Padishahu

Padishahu (Persisht: پادشاه; fjalë për fjalë 'Mbreti Mjeshtër'; nga persishtja: pād [ose persishtja e vjetër: *pati], 'mjeshtër', dhe shāh, 'mbreti')^[1][2] është një titull superlativ sovran me prejardhje persiane.

Një formë e fjalës njihet tashmë nga persishtja e mesme, ose gjuha pahlavi, si pātaxšā(h) ose pādixšā(y).^[3][4][5][6] Pād persiane e mesme mund të rrjedhë nga paiti avestan,^[7] dhe është i ngjashëm me Pati. Xšāy, "të sundosh" dhe xšāyaθiya, "mbret", janë nga persishtja e vjetër.

Ai u miratua nga disa monarkë që pretendonin gradën më të lartë, afërsisht ekuivalente me nocionin e lashtë persian të "Mbretit të Madh", dhe më vonë u miratua nga perandorët post-Akaemenide dhe mogul të Indisë. Megjithatë, në disa periudha u përdor në përgjithësi për sundimtarët autonome myslimanë, si në Hudud el-'Alam të shekullit të 10-të, ku edhe disa princa të vegjël të Afganistanit quhen pādshā(h)/pādshāʼi/pādshāy.^[8]

Sundimtarët në fronet e mëposhtme – dy të parët që komandonin efektivisht perandoritë e mëdha të Azisë Perëndimore – u quajtën Padishah:

• Shahanshahu i Iranit, me prejardhje kryesisht nga Safavidët
• Padishahu i Perandorisë Osmane
• Badshahu i Perandorisë Mogule
• Disa sundimtarë selxhukë, si selxhuku i madh Ahmed Sanxhar (si padishah-i sharq-u gharb, një përkthim i arabishtes malik al-mashriq wa al-maghrib [Mbreti i Lindjes dhe Perëndimit]), Sulltani i Rumit Kejhysrev I (si Padishah i Islamit), dhe Sulltani i Rumit Kejkubad I (si pādshāh).^[9]
• Mongoli ilhan Ghazan mori titullin Padshah-i Islam pasi u konvertua në Islam më 1295, ndoshta me qëllim që të minonte prestigjin fetar të Sulltanatit Mamluk në Egjipt.^[10] Titulli Ilhan, që hyri në përdorim rr. 1259–1265, mund të jetë një ekuivalent i Padishah, nëse merret me kuptimin "khan sovran" (dhe jo "khan vartës" siç parashtrohet shpesh).^[11]

Referime

1. Etymonline.com, s.v. "pasha" Arkivuar tetor 6, 2013, tek Wayback Machine.
2. Bartbleby.com Dictionary & Etymology
3. MacKenzie, D. N. (1971). A concise Pahlavi dictionary (në anglisht). London. fq. 63. ISBN 978-1-136-61396-8. OCLC 891590013.{{cite book}}: Mirëmbajtja CS1: Mungon shtëpia botuese te vendodhja (lidhja)
4. "pad(i)shah ." The Oxford Dictionary of English Etymology. Retrieved September 22, 2021 from Encyclopedia.com: https://www.encyclopedia.com/humanities/dictionaries-thesauruses-pictures-and-press-releases/padishah Arkivuar 2021-10-05 tek Wayback Machine
5. "[ pādixšā(y) – Encyclopedia Pahlavica ]" (në anglisht). Arkivuar nga origjinali më 2021-10-05. Marrë më 2021-10-05.
6. Horn, Paul (1893). Grundriss der neupersischen Etymologie (në gjermanisht). University of Michigan. Strassburg, K.J. Trübner. fq. 61.
7. "[ Pad – Encyclopedia Pahlavica ]" (në anglisht). Arkivuar nga origjinali më 2021-10-08. Marrë më 2021-10-08.
8. Babinger, Fr.; Bosworth, C.E. "Pādis̲h̲āh" (në anglisht).
9. Korobeĭnikov, Dimitri (2014). Byzantium and the Turks in the Thirteenth Century (në anglisht). Oxford, United Kingdom. fq. 99-101, 290, 157. ISBN 978-0-19-870826-1. OCLC 884743514.{{cite book}}: Mirëmbajtja CS1: Mungon shtëpia botuese te vendodhja (lidhja)
10. Charles Melville, "Padshah-i Islam: the conversion of Sultan Mahmud Ghazan Khan Arkivuar 2021-10-09 tek Wayback Machine", Pembroke Papers I, ed. C. Melville, Cambridge: Middle East Centre, 1990: p. 172.
11. Kyle Crossley, Pamela (2019). Hammer and Anvil: Nomad Rulers at the Forge of the Modern World (në anglisht). Rowman & Littlefield. fq. 162. ISBN 978-1-4422-1445-3.