komunë italian From Wikipedia, the free encyclopedia
Firence (italisht: Firenze) është kryeqyteti i rajonit italian të Toskanës. Është qyteti më i populluar në Toskana, me 383,084 banorë në vitin 2013 dhe mbi 1,520,000 në zonën e tij metropolitane.
Firenca
Firenze | |
|---|---|
 Një kolazh nga Firence me Uffizi (të lartë majtas), e ndjekur nga Pallatin Pitti, një pamje të perëndimit të diellit mbi qytet dhe shatërvan të Neptuni në Piazza della Signoria. | |
 Flamuri  Stema | |
| Nofkat: Athina e Italisë | |
| Popullsia | |
| • Gjithsej | (2.018) 381.190[1] |
| Emri i banorëve | Fiorentini |
| {{{postal_code_type}}} | 50121-50145 |
| Faqja zyrtare | www.comune.firenze.it |
Firence ishte një qendër e tregtisë dhe financës mesjetare evropiane dhe një nga qytetet më të pasura të asaj epoke. Ajo konsiderohet vendlindja e Rilindjes dhe quhet "Athina e Mesjetës". Një histori politike e turbullt përfshin periudhat e sundimit të familjes së fuqishme Medici dhe revolucione të shumta fetare dhe republikane. Nga viti 1865 deri në 1871 qyteti ishte kryeqyteti i Mbretërisë së sapo krijuar të Italisë. Dialekti fiorentin formon bazën e standardeve italiane dhe u bë gjuhë e kulturës në të gjithë Italinë për shkak të prestigjit të kryeveprave të Dante Alighierit, Petrarkut, Xhovani Bokaço, Nikolo Makiaveli dhe Francesco Guicciardini.
Qyteti tërheq miliona turistë çdo vit, dhe Qendra Historike e Firences u shpall si një Trashëgimisë Botërore nga UNESCO në vitin 1982. Qyteti është i njohur për kulturën e tij, artin e Rilindjes, arkitekturën dhe monumentet. Qyteti gjithashtu përmban muze të shumta dhe galeri arti, si Galeria e Uffizi dhe Palazzo Pitti, dhe ende ushtron një ndikim në fushat e artit, kulturës dhe politikës. Për shkak të trashëgimisë artistike dhe arkitektonike të Firences, ajo është renditur nga Forbes si një nga qytetet më të bukura në botë.
Firence është një qytet i rëndësishëm në modën italiane, duke u renditur njëri nga 15 kryeqytetet e modes në botës. Për më tepër, ajo është një qendër e madhe kombëtare ekonomike, si dhe një qendër turistike dhe industriale. Mbas Milano-s, Firence eshtë qyteti i dytë me i zhvilluar në Itali dhe një nga me te zhvilluarit ne Evropë.
Firenca u themelua në vitin 59 p.e.s. nga Jul Çezari si koloni me emrin Florentia, siç quhej perëndesha romake e luleve dhe rritjes së pemëve.
Deri në shekullin XII. Firenca në mesjetë nuk kishte ndonjë rëndësi të veçantë, dukatet të rajonit qëndronin në Luka dhe Piza. Por në këtë shekull erdhi feudalizmi dhe qyteti filloi të zgjerohet dhe u bë autonom.
Në shekullin XIV. dhe XV. Firenca lulëzoi dhe vendosi standardet në artin dhe kulturën evropiane. U vendosën shumë artistë dhe dijetarë (për shembull Donatello, Botticelli; më vonë Michelangelo Buonarroti, Niccolò Machiavelli, Leonardo da Vinci dhe Galileo Galilei). Zhvillohej epoka kulturohistorike e Rilindjes.
Në kohën e njëjtë Firenca u bë qendër tregtare dhe financiare. Familja e pasur e Medici u ngrit në shekullin XV. dhe XVI. në një fuqi të madhe. Ato vazhduan ti promovojnë artet dhe shkencen dhe qeverisnin qytetin. Por rëndësia kulturore e Firencës zhdukej në shekullin XVII. Medicitë u bënë të vdekur dhe kur Franc I. Shtjefën, i shoqi i Maria Tereziës i ndoqi, Firenca u bë pronë e habsburgëve.
