From Wikipedia, the free encyclopedia
Juiti,[2] Sibirski Juiti, Sibirski Jupici,[3] Sibirski Eskimi[3] ili Azijski Eskimi[4] (rus. ) su Eskimi Jupici koji obitavaju na obalama Čukotskog poluostrva na dalekom severoistoku Rusije u Ruskoj Federaciji i na ostrvu Sent Lorens na Aljasci u SAD. Juiti uključuju tri podgrupe Čaplince, Naukance i Sirenikce. Svaka od ovih grupa upotrebljava ili je upotrebljavala poseban jezik (čaplinski (ili centralnosibirsko jupički), naukanski i sirenički). Ovi jezici pripadaju jupičkoj grani eskimskih jezika eskimsko-aleutske familije jezika.
 Sibirska Juitkinja sa kljovom morža | |
| Ukupna populacija | |
|---|---|
| ≈ 3.000 | |
| Regioni sa značajnom populacijom | |
 Rusija | 1.728[1] |
 Sjedinjene Američke Države | 1.100 |
| Jezici | |
| sibirski juitski jezici, ruski jezik, engleski jezik | |
| Religija | |
| Šamanizam | |
| Srodne etničke grupe | |
| Alutiti, Centralnоаljaski Jupici | |
Ime Juit (rus. , množina: Юиты) im je zvanično pripisano 1931. godine, za vreme kratke kampanje podrške starosedelačkih kultura Sovjetskog Saveza.[5] Oni sebe samooznačavaju Jupigitima (rus. ) sa značenjem „pravi ljudi”.
Iščezli sirenički jezik kojim su govorili Sirenički Eskimi iz sela Sireniki, pokazivao je mnogo osobenosti u poređenju sa ostalim eskimskim jezicima. Govornici ovog jezika se ne mogu sporazumevati sa susedima Eskimima koji govore druge sibirsko-jupičke jezike.[6] Postoje različiti stavovi o klasifikaciji ovog jezika, nekada je svrstan u jupičku, a nekad u posebnu treću granu (pored jupičke i inuitske grane) eskimskih jezika.
Juiti se dele na tri plemena:
Juiti na Sent Lorensu žive u selima Savunga i Gambel, i nadaleko su poznati po svojim veštinama rezbarenja kljova morža i kosti kitova, ali takođe i kosti za filtriranje kod grenlanskog kita. To čak podrazumeva pomerajuće skulpture sa komplikovanim koturom koji pokazuje scene lova na morževe ili tradicionalnog plesa.
Zimska zdanja Čaplinaca (Ungazighmiit) su okruglog ili kupolastost oblika. Nazivaju se „jarange” u literaturi, ali se slične strukture odnose na građevine Čukčija. Na jeziku Čaplinaca, njihovo ime je .[7] U zadnjem delu jaranga se nalazi mala prostorija, the , koja se koristi za život i spavanje. Ona je odvojena od spoljnog, daljeg i hladnijeg dela jarange pomoću koža irvasa i trave i sve to podupreto strukturom sličnoj kavezu. Domaćinski poslovi se obavljaju u predvorju jarange, ispred unutrašnjeg glavnog dela, gde se u čuva večina posuđa. Dok traju zimske oluje i tokom noći, u tim delovima jarange borave i psi. Ova soba koja se koristi za razne stvari se naziva .[8]
Postoje i druge građevine kod Čaplinaca: modernizovani tip jarangi,[9] i koja se upotrebljava leti.[10]
U mnogim eskimskim kulturama postoji čovek koji se smatra mediatorom (između čoveka i bića u koje se veruje) — najčešće se naziva „šaman” u literaturi. Iako su eskimske kulture daleko od homogenih (imaju sličnosti), šamanizam među Eskimima ima puno varijanti.
