Tarn-et-Garonne

Tarn-et-Garonne ( shqiptimi frëngjisht: [taʁn e ɡaʁɔn] ; Ocitanisht: Tarn e Garona [ˈtaɾ e ɣaˈɾɔnɔ] ) është një departament në rajonin e Ocitanisë në Francën Jugore. Përshkohet nga lumenjtë Tarn dhe Garonë, prej nga e ka marrë emrin. Zona fillimisht ishte pjesë e provincave të dikurshme: Quercy dhe Languedoc. Departamenti u krijua në vitin 1808 nën urdhrin e Napoleonit, me territor të marrë nga departamentet fqinje Olt, Garonë e Sipërme, Olt-dhe-Garonë, Gers dhe Avejron .

Tarni-dhe-Garona Tarn e Garona (Ocitanisht)
Departament
Tarn-et-Garonne (Frëngjisht)
Ndërtesa e prefekturës në Montauban
Prefektura	Montauban
Nënprefektura	Castelsarrasin
Sipërfaqja
• Gjithsej	3.718 km2 (1,436 sq mi)
Popullsia
• Gjithsej	262.316
Numri i departamentit	82
Qarqet	2
Kantonet	15
Komunat	195

Departamenti është kryesisht rural me tokë bujqësore pjellore në luginën e gjerë të lumit, por ka zona kodrinore në jug, lindje dhe veri. Prefektura e departamentit ndodhet në Montauban ; nënprefektura e vetme është Castelsarrasin . Në vitin 2019, ai kishte një popullsi prej 260,669 banorësh. ^[1]

Historia

Historia e rajonit

Quercy ishte pjesë e Aquitania prima nën sundimin romakët; Krishterimi u paraqit në shekullin e IV. Në fillim të shekullit të 6-të zona ra nën autoritetin e Frankëve dhe në shekullin e VII u bë pjesë e Dukatit autonom të Akuitanisë . Në fund të shekullit të 10-të sundimtarët e saj ishin kontët e fuqishëm të Tuluzës . Gjatë armiqësive midis Anglisë dhe Francës në mbretërimin e Henrit II të Anglisë, anglezët vendosën garnizone në konte dhe me Traktatin e Parisit të vitit 1259, Quercy i ulët ra nën kontrollin e Anglisë.

Mbretërit e Anglisë dhe Francës rreth kësaj kohe u përpoqën të fitonin favor duke shtuar privilegjet e qyteteve dhe të rrethit. Në vitin 1360, u nënshkrua Traktati i Brétigny dhe i gjithë Quercy i kaloi Anglisë. Sidoqoftë, në vitet 1440 anglezët u dëbuan përfundimisht nga ushtria e sapokrijuar e Charles VII të Francës . ^[2] Në shekullin e 16-të, Quercy ishte një bastion i protestantëve dhe skena e konflikteve të ashpra fetare. Luftërat civile të mbretërimit të Louis XIII u zhvilluan kryesisht rreth Montaubanit .

Pas humbjes së Napoleonit në 1815, monarkia u rivendos në Francë, por dinastia e diskredituar e Bourbonëve u përmbys në Revolucionin e Korrikut të vitit 1830, i cili vendosi Monarkinë kushtetuese të korrikut, e cila zgjati deri në vitin 1848. Gjatë kësaj kohe, hendeku midis të pasurve dhe të varfërve u thellua; në Montauban, qindra iu kthyen lypjes ndërsa pagat ranë, fabrikat u mbyllën dhe çmimet e ushqimeve u rritën; trazirat ishin të përhapura dhe shtëpia e kryetarit të bashkisë u godit me gurë nga punëtorët e ndërtimit në 1847. ^[3]

Historia e departamentit

Harta e rajonit para krijimit të departamentit

Para formimit të departamentit në shekullin e XIX-të, gjysma veriore ishte pjesë e provincës së vjetër të Quercy dhe gjysma jugore, pjesë e Languedoc . Departamenti u krijua më 4 nëntor 1808 gjatë Perandorisë së Parë Franceze me një vendim të Napoleonit . ^[4] Perandori ishte ftuar të vizitonte qytetin e Montaubanit, një qendër e rëndësishme industriale dhe tregtare në atë kohë, popullsia e së cilës mendonte se qyteti ishte mjaft qendror dhe i rëndësishëm për të qenë kryeqyteti i një departamenti të ri. Atij i bëri përshtypje besnikëria e tyre dhe ua plotësoi kërkesën. ^[4]