Vetëm në shekullin XIX. filloi një rimëkëmbje të re ekonomike. Firenca u bë objektivi i udhëtimeve arsimore. Por në vitin 1859 austriakët e humbën qytetin kundër Francës dhe Mbretërisë Sardenjë-Pjemont. 1861 iu bashkangjit Firenca Italisë së bashkuar dhe u bë në vitin 1865 kryeqyteti i saj. U ndërtua një parlament i ri, por vetëm mbas gjashtë viteve Firenca e humbi rolin kyç në Romën. Në Luftën e Dytë Botërore gjatë viteve 1943-1944 qyteti ishte i okupuar nga ushtria gjermane.
Përmbytjet të Arnos në nëntor të viti 1966 shkatërruan thesare të shumta arti dhe kërkuan vdekjen e 34 njerëzve.
Në Firence kalon lumi Arno, i cili për banorët e saj ka pasur dy anë të medaljës. Ishte i rëndësishëm për furnizimin e njerëzve nga tregtia, por edhe sillte vuajtje e shkatërrim nga përmbytjet. Në veri të qytetit shtrihen Malet Apenine, ndërsa në jug gjenden kodrat e buta të Chiantit ku prodhohen verërat të famshëm të Firencës.
Firence ka një klimë subtropikale të lagësht. Ka verë të nxehtë me reshje të lehta dhe dimra të freskëta dhe të thata. Në Firence mungon një erë mbizotëruese dhe temperaturat e verës janë më të larta se përgjatë bregdetit. Shiu në verë është konvekcionist, ndërsa reshjevet dominojnë në dimër. Dëbora është prezente pothuajse çdo fund vit, por shpesh nuk rezulton në akumulim. Temperatura më e lartë e regjistruar ështe 42.6 ° C (108.7 ° F) më 26 korrik 1983 dhe më e ulët ishte -23.2 ° C (-9.8 ° F) më 12 janar 1985.
Në vitin 1200 qyteti kishte 50 mijë banorë. Deri në vitin 1300 popullsia e qytetit ishte 120,000, me 300,000 banorë të tjerë në Kontado. Mes viteve 1500 dhe 1650 popullsia ishte rreth 70,000.
Që nga 31 tetori 2010, popullsia e qytetit është 370,702, ndërsa Eurostat vlerëson se 696,767 njerëz jetojnë në zonën urbane të Firences. Zona Metropolitane e Firences, Prato dhe Pistoia, e përbërë në vitin 2000 në një sipërfaqe prej rreth 4.800 kilometra katrorë, është shtëpia e 1.5 milionë banorëve. Brenda Firences 46.8% e popullsisë ishte mashkull në vitin 2007 dhe 53.2% ishin femra. Të miturit (fëmijët e moshës 18 vjeç e më pak) arritën në 14.10 përqind të popullsisë në krahasim me pensionistët, të cilët ishin 25.95 përqind. Kjo krahasohet me mesataren italiane prej 18.06 përqind (të miturit) dhe 19.94 përqind (pensionistë). Mosha mesatare e banorëve të Firences është 49 në krahasim me mesataren italiane 42. Në pesë vitet në mes të viteve 2002 dhe 2007, popullsia e Firences u rrit me 3.22 për qind, ndërsa Italia në tërësi u rrit 3.56 për qind. Shkalla e lindjeve të Firences është 7.66 lindje për 1,000 banorë krahasuar me mesataren italiane prej 9.45 lindjeve.
Që nga viti 2009, 87.46% e popullsisë ishte italiane. Rreth 6,000 kinezë jetojnë në qytet. Grupe tjera të imigrantëve erdhen nga vende të tjera evropiane (kryesisht rumunë dhe shqiptarë): 3.52%, Azia Lindore (kryesisht kineze dhe filipinase): 2.17%, Amerika: 1.41% dhe Afrika e Veriut (kryesisht marokene): 0.9%.
Turizmi është sektori më i rëndësishmi nga të gjitha industritë dhe shumica e ekonomisë fiorentine mbështetet në paratë e gjeneruara nga të ardhurit ndërkombëtarë dhe studentët që studiojnë në qytet. Vlera turizmi në qytet arriti në 62.5 miliardë euro në vitin 2015 dhe numri i vizitorëve është rritur me 5.5% nga viti i kaluar.
