Alborz
From Wikipedia, the free encyclopedia
Alborz (
listen (pomoć·info) перс. ) lanac, takođe poznat kao Alburz, Elburz ili Elborz, je planinski lanac u severnom Iranu koji se proteže od granice Azerbejdžana duž zapadne i čitave južne obale Kaspijskog mora i konačno ide severoistočno i spaja se sa planinama Aladah u severnim delovima Horasana. Ovaj planinski lanac je podeljen na zapadnu, centralnu i istočnu planinu Alborz. Zapadni venac Alborz (koji se obično naziva Tališ) proteže se u pravcu juga-jugoistoka gotovo duž zapadne obale Kaspijskog mora. Centralni Alborz (planine Alborz u strožem smislu) proteže se od zapada prema istoku duž cele južne obale Kaspijskog mora, dok Istočni venac Alborz ide u pravcu severoistoka, prema severnim delovima regije Horasan, jugoistočno od Kaspijskog more. Planina Damavand, najviša planina u Iranu, dimenzija 5.610,0 m (18.405,5 ft), nalazi se u centralnim Alborz planinama.
| Alborz | |
|---|---|
 Planina Damavand, Iranska najviša planina, locirana u planinskom lancu Alborz | |
| Najviša tačka | |
| Koordinate | 35°57′20″ SGŠ; 52°06′36″ IGD |
Ime Alborz potiče od Hara Barazajti, legendarne planine u Avesti, glavnog teksta zoroastrizma. Hara Barazajti je iz protoiranskog imena, Hara Brzati, što znači „planinski bedem”. Brzati je ženski oblik prideva „visok”, što je preteča modernih persijskih reči (بلند) i Barz/Berazandeh, koje su srodne sa sanskritskim (बृहत्). se može protumačiti kao „straža“ ili „čuvar“, od indoevropskog korena ser- „zaštititi“. U srednjopersijskom, Hara Barazaiti je postala Harborz, a u modernom persijskom Alborz, što je srodno sa Elbrusu, najvišem vrhu Kavkaza.[4]
Smatra se da Zoroastrijanci identifikuju ovaj planinski lanac sa prebivalištem Pešjotana, a zoroastrijska sekta Ilm-e-Kšnum identifikuje planinu Davamand kao dom Saheb-e-Dilana ('Gospodara srca'). U svom epu Šahname, pesnik Firdusi govori o planinama „kao da leže u Indiji”.[4] To bi moglo da odražava stariju upotrebu, jer su brojni visoki vrhovi dobili to ime, a neki to odražavaju i do danas, uključujući i planinu Elbrus u Kavkaskim planinama i planinu Elbariz (Albariz, Džebal Barez) u oblasti Kerman iznad Ormuskog tesnaca. Sva ova imena odražavaju isti iranski jezički entitet i spekulativno su identifikovana, u jednom ili drugom trenutku, kao legendarna planina Hara Berezajti iz Aveste.[5]
Planinski masiv Alborz formira barijeru između južne Kaspijske i Iranske visoravni.[6][7] Njegova širina je samo 60–130 km i sastoji se od sedimentnih nizova koji datiraju od gornjeg devona do oligocena, pretežno jurskog krečnjaka preko granitnog jezgra. Kontinentalni uslovi u pogledu sedimentacije ogledaju se u debelim devonskim peščarima i jurskim škriljevcima koji sadrže slojeve uglja. Morske uslove odražavaju karbonski i permski slojevi koji se sastoje uglavnom od krečnjaka. U istočnom lancu Alborz, krajnji istočni deo čine mezozočne (uglavnom trijaske i jurske) stene, dok zapadni deo istočnog lanca Alborz čine prvenstveno paleozoične stene. Prekambrijske stene mogu se naći uglavnom južno od grada Gorgan, smeštenog na jugoistoku Kaspijskog mora i, u znatno manjim količinama, u centralnom i zapadnom delu centralnog lanca Alborz. Centralni deo Centralnog lanca Alborz čine uglavnom trijaske i jurske stene, dok severozapadni deo lanca uglavnom čine jurske stene. Veoma gusti slojevi tercijarnih (uglavnom eocenskih) zelenih vulkanskih tufova i lava nalaze se uglavnom u jugozapadnim i južno-centralnim delovima lanca. Krajnji severozapadni deo Alborza, koji čini Zapadni Alborški venac ili Tališke planine, uglavnom čine vulkansko-sedimentne naslage gornje krede, sa trakom paleozoidskih stena i trakom trijaskih i jurskih stena u južnim delovima, oba u pravcu severozapad-jugoistok. Kako je more Tetis bilo zatvoreno, a Arabijska ploča se sudarila sa Iranskom pločom, i gurnuta je uz nju, a kretanjem Evroazijske ploče u smeru kretanja kazaljke na satu prema Iranskoj ploči i njihovim konačnim sudarima, Iranska ploča je pritisnuta sa obe strane. Sudari su konačno doveli do nabora gornjeg paleozoika, mezozoika i paleogenih stena, i kenozoičnog (uglavnom eocenskog) vulkanizma, da bi se formirale planine Alborz, pre svega tokom miocena. Alpska orogenija je započela sa eocenskim vulkanizmom u jugozapadnim i južno-centralnim delovima Alborza, a nastavila se podizanjem i preklapanjem starijih sedimentnih stena u severozapadnom, centralnom i istočnom delu lanca, tokom najvažnijih orogenih faza, koje potiču iz miocenske i pliocenske epohe.