Departamenti u formua prej territoreve që më parë kishin qenë pjesë e departamenteve fqinje. Më shumë se gjysma e territorit u mor nga Departamenti i Oltit (përfshirë Montaubanin dhe Mojzakun ), mbi një e treta u mor nga Haute-Garonne (përfshirë Castelsarrasin ), dhe pjesa tjetër nga departamentet Olt-dhe-Garonë, Gers, dhe Avejron. Prefekti i parë ishte Félix Le Peletier d'Aunay, i cili u vendos në postin e tij më 31 dhjetor 1808. ^[4]

Gjeografia

Harta e Tarnit-dhe-Garonës

Tarn-et-Garonne përbën një pjesë të rajonit Occitanie në Francën Jugore . Kufizohet me departamentet e Oltit në veri, Avejronin në verilindje, Tarnin në lindje, Garonën e Epërme në jug dhe Gersin dhe Oltin-dhe-Garonën në perëndim. Kryeqyteti i departamentit është Montaubani i cili shtrihet rreth 50 kilometra në veri të Tuluzës. Montaubani ndodhet në bregun e djathtë të lumit Tarn në bashkimin e tij me lumin Tescou, dhe Tarn bashkohet nga Aveyron rreth 10 kilometra më tej në drejtim të rrymës. Komuna e dytë më e madhe në departament është Castelsarrasin e cila qëndron pranë bashkimit të Tarnit dhe lumit Garonë . ^[5] Montaubani është i lidhur me Garonën nëpërmjet 11 kilometrave të Canal de Montech . ^[6]

Pjesa qendrore e departamentit është një luginë e gjerë lumi që nuk i kalon 150 metra lartësi, por pranë komunës Valence-d'Agen, në skajin perëndimor të departamentit, lugina ngushtohet ndërsa rajonet kodrinore të Bas-Quercy (Kercit të Poshtëm) në veri dhe Lomagne në jug afrohen së bashku. Në verilindje të departamentit toka është më e lartë në formën e pllajave gëlqerore të njohura si Causses, pjesë e Masivit Qendror . ^[5] Pika më e lartë në departament, në 510 metra, është Pech Maurel, i vendosur në komunën Castanet . ^[7]

Demografia

Viti Pop. ±% 1801 228 —     1806 228,42 +0.2% 1821 238,143 +4.3% 1831 242,25 +1.7% 1841 239,297 −1.2% 1851 237,553 −0.7% 1861 232,551 −2.1% 1872 221,61 −4.7% 1881 217,056 −2.1% 1891 206,596 −4.8% 1901 195,669 −5.3% 1911 182,537 −6.7% 1921 159,559 −12.6% 1931 164,259 +2.9% 1936 164,629 +0.2% 1946 167,664 +1.8% 1954 172,379 +2.8% 1962 175,847 +2.0% 1968 183,572 +4.4% 1975 183,314 −0.1% 1982 190,485 +3.9% 1990 200,22 +5.1% 1999 206,034 +2.9% 2006 226,844 +10.1% 2011 244,545 +7.8% 2016 256,897 +5.1%

Qytetet kryesore

Komuna më e populluar është Montaubani, prefektura. Që nga viti 2019, ka 7 komuna me më shumë se 5000 banorë: ^[1]

Komuna	Emri në shqip	Popullsia (2019)
Montauban	Montauban/ Montalban	61,372
Castelsarrasin	Kastelhikërr	14,114
Moissac	Mojzak	13,378
Caussade	Kasadë	6808
Montech	Monteq	6589
Nègrepelisse	Pliszezas/Negraplis	5685
Valence	Valens	5205

Turizmi

• 
  Sheshi kombëtar në Montauban
• 
  Bruniquel, një nga ata të cilësuar "Fshatrat më të bukur të Francës"
• 
  Kisha e Shën Bartolomeut në Lauzerte
• 
  "Shtëpia e Mbretit" in Saint-Antonin-Noble-Val
• 
  Abacia e Shën Pjetrit në Moissac
• 
  Kështjella e Montauriolit, selia e këshillit departamental të Tarnit-dhe-Garonës

1. Populations légales 2019: 82 Tarn-et-Garonne, INSEE
2. Haine, W. Scott (2000). The History of France. Greenwood Publishing Group. fq. 45. ISBN 978-0-313-30328-9. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
3. Fenby, Jonathan (2015). The History of Modern France: From the Revolution to the Present Day. Simon & Schuster UK. ISBN 978-1-4711-2931-5. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
4. Pascale Marouseau. "Création du département de Tarn-et-Garonne". Archives de France (në frëngjisht). Archives départementales de Tarn-et-Garonne. Marrë më 2015-09-18.
5. Philips' Modern School Atlas. George Philip and Son, Ltd. 1973. fq. 43. ISBN 0-540-05278-7. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)Philips' Modern School Atlas.
6. Fluviacarte, Canal de Montech
7. Castanet IGN