Në vitin 2013, Firence u rendit si qyteti i dytë më i mirë në botë nga Condé Nast Traveler.
Megjithatë, prodhimi dhe tregtia ende mbesin shumë të rëndësishme. Firence është edhe qyteti më i pasur në Itali për sa i përket të ardhurave mesatare të punëtorëve, me një shifër prej 23,265 € (të ardhurat e përgjithshme të qytetit janë 6,531,204,473 €), që vijnë pas Mantovës, duke e tejkaluar Bolzanon.
Firence është një qendër e madhe prodhimi dhe tregtie në Itali, ku komplekset industriale fiorentin në periferi prodhojnë të gjitha llojet e mallrave, nga mobiljet, mallrat e gomës, kimikatet dhe ushqimi. Megjithatë, prodhimet tradicionale dhe lokale, siç janë antikët, punimet artizanale, qelqe, lëkurëza, riprodhimet e artit, stoli, suvenire, përpunimi i metaleve dhe hekuri, këpucë, aksesorë dhe rroba të modës, gjithashtu dominojnë një sektor të ekonomisë së Firences. Të ardhurat e qytetit mbështetet pjesërisht në shërbimet dhe interesat komerciale dhe kulturore, si panaire vjetore, prodhime teatrale dhe lirike, ekspozita arti, festivale dhe shfaqje modës, si Calcio Fiorentino. Industria dhe makineritë e rënda gjithashtu marrin pjesë në sigurimin e të ardhurave. Në Nuovo Pignone, fabrika të shumta janë të pranishme kurse bizneset e vogla dhe të mesme janë dominante. Rrethet dhe zonat industriale Florence-Prato-Pistoia u njohën si "Italia e tretë" në vitet 1990, për shkak të eksporteve të mallrave dhe automobilave me cilësi të lartë (sidomos Vespa) dhe prosperitetit dhe produktivitetit të sipërmarrësve fiorentin. Disa nga këto industri madje rivalizuan rrethet tradicionale industriale në Emilia-Romagna dhe Veneto, për shkak të fitimeve dhe produktivitetit të lartë.
Në tremujorin e katërt të vitit 2015, prodhimi u rrit me 2.4% dhe eksportet u rritën me 7.2%. Sektorët kryesorë përfshinin inxhinieri mekanike, modë, farmaceutikë, ushqim dhe verë. Gjatë vitit 2015, kontratat e punësimit të përhershëm u rritën me 48.8 për qind, të nxitura nga pushimet tatimore në mbarë vendin.
Turizmi është industria më e rëndësishme në Firenzen qendrore. Prej prillit deri në tetor, turistët janë më të shumtë se popullsia lokale. Biletat në muzetë e Uffizi dhe Accademia janë shitur rregullisht dhe grupe të mëdha mbushin bazilikat e Santa Croce dhe Santa Maria Novella. Biletat për Uffizi dhe Accademia mund të blihen online para vizitës. Në vitin 2010, lexuesit e revistës Travel + Leisure renditën qytetin si destinacionin e tyre të tretë të preferuar turistik. Në vitin 2015, lexuesit e Condé Nast Travel votuan Firence si qytetin më të mirë në Evropë.
Studimet nga Euromonitor International kanë arritur në përfundimin se turizmi kulturor dhe i orientuar drejt historisë po gjeneron një rritje të konsiderueshme të shpenzimeve në të gjithë Evropën.
Besohet se Firence ka përqendrimin më të madh të artit (në proporcion me përmasat e saj) në botë. Kështu, turizmi kulturor është veçanërisht i fortë, me muze të njohur botërisht si Uffizi që ka shitur më shumë se 1.93 milionë bileta në 2014. Objektet e qendrës në qytet u ristrukturuan gjatë viteve 1990 dhe organizuan ekspozita, konferenca, takime, forume sociale, koncerte dhe evenimente të tjera gjatë gjithë vitit.
