From Wikipedia, the free encyclopedia
Gjeorgjia (Gjeorgjisht: საქართველო, romanizuar: sakartvelo) është një vend transkontinental në Evropën Lindore dhe Azinë Perëndimore. Është pjesë e rajonit të Kaukazit, kufizohet nga Deti i Zi në perëndim, Rusia në veri dhe verilindje, Turqia në jugperëndim, Armenia në jug dhe Azerbajxhani në juglindje. Gjeorgjia mbulon një sipërfaqe prej 69,700 kilometra katrorë. Ka një popullsi prej 3.7 milionë banorësh,[lower-alpha 2][8] nga të cilët mbi një e treta jetojnë në kryeqytetin dhe qytetin më të madh, Tbilisi. Gjeorgjianët, të cilët janë vendas në rajon, përbëjnë shumicën e popullsisë së vendit dhe janë kombi titullar i tij.
Gjeorgjia საქართველო (Gjeorgjisht) Sakartvelo | |||||
|---|---|---|---|---|---|
 Flamuri
 Stema
| |||||
| Parimi: ძალა ერთობაშია Dzala ertobashia "Forca është në Bashkim" | |||||
| Himni: თავისუფლება Tavisupleba "Liria" | |||||
 | |||||
| Kryeqyteti dhe qyteti më i madh | Tbilisi 41°43′N 44°47′E | ||||
| Gjuhët zyrtare | Gjeorgjisht | ||||
| Gjuhët e njohura rajonale | Abhazisht[lower-alpha 1] | ||||
| Grupet etnike (2014[a]) |
| ||||
| Besimi (2014) |
| ||||
| Nofka | Gjeorgjian/e | ||||
| Qeveria | |||||
| Lloji i qeverisjes | Republika parlamentare unitare | ||||
• Presidenti | Salome Zourabichvili | ||||
| Irakli Kobakhidze | |||||
• Kryetari i Parlamentit | Shalva Papuashvili | ||||
| Kuvendi | Parlamenti | ||||
| Historia e themelimit | |||||
• Colchis dhe Iberia | 13th c. BC – 580 AD | ||||
• Mbretëria e Abhazisë dhe Mbretëria e Iberëve | 786–1008 | ||||
• Bashkimi i mbretërisë gjeorgjiane | 1008 | ||||
• Ndarja trepalëshe | 1463–1810 | ||||
• Aneksimi rus | 12 shtator 1801 | ||||
| 26 maj 1918 | |||||
| 12 shkurt 1921 | |||||
| 25 shkurt 1921 | |||||
• Pavarësia nga Bashkimi Sovjetik • Shpallur • Finalizuar | 9 prill 1991 26 dhjetor 1991 | ||||
• Kushtetuta e tanishme | 24 gusht 1995 | ||||
| Sipërfaqja | |||||
• Gjithsej | 69,700 km2 (26,900 sq mi) (119-të) | ||||
| Popullsia | |||||
• Përllogaritje 2022 |  3,688,647[a][3]4,012,104 (126-të) | ||||
• 2014 census | 3,713,804[a][4] | ||||
• Dendësia | 57.6/km2 (149.2/sq mi) (137-të) | ||||
| Ekonomia | |||||
| PBB (PFB) | Përllogaritje 2024 | ||||
• Gjithsej |  $94.020 billion[a][5] (101-të) | ||||
• Për kokë banori | $25,248[5] (72-të) | ||||
| PBB (zyrtare) | Përllogaritje 2024 | ||||
• Gjithsej | $32.865 billion[a][5] (107-të) | ||||
• Për kokë banori | $8,825[5] (84th) | ||||
| Monedha | Lari gjeorgjian (₾) (GEL) | ||||
| Të dhëna të tjera | |||||
| Gini (2021) |  34.2[a][6]i mesëm | ||||
| IZHNJ (2022) | 0.814[a][7] shumë i lartë · 60th | ||||
| Zona kohore | UTC+4 (Koha e Gjeorgjisë GET) | ||||
| Formati i datës | dd.mm.yyyy | ||||
| Ana e drejtimit të makinës | djathtas | ||||
| Prefiksi telefonik | +995 | ||||
| Kodi ISO 3166 | GE | ||||
| Kodi i internetit TLD | .ge, .გე | ||||
|
| |||||
| |||||
Pas Revolucionit Rus më 1917, Gjeorgjia u shfaq shkurtimisht si një republikë e pavarur nën mbrojtjen gjermane,[9] por u pushtua dhe u aneksua nga Bashkimi Sovjetik më 1922, duke u bërë një nga republikat përbërëse të saj. Në vitet 1980, një lëvizje për pavarësi u rrit me shpejtësi, duke çuar në shkëputjen e Gjeorgjisë nga Bashkimi Sovjetik në prill 1991. Për pjesën më të madhe të dekadës së mëvonshme, vendi duroi kriza ekonomike, paqëndrueshmëri politike dhe luftëra secesioniste në Abhazi dhe Osetinë e Jugut. Pas Revolucionit paqësor të Trëndafilave në vitin 2003, Gjeorgjia ndoqi fuqishëm një politikë të jashtme pro-perëndimore, duke futur një sërë reformash demokratike dhe ekonomike që synonin integrimin në Bashkimin Evropian dhe NATO. Ky orientim perëndimor çoi në përkeqësimin e marrëdhënieve me Rusinë, duke kulmuar me Luftën Ruso-Gjeorgjiane të vitit 2008 dhe vazhdimin e pushtimit rus të pjesëve të Gjeorgjisë.
