Ameneh Bahrami.
Upofu unaweza kutokea kwa pamoja na hali kama vile ulemavu wa akili, Autism, kupooza cerebral, kusikia kuharibika s, na epilepsy. [7] [8] Katika utafiti uliohusisha watoto 228 walioharibika macho katika mji mkuu Atlanta kati ya 1991 na 1993, 154 (68%) alikuwa na ulemavu ziada badala ya kuharibika macho. [7] Upofu ulioungana na kupoteza kusikia unajulikana kama uziwi-upofu.
Utafiti wa 2008 uliochapishwa katika Jarida Mpya la Tiba la Uingereza (New England Journal of Medicine) [9]ulichunguza athari za kutumia tiba ya jeni kusaidia kurejesha uwezo wa kuona katika wagonjwa walio na aina nadra ya upofu wa kurithiwa, unaojulikana kama Leber Congenital Amaurosis au LCA. Congenital Leber Amaurosis huharibu vipokea mwangaza katika retina na kwa kawaida huanza kuathiri uwezo wa kuona mapema utotoni, na uwezo wa kuona unaoendelea kudhoofika hadi upofu kamili katika umri wa karibu miaka 30.
Utafiti huo ulitumia virusi vya homa ya kawaida kupeleka toleo la kawaida la jeni iitwayo RPE65 moja kwa moja kwenye macho ya wagonjwa walioathirika. Jambo la kushangaza ni kuwa wagonjwa wote 3 wenye umri wa miaka 19, 22 na 25 waliathirika vizuri na matibabu hayo na kuripoti uwezo bora wa kuona kufuatia utaratibu huo. Kutokana na umri wa wagonjwa na hali ya upunguvu ya LCA uboreshaji huo wa uwezo wa kuona katika wagonjwa wa matibabu ya jeni umewatia moyo watafiti. Inatarajiwa kuwa tiba ya jeni inaweza kuwa bora zaidi katika wagonjwa wa LCA wa umri mdogo ambao wamepoteza sehemu ya uwezo wa kuona pamoja na watu wengine walio vipofu kabisa au waliopoteza sehemu ya uwezo wa kuona.
Aina mbili za matibabu ya majaribio ya matatizo ya retina ni pamoja na uwekaji upya wa saibaneti na kupandikiza seli za watoto za retina. [10]
Watu wengi walio haribika sana macho wanaweza kusafiri kwa kujitegemea, kwa kutumia zana mbalimbali na mbinu. Wataalamu wa maelekezo na uwezo wa kutembea ni wataalamu ambao wamepewa mafunzo maalum ya kufundisha watu walioharibika macho jinsi ya kusafiri salama, kwa ujasiri, na kwa kujitegemea katika nyumba na jamii. Wataalamu hawa wanaweza pia kuwasaidia vipofu kufanya mazoezi ya kusafiri kupitia njia maalum ambazo wanaweza kutumia mara kwa mara, kama vile njia ya kutoka nyumbani hadi kwenye duka lililo karibu. Kuyajua mazingira au njia hurahisisha sana na kufanikisha matembezi ya kipofu.
Vifaa kama vile mkongojo mweupe ulio na ncha nyekundu - alama ya kimataifa ya upofu - unaweza pia kutumika kuboresha matembezi. Mkongojo mrefu hutumika kuongeza umbali ambao mtumiaji anaweza kufikia kwa kutumia hisia ya kugusa. Kwa kawaida mkongojo huu hupembezwa pole pole, katika njia inayokusudiwa kupitiwa, ili kutambua vikwazo. Hata hivyo, mbinu za kutumia mkongojo huu wa kusafiri zinaweza kutofautiana kulingana na mtumiaji na/au hali. Baadhi ya watu walioharibika macho huwa hawabebi aina hii ya mkongojo, wao hupendela mkongojo wa utambulishaji ulio mfupi na mwepesi. Wengine bado huhitaji mkongojo unaowasaidia. Uchaguo unategemea uwezo wa mhusika wa kuona, motisha, na mambo mengine.
Idadi ndogo ya watu hutumia mbwa wa kuongoza kuwasaidia kutembea. Mbwa hawa huwa wamefunzwa kuepuka vikwazo mbalimbali, na kuonyesha wakati inakuwa muhimu kwenda juu au chini kwenye ngazi. Hata hivyo, usaidizi wa mbwa wa kuongoza hufanywa finyu na mbwa hawa kutokuwa na uwezo wa kuelewa maagizo magumu. Sehemu ya mbwa hawa iliyo na uwezo wa kutambua sawa na wa binadamu huongoza, kulingana na ujuzi waliopata kupitia mafunzo ya awali ya matembezi. Hii ina maana kuwa, anayeongozwa anaweza kufananishwa na mwongoza ndege, ambaye ni lazima ajue jinsi ya kutoka sehemu moja hadi nyingine, na mbwa afananishwe na rubani, ambaye huwafikisha huko salama.
