Dervenxhiu

Dervenxhi ose derbenxhi (turqisht: Derbendci ose Derbentler) ishin njësitë më të rëndësishme dhe më të mëdha ushtarake ndihmëse osmane, zakonisht përgjegjëse për ruajtjen e rrugëve, urave, vaun e lumit ose kalimeve malore të rëndësishme.^[1][2] Zakonisht, popullsia e një fshati të tërë pranë ndonjë kalimi të rëndësishëm do të caktohej me statusin e derbenxhiut në këmbim të përjashtimeve nga taksat.

Etimologjia

Emri rrjedh nga një fjalë persiane Dar-band që do të thotë "kalim", "portë" ose "më afër derës".^[3][4]

Historia

Osmanët kishin praktikë të zakonshme për të përjashtuar disa nga subjektet e tyre taksapaguese (raja) nga pagimi i taksave të caktuara në këmbim të disa shërbimeve. Në rastin e derbenxhiut, kjo përfshinte edhe shërbimet ushtarake si ruajtja e qafave malore.^[5] Zakonisht të gjithë fshatrat u caktuan me këtë detyrë dhe u përjashtuan nga pagesa e taksave të kohës së luftës (turqisht: avarız-ı divaniyye), taksave zakonore (turqisht: tekâlif-i örfiye), shërbimit si rremtarë në marinën osmane dhe devshirme e djemve të tyre në jeniçerë.^[6][7] Në rajonin e Maqedonisë veriore të paktën 175 fshatra kishin statusin e derbendit dhe gëzonin këto lloj përjashtimesh tatimore. Ndonjëherë shteti osman "krijoi" fshatra rreth territoreve të derbendit, ndërsa në disa raste fshatrat ekzistuese aplikuan për kadinë e tyre për të marrë statusin e derbenxhit në këmbim të sigurimit, ndërtimit ose mirëmbajtjes së rrugëve dhe urave.^[8] Popullsia e sapovendosur e fshatrave të tilla nuk ishte e përjashtuar nga pagimi i taksave avariz.^[9]

Detyra e tyre ishte të patrullonin territorin që u ishte caktuar (derbend), ngjashëm me xhandarmërinë e palëvizshme.^[10] Që nga fundi i shekullit të 18-të, derbedcitë u organizuan brenda Ministrisë së Derbendatit (turqisht: Derbendat Başbuğluğu) që emëroi agallarët e derbendit (turqisht: derbendat başbuğ), posti i të cilëve zgjaste një vit.^[11]

Statusi derbenxhi ishte i detyrueshëm dhe i trashëguar. Nëse ndonjë individ apo grup do t'i ikte detyrës së vet, osmanët do t'i kthenin me forcë. Ata u organizuan në struktura të thjeshta prej 30 burrash (tabl) anëtarët e të cilëve kryenin detyra rotacionale. Fillimisht ata mbanin vetëm armë të lehta dhe më vonë edhe armë zjarri. Pjesë e rëndësishme e kësaj njësie ishin të krishterët, të cilët për shkak të detyrës së derbendit, lejoheshin të hipnin në kuaj dhe të mbanin armë,^[12] por vetëm të tipit konvencional.^[13] Për shkak se derbenxhianët ishin të motivuar dobët, ata nuk mund të krahasoheshin me ushtarë të stërvitur dhe të armatosur më mirë, kështu që osmanët duhej të pajtonin mercenarë (të krishterë ose muslimanë) për të siguruar besnikërinë e derbenxhinjve, veçanërisht që nga fillimi i rënies së Perandorisë Osmane në fund të shekullit të 17-të.^[14]

Referime

• Uyar, Mesut; Erickson, Edward J. (2009). A Military History of the Ottomans: From Osman to Atatürk (në anglisht). ABC-CLIO. ISBN 978-0-275-98876-0.
• Ursinus, Michael (2012). Grievance Administration (Sikayet) in an Ottoman Province: The Kaymakam of Rumelia's 'Record Book of Complaints' of 1781-1783 (në anglisht). Routledge. ISBN 978-1-134-24328-0.

Referime

1. Ursinus 2012, f. 41.
2. Uyar & Erickson 2009, f. 62.
3. Tütüncü, Mehmet (2001). Türk-Yahudi Buluşmaları (në anglisht). SOTA. fq. 38. ISBN 978-90-804409-4-4.
4. Jackson, A.B. Wiliams (1911). From Constantinople to the Home of Omar Khayyam (në anglisht). fq. 61.
5. İnalcık, Halil (2006). "Autonomous Enclaves in Islamic States: Temlîks, Soyurghals, Yurdluk-Ocakliks, Mâlikâne-Mukâta⁠ʾas and Awqāf". përmbledhur nga Pfeiffer, Judith; Quinn, Sholeh Alysia (red.). History and Historiography of Post-Mongol Central Asia and the Middle East: Studies in Honor of John E. Woods (në anglisht). Wiesbaden: Otto Harrassowitz. fq. 116. ISBN 978-3-447-05278-8.
6. Ursinus 2012, f. 40+.
7. Faroqhi, Suraiya (1986). Peasants, dervishes and traders in the Ottoman Empire (në anglisht). Variorum Reprints. fq. 72. ISBN 978-0-86078-179-0. According to this document, the derbendci were equally exempt from all avarız-ı divaniye and tekâlif-i örfiye, a privilege customarily enjoyed by pass guards throughout the Empire); the exemption also covered service as oarsmen...
8. Hall, Kenneth R. (2008). Secondary cities and urban networking in the Indian Ocean Realm, c. 1400-1800 (në anglisht). Lexington Books. fq. 275. ISBN 978-0-7391-2835-0.
9. MacKay, Camilla Martha (1999). The Road Networks and Postal Service of the Eastern Roman and Byzantine Empires (First-Fifteenth Centuries AD): Social Effects on the Provincial Population (PhD) (në anglisht). University of Michigan. fq. 164.
10. Forsén, Jeannette; Forsén, Björn (2003). The Asea Valley Survey: An Arcadian Mountain Valley from the Palaeolithic Period Until Modern Times (në anglisht). Svenska Institutet i Athen. fq. 372. ISBN 978-91-7916-047-0.
11. Vakfı, Türk Kültürüne Hizmet (1997). Türk dünyası kültür atlası (në turqisht). Türk Kültürüne Hizmet Vakfı, Turkish Cultural Service Foundation. fq. 46. ISBN 9789757522195.
12. Kursar, Vjeran (2010). "Some Remarks on the Organization of Ottoman Society in the Early Modern Period: The Question of "Legal Dualism" and Societal Structures". përmbledhur nga Čaušević, Ekrem; Moačanin, Nenad; Kursar, Vjeran (red.). Perspectives on Ottoman Studies: Papers from the 18th Symposium of the International Committee of Pre-Ottoman and Ottoman Studies (CIEPO) at the University of Zagreb 2008 (në anglisht). Münster: LIT Verlag. fq. 847. ISBN 978-3-643-10851-7.
13. Parry, Vernon J.; Yapp, Malcolm (1975). War, technology and society in the Middle East (në anglisht). Oxford University Press. fq. 195. ISBN 9780197135815.
14. Uyar & Erickson 2009, ff. 62–63.