Gjeorgjia është një vend malor i vendosur pothuajse tërësisht në Kaukazin e Jugut, ndërsa disa pjesë të vendit ndodhen në veri të pellgut ujëmbledhës të Kaukazit në Kaukazin e Veriut. Historikisht, pjesa perëndimore e Gjeorgjisë njihej si Colchis ndërsa rrafshnalta lindore quhej Iberia.[10]
Vargmali i Kaukazit të Madh formon kufirin verior të Gjeorgjisë. Rrugët kryesore përmes vargmalit malor në territorin rus çojnë përmes tunelit Roki midis Shida Kartli dhe Osetisë së Veriut dhe Grykës Darial (në rajonin gjeorgjian të Khevit). Pjesa jugore e vendit kufizohet nga malet e Kaukazit të Vogël. Vargmali i Madh i Kaukazit është shumë më i lartë në lartësi se malet e Kaukazit të Vogël, me majat më të larta që ngrihen më shumë se 5,000 metra (16,404 ft) mbi nivelin e detit.
Termi Malet e Kaukazit të Vogël përdoret shpesh për të përshkruar zonat malore të Gjeorgjisë jugore që janë të lidhura me vargmalin malor të Kaukazit të Madh nga Likhi Range.[11] Rajoni i përgjithshëm mund të karakterizohet si i përbërë nga vargmale të ndryshme malore të ndërlidhura (kryesisht me origjinë vullkanike) dhe pllaja që nuk i kalojnë 3,400 metra (11,155 ft) në lartësi. Veçoritë kryesore të zonës përfshijnë Pllajën Vullkanike Javakheti, liqenet, duke përfshirë Tabatskuri dhe Paravani, si dhe ujin mineral dhe burimet e nxehtë. Dy lumenjtë kryesorë në Gjeorgji janë Rioni dhe Mtkvari.[10]
Gjeorgjia ndahet në 9 rajone, 1 rajon kryeqyteti dhe 2 republika autonome. Këto nga ana e tyre ndahen në 67 distrikte dhe 5 qytete vetëqeverisëse.[12]
Gjeorgjia përmban dy rajone zyrtare autonome, nga të cilat një ka shpallur pavarësinë. Zyrtarisht autonom brenda Gjeorgjisë,[13] rajoni de fakto i pavarur i Abhazisë shpalli pavarësinë në vitin 1999.[14] Përveç kësaj, një territor tjetër jo zyrtarisht autonom ka shpallur gjithashtu pavarësinë. Osetia e Jugut njihet zyrtarisht nga Gjeorgjia si rajoni Tskinvali, pasi e sheh "Osetinë e Jugut" si lidhje politike me Osetinë e Veriut ruse.[15] Ai quhej Oblasti Autonom i Osetisë së Jugut kur Gjeorgjia ishte pjesë e Bashkimit Sovjetik. Statusi i saj autonom u revokua në vitin 1990. De facto i ndarë që nga pavarësia e Gjeorgjisë, u bënë oferta për t'i dhënë sërish autonomi Osetisë së Jugut, por në vitin 2006 një referendum i panjohur në këtë zonë rezultoi në votim për pavarësinë.[15]
Ndër qytet kryesore hyjnë : Batumi, Chiatura, Gagra, Gori, Kutaisi, Poti, Rustavi, Sokhumi, Tbilisi, Tkibuli, Tskaltubo, Tskhinvali.
Për nga numri i banorëve dallohen :
| Rajonet e Gjeorgjisë | ||
|---|---|---|
.svg) | ||
| shih tabelën |
Pasuritë natyrore janë të rëndësishme për ekonominë e Gjeorgjisë. Në radhë të parë përmenden burimet e manganit në Çitaurë. Në sipërfaqen prej 140 km katrorë janë vlerësuar rezervat në 250 milion tonë. Në Tkibuli dhe Tkvarçeli ëhit zbuluar thëngjilli. Rezervat në lokalitetin e parë llogariten në 80 milion tonë, e në të dytin 250 milion tonë. Në sasi të vogël shfrytëzohet edhe nafta (100 000 tonë) dhe gazi natyror (45 milion m³).
Gjeorgjia ka qenë shtet i pavarur prej shek. Të IV para Krishtit dhe zhvillimin më të hovshëm kulturor dhe ekonomik e arrin në shekullin XII. Në vitin 1555 Gjeorgjia ndahet në dy pjesë në perëndim nën ndikimin e Persaisë dhe në lindje nën ndikimin e Turqisë. Në shekullin XIX përjeton pushtimin rus.
 |
 |
.jpg) |
 |
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
