Gjeorgjia

Gjendeni tek artikulli Gjeorgjia. Për shprehjet e ngjashme në shkrim, kuptim apo tingëllim, shikoni këtu.

Gjeorgjia საქართველო (Gjeorgjisht) Sakartvelo
Flamuri Stema
Motoja:  ძალა ერთობაშია Dzala ertobashia "Forca është në Bashkim"
Himni:  თავისუფლება Tavisupleba "Liria"
Kryeqyteti	Tbilisi 41°43′N 44°47′E
Qyteti më i madh	kryeqyteti
Gjuhët zyrtare	Gjeorgjisht
Recognised regional languages	Abhazisht[a]
Grupet etnike (2014[a])	86.8% Gjeorgjianë 6.2% Azerbajxhanë 4.5% Armenë 0.7% Rusë 2.1% Të tjerë
Feja (2014)	87.3% Krishtërim 83.4% Ortodoksi Gjeorgjiane 3.9% Të krishterë të tjerë 10.7% Islam 2% Të tjerë / Të pafe[2]
Demonim(et)	Gjeorgjian/e
Qeverisja	Republikë parlamentare unitare
• Presidenti	Salome Zourabichvili
• Kryeministri	Irakli Kobakhidze
• Kryetari i Parlamentit	Shalva Papuashvili
Legjislatura	Parlament
Historia e themelimit
• Colchis dhe Iberia	13th c. BC – 580 AD
• Mbretëria e Abhazisë dhe Mbretëria e Iberëve	786–1008
• Bashkimi i mbretërisë gjeorgjiane	1008
• Ndarja trepalëshe	1463–1810
• Aneksimi rus	12 shtator 1801
• Pavarësia nga Perandoria Ruse	26 maj 1918
• Pushtimi i Ushtrisë së Kuqe	12 shkurt 1921
• RSS e Gjeorgjisë	25 shkurt 1921
• Pavarësia nga Bashkimi Sovjetik  • Shpallur  • Finalizuar	9 prill 1991 26 dhjetor 1991
• Kushtetuta e tanishme	24 gusht 1995
Sipërfaqja
• Gjithsej	69,700 km2 (26,900 sq mi) (119-të)
Popullsia
• Llogaritja 2022	3,688,647[a][3] 4,012,104 (126-të)
• 2014 census	3,713,804[a][4]
• Dendësia	57.6/km2 (149.2/sq mi) (137-të)
PBB (BFB)	Llogaritja 2024
• Gjithsej	$94.020 billion[a][5] (101-të)
•  Për kokë banori	$25,248[5] (72-të)
PBB (nominal)	Llogaritja 2024
• Gjithsej	$32.865 billion[a][5] (107-të)
• Për kokë banori	$8,825[5] (84th)
Gini (2021)	34.2[a][6] jobarazi e mesme
HDI (2022)	0.814[a][7] shumë i lartë (60th)
Valuta	Lari gjeorgjian (₾) (GEL)
Zona kohore	UTC+4 (Koha e Gjeorgjisë GET)
Formati i datës	dd.mm.yyyy
Prefiksi telefonik	+995
Kodi ISO 3166	GE
TLD në internet	.ge, .გე
^ Pa përfshirë territoret e pushtuara.

Gjeorgjia (Gjeorgjisht: საქართველო, romanizuar: sakartvelo) është një vend transkontinental në Evropën Lindore dhe Azinë Perëndimore. Është pjesë e rajonit të Kaukazit, kufizohet nga Deti i Zi në perëndim, Rusia në veri dhe verilindje, Turqia në jugperëndim, Armenia në jug dhe Azerbajxhani në juglindje. Gjeorgjia mbulon një sipërfaqe prej 69,700 kilometra katrorë. Ka një popullsi prej 3.7 milionë banorësh,^[b][8] nga të cilët mbi një e treta jetojnë në kryeqytetin dhe qytetin më të madh, Tbilisi. Gjeorgjianët, të cilët janë vendas në rajon, përbëjnë shumicën e popullsisë së vendit dhe janë kombi titullar i tij.