Dok su južne padine planina Alborz obično polusušne ili sušne, sa neredovnim i niskim padavinama, severni obronci lanca su obično vlažni, posebno u zapadnim delovima Centralnog Alborza. Na južnim padinama ili u stepsko-šumskoj ekoregiji Elburz lanca, viša uzvišenja su suva sa malo drveća.[8] Kleka je najčešće drvo u nepristupačnim predelima i na visokim nadmorskim visinama, dok se obično grmlje sastoji od pistaća, javora i badema. Na severnim padinama, ekološki region mešanih šuma Kaspijske Hirkanije je bujan i pošumljen. Prirodna vegetacija ovog regiona raste u različitim zonama: hirkanijske šume na najnižim nivoima, bukove šume u srednjem pojasu i hrastove šume u višim predjelima.[9] Divlji čempres je dominantan oblik vegetacije u nekim dolinama, dok masline rastu u zapadnim dolinama Centralnog Alborza u blizini Sefidruda. Bezoarski kozorog, blanfordova lisica, ripelova lisica, crvena lisica, persijski jelen lopatar, divlja svinja, sirijski mrki medved, persijski leopard, indijski vuk, mišar, guska, detlić, beloglavi sup i orao spadaju u važne životinje i ptice koje se nalaze u Planinama Alborz.[10] Izumrli kaspijski tigar takođe je živeo u planinama Alborz.
Arheološki dokazi iz Alborza ukazuju da su rane ljudske grupe bile prisutne u regionu od najmanje kasnog donjeg paleolita. Pećina Darband, koja se nalazi u provinciji Gilan, sadrži dokaze za kasni donji paleolit.[11][12][13] Kamene artefakte i fosile životinja otkrila je grupa arheologa Odeljenja za paleolitik Nacionalnog muzeja Irana i ICHTO iz Gilana. Prisustvo velikog broja ostataka pećinskog medveda i mrkog medveda i retkih kamenih predmeta na ovom mestu ukazuje da Darband prvenstveno predstavlja brlog medveda. Istovremena pojava artefakata i kostiju medveda ne podrazumeva ljudsku predaciju ili prikupljanje otpadaka. Budući da nema jasnih tragova zaseka, osim nekoliko znakova sagorevanja na kostima medveda, oni su se verovatno akumulirali prirodnim procesima.[14] Tokom perioda srednjeg paleolita, neandertalci su najverovatnije bili prisutni u regionu, jer su njihovi fosili pronađeni na severozapadu Alborza, u pećini Azih. Njihovi kameni alati pronađeni u pećini Buzeir i pećini Kijaram i na brojnim drugim istraživanim nalazištima.[15] Dokazi prisustva modernog čoveka potiču sa nalazišta na obali reke zvanog Garm Roud u provinciji Mazandaran, koji datiraju od pre oko 30.000 godina.[16]
Zbog velikih snežnih zima na planinama Alborz, postoji nekoliko skijališta na različitim mestima lanca. Neka od njih su, prema zaljubljenicima u skijanje, među najboljima na svetu.[17] Neka od najvažnijih su Dizin, Šemšak, Točal i Darbandsar.
- Planina Damavand, Amol Mazandaran
- Točal, planina i vrh
- Tangeh Savaši, popularna atrakcija
- Alam Kuh, planina u planinskom lancu Alborz
- Alamut, region
- Dizin, skijalište
- Ovan, jezero
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