Aidha, baadhi ya vipofu hutumia programu zinazotumia teknolojia ya GPS kama kisaidia matembezi. programu kama hiyo inaweza kusaidia watu vipofu kwa maelekezo na usafiri, lakini si kibadala cha zana za matembezi za jadi kama vile mikongojo myeupe na mbwa wa kuongoza.
Hatua za Serikali wakati mwingine huchukuliwa ili kufanya sehemu za umma ziweze kufikiwa vyema zaidi na vipofu. Usafiri wa umma hupatikana bila malipo kwa vipofu katika miji mingi. Vibamba vinavyogusika na ishara za trafiki zinazosikika zinaweza kurahisisha na kuongeza usalama kwa vipofu wanaotembea kwa miguu kuvuka barabara. Zaidi ya kuunda sheria kuhusu nani anaweza na hawawezi kutumia mkongojo, baadhi ya serikali huamuru haki-ya-kupita itolewe kwa watumiaji wa mikongojo myeupe au mbwa wa kuongoza.
Watu wengi walioharibika macho lakini si vipofu kabisa husoma magazeti, ama ya kawaida au yaliyokuzwa kwa vifaa vya ukuzaji. Wengi pia husoma maandishi yaliyoandikwa kwa herufi kubwa, ambayo ni rahisi kwao kusoma bila vifaa vile. Aina mbalimbali ya vioo vya kukuza, baadhi hushikwa kwa mkono, na vingine huwekelewa juu ya madawati, vinaweza kuwarahisishia kusoma.
Wengine husoma Breli (au aina isiyotumika sana ya Moon), au kutegemea vitabu vilivyo na mazungumzo au wasomaji au mashine za kusoma, ambazo kubadilisha makala yaliyochapishwa na kuyafanya hotuba au Breli. Wao hutumia kompyuta zilizo na vifaa maalum kama vile skena na maonyesha yanayorudiwa tena ya Breli pamoja na programu maalum zilizotengenezwa kwa ajili ya vipofu, kama vile vifaa vya kuwezesha macho kutambua herufi na visomaji skrini
Baadhi ya watu hupata vifaa hivi kupitia mashirika ya vipofu, kama vile ya Huduma za Maktaba ya Kitaifa ya Vipofu na Walemavu nchini Marekani, na Maktaba ya Kitaifa ya Vipofu (RNIB) nchini Uingereza.
Televisheni zenye nyaya maalum, vifaa ambavyo hukuza na kutofautisha vitu kwenye matini, ni vibadala vya kisasa zaidi vikilinganishwa na vile vya kijadi.
Pia kuna huduma za kusoma kwenye redio zaidi ya 100 kote ulimwenguni ambazo huwapatia watu walioharibika macho masomo kutoka kwa majarida kupitia kwenye redio. Shirikisho la Kimataifa la Huduma za Habari Sikizi hutoa viungo vya mashirika hayo yote.
Teknolojia ya kuwezesha kufikia kama vile visomaji skrini, viookuzi vya skrini na maonyesho ya Breli yanayoweza onyeshwa tena huwawezesha vipofu kutekeleza matumizi msingi ya kompyuta na simu za mkononi. Upatikanaji wa teknolojia saidizi unaongezeka, ukifuatiwa na juhudi za pamoja za kuhakikisha upatikanaji wa teknolojia ya habari kwa watumiaji wote wanaoweza, ikiwa ni pamoja na vipofu. Matoleo ya baadaye ya Microsoft Windows yameshirikisha Accessibility Wizard & Magnifier kwa wale wasioweza kuona kikamilifu, na Microsoft Narrator, kisomaji rahisi cha skrini. Magawanyo ya Linux (kama CD halisi) kwa kipofu ni pamoja na Oralux na Adriane Knoppix. Adriane Knoppix ilitengenezwa na Adriane Knopper aliyeharibika macho. Mac OS pia huja na kisomaji skrini kilichotiwa ndani, kiitwacho VoiceOver.
Harakati za kupanua upatikanaji wa mtandao zinasababisha idadi kubwa ya wavuti kujua kuhusu teknolojia saidizi, hivyo basi kuufanya mtandao kuwa mahali pa kuvutia kwa watumiaji walio na matatizo ya macho.
Mbinu za majaribio katika ubadalishanaji hisia zinaanza kutoa ufikiaji wa utazamaji wa kidhahania kutoka kwa kamera.
Vipofu wanaweza kutumia vifaa vinavyozungumza kama vile vipima joto, saa za mkono, saa za ukuta, mizani, vikokotoo, na dira. Pia wanaweza kuzirefusha au kuzitia alama namba zilizo kwenye vifaa kama vile joko/oveni na virekebisha joto ili kuvifanya viweze kutumika. Mbinu zingine zinazotumiwa na vipofu kuwasaidia katika shughuli za kila siku ni pamoja na:
Watu wengi, baada ya kuharibika macho kwa muda mrefu kutosha, hubuni mikakati yao ya kurekebisha katika maeneo yote ya usimamizi wa kibinafsi na kitaaluma.