Pas Revolucionit Rus më 1917, Gjeorgjia u shfaq shkurtimisht si një republikë e pavarur nën mbrojtjen gjermane,^[9] por u pushtua dhe u aneksua nga Bashkimi Sovjetik më 1922, duke u bërë një nga republikat përbërëse të saj. Në vitet 1980, një lëvizje për pavarësi u rrit me shpejtësi, duke çuar në shkëputjen e Gjeorgjisë nga Bashkimi Sovjetik në prill 1991. Për pjesën më të madhe të dekadës së mëvonshme, vendi duroi kriza ekonomike, paqëndrueshmëri politike dhe luftëra secesioniste në Abhazi dhe Osetinë e Jugut. Pas Revolucionit paqësor të Trëndafilave në vitin 2003, Gjeorgjia ndoqi fuqishëm një politikë të jashtme pro-perëndimore, duke futur një sërë reformash demokratike dhe ekonomike që synonin integrimin në Bashkimin Evropian dhe NATO. Ky orientim perëndimor çoi në përkeqësimin e marrëdhënieve me Rusinë, duke kulmuar me Luftën Ruso-Gjeorgjiane të vitit 2008 dhe vazhdimin e pushtimit rus të pjesëve të Gjeorgjisë.

Etimologjia

Artikulli kryesor: Emrat e Gjeorgjisë

Historia

Artikulli kryesor: Historia e Gjeorgjisë

Gjeorgjia nën Perandorinë Ruse

Artikulli kryesor: Gjeorgji nën Perandorinë Ruse

Deklarimi i pavarësisë

Artikulli kryesor: Republika Demokratike e Gjeorgjisë

Gjeorgjia në Bashkimin Sovjetik

Artikulli kryesor: Republika Socialiste Sovjetike e Gjeorgjisë

Lufta ruso-gjeorgjiane

Artikulli kryesor: Lufta ruso-gjeorgjiane

Gjeografia

Artikulli kryesor: Gjeografia e Gjeorgjisë

Gjeorgjia është një vend malor i vendosur pothuajse tërësisht në Kaukazin e Jugut, ndërsa disa pjesë të vendit ndodhen në veri të pellgut ujëmbledhës të Kaukazit në Kaukazin e Veriut. Historikisht, pjesa perëndimore e Gjeorgjisë njihej si Colchis ndërsa rrafshnalta lindore quhej Iberia.^[10]

Vargmali i Kaukazit të Madh formon kufirin verior të Gjeorgjisë. Rrugët kryesore përmes vargmalit malor në territorin rus çojnë përmes tunelit Roki midis Shida Kartli dhe Osetisë së Veriut dhe Grykës Darial (në rajonin gjeorgjian të Khevit). Pjesa jugore e vendit kufizohet nga malet e Kaukazit të Vogël. Vargmali i Madh i Kaukazit është shumë më i lartë në lartësi se malet e Kaukazit të Vogël, me majat më të larta që ngrihen më shumë se 5,000 metra (16,404 ft) mbi nivelin e detit.

Termi Malet e Kaukazit të Vogël përdoret shpesh për të përshkruar zonat malore të Gjeorgjisë jugore që janë të lidhura me vargmalin malor të Kaukazit të Madh nga Likhi Range.^[11] Rajoni i përgjithshëm mund të karakterizohet si i përbërë nga vargmale të ndryshme malore të ndërlidhura (kryesisht me origjinë vullkanike) dhe pllaja që nuk i kalojnë 3,400 metra (11,155 ft) në lartësi. Veçoritë kryesore të zonës përfshijnë Pllajën Vullkanike Javakheti, liqenet, duke përfshirë Tabatskuri dhe Paravani, si dhe ujin mineral dhe burimet e nxehtë. Dy lumenjtë kryesorë në Gjeorgji janë Rioni dhe Mtkvari.^[10]

Politika

Artikulli kryesor: Sistemi shtetëror në Gjeorgji

Marrëdhëniet e jashtme

Artikulli kryesor: Marrëdhëniet e jashtme të Gjeorgjisë

Ushtria

Artikulli kryesor: Forcat e Mbrojtjes të Gjeorgjisë

Zbatimi i ligjit

Artikulli kryesor: Zbatimi i ligjit në gjeorgji

Të drejtat e njeriut

Artikulli kryesor: Të drejtat e njeriut në Gjeorgji

Njësitë administrative

Artikulli kryesor: Ndarjet administrative të Gjeorgjisë

Harta e Gjeorgjisë që nxjerr në pah territoret e diskutueshme të Abhazisë dhe Rajonit Tskhinvali (Osetia e Jugut), që të dyja janë jashtë kontrollit të qeverisë qendrore të Gjeorgjisë