Në 2016, Firence kishte 20.588 dhoma hoteli në 570 objekte. Vizitorët ndërkombëtarë përdorin 75% të dhomave ku rreth 18% e tyre ishin nga SHBA. Në vitin 2014, qyteti kishte 8.5 milionë "qëndrime" gjatë natës. Një raport Euromonitor tregon se në vitin 2015 qyteti u rendit i 36 nga vendet më të vizituar në botë, me mbi 4.95 milionë të ardhur për vitin.
Turizmi sjell të ardhura në Firence, por krijon probleme të caktuara. Ponte Vecchio, Tregu San Lorenzo dhe Santa Maria Novella janë të rrënuar nga xhepat. Provinca e Firences merr përafërsisht 13 milionë vizitorë në vit, dhe në disa sezona, mund të çojnë në mbingarkesë të vendeve të njohura. Kryebashkiaku Dario Nardella është veçanërisht i shqetësuar për vizitorët që vijnë me autobusë, qëndrojnë vetëm disa orë, shpenzojnë pak para, dhe kontribuojnë dukshëm në mbipopullimin. "Asnjë vizitë në muze, vetëm një foto nga sheshi, kthehen me autobus dhe pastaj vazhdojn në Venecia ... Ne nuk duam turistë si kta," tha ai.
Disa turistë nuk respektojnë trashëgiminë kulturore të qytetit, sipas Nardella. Në qershor të vitit 2017, ai krijoi një program të spërkatjeve të hapave të kishës me ujë, për të parandaluar që turistët të përdorin zona të tilla si spote pikniku. Ndërsa vlerëson përfitimet e turizmit, ku ka pasur "një rritje midis atyre që ulen në rreth kishash, hanë ushqimin e tyre dhe lënë mbeturina të shpërndara ", shpjegoi ai. Për të rritur shitjen e ushqimeve tradicionale, kryebashkiaku kishte prezantuar legjislacionin (miratuar në vitin 2016) që kërkon që restorantet të përdorin produktet tipike toskan dhe të refuzojnë kërkesën e McDonald për të hapur një lokacion në Piazza del Duomo.
Ushqimi dhe vera kanë qenë prej kohësh një element i rëndësishëm i ekonomisë. Rajoni i Chianti është në jug të qytetit, dhe rrushi i saj Sangiovese figuron dukshëm jo vetëm në verërat e saj Chianti Classico, por edhe me shumë në Supertuscan të zhvilluar së fundmi. Brenda 32 km (20 mi) në perëndim është zona Carmignano, gjithashtu shtëpi me sangiovese. Rrethi i famshëm i Chianti Rufina, gjeografikisht dhe historikisht i ndarë nga rajoni kryesor i Chianti, është gjithashtu pak kilometra në lindje të Firences. Kohët e fundit, rajoni Bolgheri (rreth 150 km (93 mi) në jugperëndim të Firences) është bërë i famshëm për "Reds Super toskan" si Sassicaia dhe Ornellaia.
Në futbollin e shoqatës, Firence përfaqësohet nga ACF Fiorentina, e cila luan në Serie A, ligën e lartë të sistemit të ligës italiane. AFC Fiorentina ka fituar dy Kampionate italiane që nga formimi i tyre në 1926. Ata luajnë lojrat e tyre në Stadio Artemio Franchi(47.282 ulëse). Skuadra e femrave e ACF Fiorentina ka fituar kampionatin italian të futbollit italian të sezonit 2016-17.
Qyteti është shtëpia e Coverciano, vendi kryesor i trajnimit të ekipit kombëtar italian dhe departamenti teknik të Federatës Italiane të Futbollit.
Firence u zgjodh për të organizuar Kampionatin Botëror të Çiklizmit në UCI 2013.
Që nga viti 2017 Firence është e përfaqësuar edhe në Eccellenza, shtresën e lartë të sistemit të ligës së bashkimit të rugby në Itali, nga I Medicei, i cili është një klub i themeluar në vitin 2015 me bashkimin e skuadrave të mëdhenj të I Cavalieri (Prato) dhe Firenze Rugby 1931. I Medicei fitoi kampionatin e Serie A në 2016-17 dhe u promovua në Eccellenza për sezonin 2017-18.
Rari Nantes Florentia është një klub i suksesshëm në Firence; të dy skuadrat e tij meshkuj dhe femra kanë fituar disa kampionate italiane dhe skuadra femërore ka edhe tituj evropianë.