Sibirski Juiti takođe imaju šamane.[11][12] U poređenju sa varijantom šamanizma kod američkih Eskima, šamanizam sibirskih Juita naglašava značaj održavanja dobrog odnosa sa morskim životinjama.[13] Ungazighmiiti ili Čaplinci (najveća grupa Sibirskih Eskima) su imali , koji je dobijao poklone zbog vršenja šamanskih obreda i lečenja. Ova isplata ima posebno ime, — na njihovom jeziku ima mnogo imena za različite poklone i nagrade i ovo je jedno od njih.[14] (Mnogi pokloni i reči koji upotrebljavaju su vezani za kulturu kao što su festivali, sklapanje brakova itd.;[14] ili za pravljenje suptilnih razlika sa stvarima u smislu: „stvar, data nekome jer nema ni jednu”, „stvar, data, nije prosio za nju”, „stvar, data nekome kao nikome do sada”, „stvar, data u zamenu” i tako dalje.[15]).
Slično za nekoliko eskimskih kultura, davanje imena novorođenčadi kod Sibirskih Juita uključuje neku preminulu osobu i da se kroz davanje imena detetu, te osobe reinkarniraju. Čak se pre rođenje deteta detaljno analiziraju snovi i događaji koji prethode rođenju. Posle rođenja deteta, fizičke osobine deteta se porede sa osobom koja je preminula. Davanje imena je jako bitno - ukoliko dete po rođenju umre, znači da joj/njemu je dato „pogrešno” ime. U slučaju bolesti, za davanje dodatnih imena se veruje da se može pomoći u izlečenju.[16]
Amajlije se mogu pojaviti u mnogo oblika i mogu štititi pojedinačnu osobu koja ih nosi ili celu porodicu. Takođe postoje lovačke amajlije. Neki od primera su:
Orka, vuk,[12][19][20] gavran, pauk,[21] i kit[22][23] su značajni i najčešće upotrebljavani motivi. To se u folkloru (bajkama) najbolje vidi. Na primer, pauk koji spašava život devojčici.[21][24] je narativni motiv koji opisuje pauka kao dobronamernu osobu ili stvorenje, koje ljude spašava svojoj paučinom, podižući ih u visine kada naiđe opasnost. Ovo je predstavljeno u mnogim pričama Sireničkih Eskima.[25]
Veruje se da se mamac za lovljenje morskih životinja može vratiti u more i da se od njega opet načini kompletna životinja. Zato nikada nisu lomili kosti, samo su ih sekli kod zglobova.[26]
U pričama i verovanjima ovih ljudi, vuk i kit ubica se smatraju identičnim: kit ubica može postati vuk i obrnuto. Tokom zime se pojavljuju u obliku vuka, a tokom leta imaju formu kita ubice.[12][13][19][20] Za kita ubicu se veruje da pomaže ljudima prilikom lova na moru — na brodovima se često nalazi kao amajlija urezane na stranama brodova ili se prave male drvene amajlije koje se kače na pojaseve lovaca.[12] Takođe se male žrtve priklanjaju kitovima ubicama bacanjem duvana u more njima jer se verovalo da to pomaže lovcima za lov na morževe.[27] Verovalo se da orka pomaže lovcima čak iako je u obliku vuka - vuk tera irvase da dozvole sebi da budu ubijeni od strane lovaca.[13]
Verovalo se da samo ljudi koji su odabrani od strane duha mora mogu da love kitove. Lovac mora da zamoli kita da ga ubije: kit se mora tretirati sa poštovanjem, kao gost. Kao što dobar domaćin nikada ne ostavlja tek stiglog gosta samog. Tome slično, ubijeni kit ne sme biti ostavljen sam od strane lovca koji ga je ubio. Kao i gost, on ne sme biti povređen ili ne sme se dozvoliti da bude tužan. On se mora zabavljati (npr. perkusijalnom muzikom, dobrom hranom). Prilikom sledeće seobe kitova (kitovi migriraju dva puta godišnje, na proleće idu na sever, a na jesen se vraćaju na jug), prethodno ubijeni kit se ispraća nazad ritualnim obredom. Ako je ubijeni kit bio zadovoljan (tokom polugodišnjeg perioda gostovanja), može se očekivati da će se jato opet vratiti, a to opet znači da će naredne sezone lova na kita biti uspešne.[22][23]
U pričama se nebo prikazuje kao zasvođeni trezor. Nebeska bića formiraju rupe u njemu: iza ovog trezora se nalazi specijalno svetli prostor.[28]
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