Gjeorgjia ndahet në 9 rajone, 1 rajon kryeqyteti dhe 2 republika autonome. Këto nga ana e tyre ndahen në 67 distrikte dhe 5 qytete vetëqeverisëse.^[12]

Gjeorgjia përmban dy rajone zyrtare autonome, nga të cilat një ka shpallur pavarësinë. Zyrtarisht autonom brenda Gjeorgjisë,^[13] rajoni de fakto i pavarur i Abhazisë shpalli pavarësinë në vitin 1999.^[14] Përveç kësaj, një territor tjetër jo zyrtarisht autonom ka shpallur gjithashtu pavarësinë. Osetia e Jugut njihet zyrtarisht nga Gjeorgjia si rajoni Tskinvali, pasi e sheh "Osetinë e Jugut" si lidhje politike me Osetinë e Veriut ruse.^[15] Ai quhej Oblasti Autonom i Osetisë së Jugut kur Gjeorgjia ishte pjesë e Bashkimit Sovjetik. Statusi i saj autonom u revokua në vitin 1990. De facto i ndarë që nga pavarësia e Gjeorgjisë, u bënë oferta për t'i dhënë sërish autonomi Osetisë së Jugut, por në vitin 2006 një referendum i panjohur në këtë zonë rezultoi në votim për pavarësinë.^[15]

Ndër qytet kryesore hyjnë : Batumi, Chiatura, Gagra, Gori, Kutaisi, Poti, Rustavi, Sokhumi, Tbilisi, Tkibuli, Tskaltubo, Tskhinvali.

Për nga numri i banorëve dallohen :

• Tbilisi 1.066.100 (sipërfaqja e urbanizuar 1.270.800)
• Kutaisi 183.300
• Batumi 116.900

Rajonet e Gjeorgjisë
shih tabelën

nr	Rajoni	Qendra
1	Abkhazia	Sukhumi (Sokhumi)
2	Samegrelo-Zemo Svaneti	Zugdidi
3	Guria	Ozurgeti
4	Adjara	Batumi
5	Racha-Lechkhumi and Kvemo Svaneti	Ambrolauri
6	Imereti	Kutaisi
7	Samtskhe-Javakheti	Akhaltsikhe
8	Shida Kartli	Gori
9	Mtskheta-Mtianeti	Mtskheta
10	Kvemo Kartli	Rustavi
11	Kakheti	Telavi
12	Tbilisi	Tbilisi

Ekonomia

Artikulli kryesor: Ekonomia e Gjeorgjisë

Pasuritë natyrore janë të rëndësishme për ekonominë e Gjeorgjisë. Në radhë të parë përmenden burimet e manganit në Çitaurë. Në sipërfaqen prej 140 km katrorë janë vlerësuar rezervat në 250 milion tonë. Në Tkibuli dhe Tkvarçeli ëhit zbuluar thëngjilli. Rezervat në lokalitetin e parë llogariten në 80 milion tonë, e në të dytin 250 milion tonë. Në sasi të vogël shfrytëzohet edhe nafta (100 000 tonë) dhe gazi natyror (45 milion m³).

Demografia

Artikulli kryesor: Demografia e Gjeorgjisë

Gjeorgjia ka qenë shtet i pavarur prej shek. Të IV para Krishtit dhe zhvillimin më të hovshëm kulturor dhe ekonomik e arrin në shekullin XII. Në vitin 1555 Gjeorgjia ndahet në dy pjesë në perëndim nën ndikimin e Persaisë dhe në lindje nën ndikimin e Turqisë. Në shekullin XIX përjeton pushtimin rus.

Kultura

Artikulli kryesor: Kultura në Gjeorgji

Shota Rustaveli

Ilia Tšavtšavadze

Zakaria Paliashvili

Vaja Pşavela (Vazha Pshavela) 1914

Shënime

1. Në Republikën Autonome të Abhazisë.^[1]
2. Duke përjashtuar Abhazinë dhe Osetinë e Jugut, dy shtetet e njohura pjesërisht nën pushtimin rus. Qeveria e Gjeorgjisë i konsideron dy republikat si pjesë integrale të vendit, me mbështetje ndërkombëtare.