Cimabue dhe Giotto, etërit e pikturës italiane, jetonin në Firence, si dhe Arnolfo dhe Andrea Pisano, rinovues të arkitekturës dhe skulpturës. Brunelleschi, Donatello dhe Masaccio, paraardhësit e Rilindjes, Ghiberti dhe Della Robbias, Filippo Lippi dhe Angelico; Botticelli, Paolo Uccello dhe gjeniu universal i Leonardo da Vinçit dhe Michelangelo.
Veprat e tyre, së bashku me ato të shumë gjeneratave të tjera artistike, janë mbledhur në disa muze të qytetit: Galeria Uffizi, Galeria Palatina me pikturat e "Epokave të Artë", Bargello me skulpturat e Rilindjes, muzeu i San Marco me veprat e Fra Angelico, Akademia, kapelat e Medicis, Shtëpia Buonarroti me skulpturat e Michelangelo, muzeumet e mëposhtme: Bardini, Horne, Stibbert, Romano, Corsini, Galeria e Artit Modern , Museo dell'Opera del Duomo, muzeu i Silverware dhe muzeu i gurëve të çmuar. Disa firma janë të vendosura në Firence: Baptisteri i Firences me mozaikë; Katedralja me skulpturat e saj, kishat mesjetare me bende me afreske; publike dhe private: Palazzo Vecchio, Palazzo Pitti, Palazzo Medici Riccardi, Palazzo Davanzati; manastire, kolona, refectories; "Certosa". Në muzeun arkeologjik përfshihen dokumentet e qytetërimit etrusk.
Katedralja, e kryesuar nga kupola e Brunelleschi, dominon horizontin fiorentine. Florentines vendosën të fillojnë ndërtimin e saj - në fund të shekullit të 13-të, pa një dizajn për kupolën. Projekti i propozuar nga Brunelleschi në shekullin e 14 ishte më i madhi ndonjëherë i ndërtuar në atë kohë dhe kupola e parë e madhe e ndërtuar në Evropë që nga dy kupat e mëdha të kohës romake - Panteoni në Romë dhe Hagia Sophia në Kostandinopojë. Kupola e Santa Maria del Fiore mbetet ndërtimi më i madh i tullave të këtij lloji në botë. Përpara saj është Baptisteri mesjetar. Dy ndërtesat përfshijnë në dekorimin e tyre tranzicionin nga Mesjeta në Rilindje. Në vitet e fundit, pjesa më e madhe e veprave të rëndësishme të artit nga të dy ndërtesat - dhe nga Campanile pranë Giotto-së, janë hequr dhe zëvendësuar me kopje. Origjinalet tani janë vendosur në Muzeun e Operës së Duomo, në lindje të Katedrales.
Firence ka një numër të madh kishash të mbushura me art, si San Miniato al Monte, San Lorenzo, Santa Maria Novella, Santa Trinita, Santa Maria del Carmine, Santa Croce, Santo Spirito, Annunziata, Ognissanti dhe shumë të tjera.
Firence u bë një qendër muzikore gjatë Mesjetës dhe muzika dhe artet interpretuese mbeten një pjesë e rëndësishme e kulturës së saj. Rritja e qyteteve të Italisë Veriore në vitet 1500 ka kontribuar në ngritjen e saj. Gjatë Rilindjes, në qytet ishin katër lloje të patronazhit muzikor në lidhje me muzikën e shenjtë dhe sekulare: shteti, korporata, kisha dhe private. Ishte këtu që Camerata fiorentin u mblodh në mes të shekullit të 16 dhe eksperimentoi me vendosjen e mitologjisë greke në muzikë dhe vendosjen e rezultatit - me fjalë të tjera, operat e para, duke vendosur rrotat në lëvizje jo vetëm për zhvillimin e mëtejshëm por për zhvillime të mëvonshme të formave të veçanta "klasike" të tilla si simfoni dhe koncerte. Pas vitit 1600, tendencat italiane mbizotëruan në të gjithë Evropën, deri në vitin 1750 ishte gjuha kryesore muzikore. Zhanri i Madrigal, i lindur në Itali, fitoi popullaritet në Britani dhe gjetkë. Disa qytete italiane ishin "më të mëdha në hartën muzikore se madhësia e tyre reale për pushtetin e sugjeruar. Firence, dikur ishte një qytet i tillë që përjetoi një periudhë fantastike në fillim të shekullit të shtatëmbëdhjetë të inovacionit muzikor-teatror, duke përfshirë fillimin dhe lulëzimin e operës.
