From Wikipedia, the free encyclopedia
Jeruzalemi Perëndimor ose Kudsi Perëndimor (Arabisht: القدس الغربية, al-Quds al-Ḡarbiyya; hebraisht: מערב ירושלים, Ma'aráv Yerushalayim) i referohet sektorëve të Jeruzalemit që mbetën nën kontrollin izraelit pas Luftës Arabo-Izraelite 1948. linjat e armëpushimit të të cilit kufizonin kufirin me pjesën tjetër të qytetit, i cili atëherë ishte nën kontrollin jordanez.[1] Një numër vendesh perëndimore, si Mbretëria e Bashkuar, e njohin de fakto autoritetin izraelit, por refuzojnë njohjen de jure.[2] Pretendimi i Izraelit për sovranitet mbi Jerusalemin Perëndimor pranohet më gjerësisht sesa pretendimi i tij mbi Jeruzalemin Lindor.[3]
Para luftës së Palestinës të vitit 1948, zona e Jeruzalemit Perëndimor mbante një nga komunitetet më të pasura arabe, që numëronte rreth 28,000 njerëz, në rajon. Deri në fund të armiqësive, vetëm rreth 750 johebrenj mbetën në sektorin arab të zonës, kryesisht grekë në lagjen "koloni greke". Pas luftës, Jeruzalemi u nda në dy pjesë: pjesa perëndimore, nga e cila vlerësohet se kishin ikur ose dëbuar 30,000 arabë, ra nën sundimin izraelit, ndërsa Jeruzalemi Lindor ra nën sundimin jordanez[1] dhe ishte i populluar kryesisht nga myslimanë dhe krishterë palestinezë. Jordanezët dëbuan një komunitet hebre prej rreth 1500 banorësh nga Qyteti i Vjetër.
Pas kësaj plaçkitje të gjerë, institucionet izraelite arritën të grumbullojnë rreth 30,000 libra, kryesisht në gjuhën arabe, që kanë të bëjnë me ligjin islam, interpretimin e Kur'anit dhe përkthimet e literaturës evropiane, së bashku me mijëra vepra nga pronat e kishave dhe shkollave. Shumë prej tyre u morën nga shtëpitë e shkrimtarëve dhe studiuesve palestinezë në Katamon, Bak'a dhe Musrara.
Plani i Ndarjes së Kombeve të Bashkuara për Palestinën planifikoi një "corpus separatum" për Jeruzalemin dhe rrethinat e tij si një qytet ndërkombëtar. Në dhjetor 1949 u vendos zyrtarisht transferimi i institucioneve të qeverisë së Izraelit në Jeruzalem.
Arabët që jetonin në lagje të tilla perëndimore të Jeruzalemit si Katamon apo Malha u detyruan të largoheshin; i njëjti fat pati hebrenjtë në zonat lindore, duke përfshirë Qytetin e Vjetër të Jeruzalemit dhe Silwan. Pothuajse 33% e tokës në Jeruzalemin Perëndimor në periudhën para mandatit ishte në pronësi të palestinezëve, një fakt që e bëri të vështirë për palestinezët e dëbuar të pranonin kontrollin izraelit në Perëndim. Knesset (parlamenti izraelit) miratoi ligje për transferimin e kësaj toke arabe tek organizatat hebreje izraelite.
E vetmja zonë lindore e qytetit që mbeti në duart e Izraelit gjatë 19 viteve të sundimit jordanez ishte Mali Scopus, ku ndodhet Universiteti Hebraik i Jeruzalemit, i cili formoi një enklavë gjatë asaj periudhe dhe për këtë arsye nuk konsiderohet pjesë e Jeruzalemit Lindor.
Izraeli themeloi Jeruzalemin Perëndimor si kryeqytet në vitin 1950. Qeverisë izraelite i duhej të investonte shumë për të krijuar vende pune, duke ndërtuar zyra të reja qeveritare, një universitet të ri, Sinagogën e Madhe dhe ndërtesën e Knesset. Jeruzalemi Perëndimor u mbulua nga Ligji dhe Urdhëresa Administrative e vitit 1948, duke e nënshtruar Jeruzalemin Perëndimor në juridiksionin izraelit. Administrata e Presidentit të Shteteve të Bashkuara, Donald Trump, njoftoi njohjen e Jeruzalemit si kryeqytet të Izraelit më 6 dhjetor 2017. Më 15 dhjetor 2018, Australia njohu zyrtarisht Jeruzalemin Perëndimor si kryeqytetin e Izraelit.[5]
Gjatë Luftës Gjashtë Ditore në qershor 1967, Izraeli pushtoi anën lindore të qytetit dhe të gjithë Bregun Perëndimor. Gjatë viteve në vijim, kontrolli i tyre mbeti i dobët, komuniteti ndërkombëtar refuzoi të njihte autoritetin e tyre dhe vetë izraelitët nuk ndiheshin të sigurt.
Në vitin 1980, qeveria izraelite aneksoi Jeruzalemin Lindor dhe ribashkoi qytetin, por komuniteti ndërkombëtar e kundërshtoi këtë. Popullsia e Jeruzalemit ka mbetur kryesisht e ndarë përgjatë ndarjes historike të qytetit lindje-perëndim. Qyteti më i madh përmban dy popullsi që janë "pothuajse plotësisht të ndara ekonomikisht dhe politikisht... secila ndërvepron me distriktin e tij të veçantë qendror të biznesit", duke mbështetur analizën se qyteti ka ruajtur një strukturë duocentrike, në krahasim me strukturën tradicionale monocentrike.
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.