Shirika la WHO linakadiria kuwa katika mwaka wa 2002 kulikuwa na watu milioni 161 waliokuwa wameharibika macho katika ulimwengu (zaidi ya 2.6% ya jumla ya idadi ya watu). Kati ya idadi hii milioni 124 (karibu 2%) walikuwa wanaweza kuona kidogo na milioni 37 (karibu 0.6%) walikuwa vipofu. [12] Kwa utaratibu wa mara ya kutokea, visababishi vilivyoongoza vilikuwa mtoto wa jicho, makosa ya kuchepuka yaliyokosa kurekebishwa (wenye kuona karibu, wenye kuona mbali, au uastigmati), glakoma, na kuzorota kwa seli kunakohusiana na umri. [13] Katika mwaka wa 1987, ilikadiriwa kuwa watu 598,000 katika Marekani walitimiza ufafanuzi wa kisheria wa upofu. [14] Kati ya idadi hiyo, 58% walikuwa wamepitisha umri wa miaka 65. [14] Katika miaka ya 1994-1995, wamarekani milioni 1.3 waliripoti upofu kisheria. [15]
Neno "kipofu" (kivumishi na kitenzi) ni mara nyingi hutumika kwa tumeni ukosefu wa ujuzi wa kitu fulani. Kwa mfano, kuna kukutanisha kwa mara ya kwanza watu wawili, msichana na mvulana, ambao hawajawahi kukutana tena na hawakuwa wamepanga; majaribio ya kipofu huwa ni majaribio ambayo maelezo hufichwa kutoka kwa ama anayefanya majaribio au mshiriki ili kupunguza athari ya kipozauongo au mapendeleo ya mwangalizi. Kauli ya "kipofu kuongoza kipofu" inarejelea mtu ambaye hajiwezi kumwongoza mtu mwingine ambaye pia hajiwezi. Kuwa kipofu kwa jambo inamaanisha kutoelewa au kutolifahamu jambo hilo. "sehemu isiyoonekana vizuri" inarejelea eneo ambapo mtu hawezi kuona, kwa mfano, mahali ambapo dereva wa gari hawezi kuona kwa sababu sehemu za gari lake zinamkinga.
Watu iipofu na wale wenye kuona kidogo hushiriki katika michezo kama vile kuogelea, skii ya barafuni na riadha. Baadhi ya michezo imebuniwa au kutumika kwa ajili ya vipofu kama vile 'goalball', soka ya chama Cricket,, na golf. [16] Shirika lililo na mamlaka duniani kote katika michezo ya vipofu ni Shirika la Michez Shirikisho la Michezo ya Kimataifa. [17] Watu wenye matatizo ya kuona wameshiriki katika Michezo Paralimpu tangu mwaka wa 1976 majira Paralympics katika Toronto. [18]
Kauli zinazodai kwamba baadhi ya spishi za mamalia "huzaliwa vipofu" zinamaanisha kuwa huwa zinazaliwa zikiwa zimefunga macho yao imefungwa na kope zao fused kwa pamoja, na macho wazi baadaye. Mfano moja ni sungura. Katika binadamu kope huwa zimeunganishwa kwa muda kabla ya kuzaliwa, lakini hufunguka tena kabla ya wakati wa kawaida wa kuzaliwa, lakini watoto waliozaliwa mapema sana wakati mwingine huzaliwa na macho yao yakiwa yameunganishwa, na hufunguka baadaye. wanyama wengine kama vile panya fuko iliyo kipofu huwa vipofu kwa kweli vipofu na hutegemea hisia zingine.
Mada ya wanyama vipofu imekuwa yenye nguvu katika fasihi. Mchezo wa Peter Schaffer ulioshinda tuzo ya Tony, Equus, husimulia hadithi ya kijana ambaye alipofua farasi sita. Riwaya ya kale ya vijana wa makamo iliyoandikwa na Theodore Taylor, The Trouble with Tuck, inahusu msichana wa makamo, Helen, anayemfunza mbwa wake ambaye ni kipofu kufuata na kuamini mbwa anayeona. Hadithi ya Appel iliyoshindatuzo, "Rods and Cones," inaeleza vurugu inayosababishwa na sungura kipofu katika maisha ya wahusika wawili waliokuwa wameoana. Katika visa visivyo vya kubuniwa, kisa cha hivi karibuni kutoka insha za Kay HardieLinda, "Yaliyojitokeza kutokana na Cat Blind," katika Cat Wanawake: Female Waandishi juu Feline yao Friends.
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