Opera u shpik në Firence në fund të shekullit të 16-të, kur Dafneja e Jacobo Peri-it ishte në stilin e monodisë. Opera përhapet nga Firence në të gjithë Italinë dhe përfundimisht në Evropë. Muzika Vokale në vendosjen e korit po merrte gjithashtu identitet të ri në këtë kohë. Në fillim të shekullit të 17-të, u krijuan dy praktika për të shkruar muzikë, njëra praktikë e parë ose Stile Antico / Prima Prattica, tjetra Stile Moderno / Secondo Prattica. Stili Antico ishte më i përhapur në Evropën Veriore dhe Stile Moderno u praktikua më shumë nga Kompozitorët Italianë të kohës.
Kompozitorët dhe muzikantët që kanë jetuar në Firence përfshijnë Piero Strozzi (1550 - pas 1608), Giulio Caccini (1551-1618) dhe Mike Francis (1961-2009). Libri i Giulio Caccinit, Le Nuove Musiche, ishte i rëndësishëm në instruksionin teknik të praktikave të performancës në atë kohë. [74] Libri specifikonte një term të ri, në përdorim nga vitet 1630, i quajtur monodi i cili tregonte kombinimin e zërit dhe basso continuo dhe nënkuptonte një praktikë të deklarimit të tekstit në një mënyrë lirike, por në mënyrë të ngjashme. Kjo do të ndodhte ndërkohë që një instrument, zakonisht një lloj tastiere si klaviçori, luajti dhe mbajti akorde ndërsa këngëtari këndonte.
Qyteti i vjetër i Firencës pasqyron performanca të squara të qytetit në fushën e arkitekturës. Këtu u ngritën ndërtime të shumta nga koha e Rilindjes së herët deri në qeverisjen e Medici në shekujt të XV. dhe XVI., të cilat tregojnë rëndësinë ekonomike dhe kulturore të fortë të qytetit për atë kohë. Këto ndërtime u promovuan nga bankierët dhe tregtarët të qytetit të asaj kohe. Arkitektura fjorentine është specifikisht e karakterizuar nga parimet të arkitekturës rilindore të shekullit të XV., të cilat fituan rëndësi në qytetet. Në vitin 1982 qyteti i vjetër i Firencës u bë trashëgim botëror i UNESCO-së.
Qendra e qytetit të vjetër është Piazza della Signoria (Sheshi i zotërisë). Në këtë vend para Palazzo Vecchio fillimisht u ngrit statuja e Davidit nga Michelangelo Buonarroti, e cila u zhvendos nga një kopje në Accademia delle Arti del Disegno.
.jpg)
E vetmja urë që mbijetoi në Luftën e Dytë Botërore është Ponte Vecchio (Ura e Vjetër). E ndërtuar për herë të parë nga Etruskët ura lidh Galleria degli Uffizi me pallatin e Mediceve. Sipër urës në anët e saj gjenden sot bizhuteri të shumta.
Qendra e kishave fjorentine është katedralja romako-gotike Santa Maria del Fiore me kupolën e famshme të Filippo Brunelleschi. Kompleksit katedral i ngjitet në jug kambanarja e Giotto di Bondone dhe në perëndim pagëzimorja e San Giovanni.
Palazzo Pitti mban sot në brendësinë e saj koleksionin privat të familjës Medici dhe gjendet në front të Piazza della Signoria në anën tjetër të Arnos. Ngjitur me pallatit janë kopshtet Boboli me skulptura të shumta.
Galleria degli Uffizi në mesjetë përdorej si ndërtesë administrative e Dukatit të madh të Toskanës dhe përmban koleksionin më të famshëm në botë në artin klasik, sidomos në pikturimin italian. Galeria gjendet pranë Piazza della Signoria.
.jpg)
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
