Ernesto Çe Gevara
From Wikipedia, the free encyclopedia
Ernesto "Çe" Guevara, i njohur edhe si Komandante Che, (14 qershor 1928[1] - 9 tetor 1967) ishte revolucionar, shkrimtar dhe guerilas marksist argjentinas dhe hero i komunistëve të Amerikës Latine, si dhe një figurë e njohur e shekullit të 20-të. Nofkën "Che" e mori nga bashkëluftëtarët komunistë kubanë në Meksikë, sepse përdorte shpesh, si çdo argjentinas, fjalën "Che", diçka e ngjashme si thirrja "Hej" e shqipes.[3]
Çe Guevara | |
---|---|
Ministri i Industrive të Kubës | |
Në detyrë 11 shkurt 1961 – 1 prill 1965 | |
Kryeministri | Fidel Castro |
Paraprirë nga | Zyra u themelua |
Pasuar nga | Joel Domenech Benítez |
Presidenti i Bankës Kombëtare të Kubës | |
Në detyrë 26 nëntor 1959 – 23 shkurt 1961 | |
Paraprirë nga | Felipe Pazos |
Pasuar nga | Raúl Cepero Bonilla |
Të dhëna vetjake | |
U lind më | Ernesto Guevara (1928-06-14)14 qershor 1928[1] Rosario, Santa Fe, Argjentinë |
Vdiq më | Gabim: Nevojitet datë e vlefshme vdekjeje (data e parë): data, muaji, viti La Higuera, Santa Cruz, Bolivi |
Shkaku i vdekjes | Ekzekutimi me pushkatim |
Vendi i prehjes | Che Guevara Mausoleum, Santa Clara, Kubë |
Kombësia |
|
Partia politike | Lëvizja e 26 korrikut (1955–1962) Partia e Bashkuar e Revolucionit Socialist Kuban (1962–1965) |
Bashkëshortja/et | Hilda Gadea
(m. 1955; div. 1959)Aleida March (m. 1959) |
Fëmijët | 5, përfshirë Aleida |
Shkollimi | Universiteti i Buenos Aires |
Profesioni |
|
I njohur për | Guevarizmi |
Nënshkrimi | |
Nofka/t |
|
Shërbimi ushtarak | |
Aleanca | Republika e Kubës[2] |
Dega/shërbimi | Forcat e Armatosura Revolucionare Kubane Ushtria Çlirimtare Kombëtare e Bolivisë |
Vite shërbimi | 1955–1967 |
Njësia | Lëvizja e 26 korrikut |
Komanda | Oficer komandues i Forcave të Armatosura Revolucionare Kubane |
Beteja/luftra |
|
Si një student i ri i mjekësisë, Guevara udhëtoi në të gjithë Amerikën e Jugut dhe u radikalizua nga varfëria, uria dhe sëmundjet që ai dëshmoi.[4][5] Dëshira e tij në rritje për të ndihmuar në përmbysjen e asaj që ai e shihte si shfrytëzim kapitalist i Amerikës Latine nga Shtetet e Bashkuara nxiti përfshirjen e tij në reformat sociale të Guatemalës nën Presidentin Jacobo Árbenz, përmbysja përfundimtare e të cilit me ndihmën e CIA-s me urdhër të United Fruit Company forcoi ideologjinë politike të Guevarës. Më vonë në Mexico City, Guevara u takua me Raúl dhe Fidel Castro, iu bashkua lëvizjes së tyre të 26 Korrikut dhe lundroi për në Kubë në bordin e jahtit Granma me synimin për të rrëzuar diktatorin e mbështetur nga SHBA Fulgencio Batista.[6] Guevara shpejt u bë i njohur mes kryengritësve, u gradua në komandën e dytë dhe luajti një rol kryesor në fushatën guerile dyvjeçare që rrëzoi regjimin e Batista.[7]
Pas Revolucionit Kuban, Guevara luajti një rol kyç në qeverinë e re. Këto përfshinin shqyrtimin e apeleve dhe skuadrave të pushkatimit për ata që u dënuan si kriminelë lufte gjatë tribunaleve revolucionare,[8] duke iniciuar reformën agrare të tokës si Ministër i Industrive, duke ndihmuar në udhëheqjen e një fushate të suksesshme mbarëkombëtare të shkrim-leximit, duke shërbyer si President i Bankës Kombëtare dhe si drejtor udhëzues për forcat e armatosura të Kubës dhe duke përshkuar globin si diplomat në emër të socializmit kuban. Pozicione të tilla gjithashtu e lejuan atë të luante një rol qendror në trajnimin e forcave të milicisë që zmbrapsën Pushtimin e Gjirit të Derrave,[9] dhe sjelljen e raketave balistike të armatosura me armë bërthamore sovjetike në Kubë, e cila i parapriu Krizës së Raketave Kubane të vitit 1962.[10] Për më tepër, Guevara ishte një shkrimtar dhe ditarist i frytshëm, duke kompozuar një manual të rëndësishëm të luftës guerile, së bashku me një kujtim më të shitur për udhëtimin e tij rinor me motor kontinental. Përvojat e tij dhe studimi i marksizëm-leninizmit e shtynë atë të pohonte se moszhvillimi dhe varësia e Botës së Tretë ishte një rezultat i brendshëm i imperializmit, neokolonializmit dhe kapitalizmit monopol, me të vetmet zgjidhje që ishin ndërkombëtarizmi proletar dhe revolucioni botëror.[11][12] Guevara u largua nga Kuba në vitin 1965 për të nxitur revolucione kontinentale në të gjithë Afrikën dhe Amerikën e Jugut,[13] fillimisht pa sukses në Kongo-Kinshasa dhe më vonë në Bolivi, ku ai u kap nga forcat boliviane të ndihmuara nga CIA dhe u ekzekutua shkurtimisht.
Guevara mbetet një figurë historike e nderuar dhe e fyer, e polarizuar në imagjinatën kolektive në një mori biografish, kujtimesh, ese, dokumentarë, këngë dhe filma. Si rezultat i martirizimit të tij të perceptuar, thirrjeve poetike për luftën klasore dhe dëshirës për të krijuar ndërgjegjen e një "njeriu të ri" të nxitur nga stimujt moralë dhe jo materialë,[14] Guevara ka evoluar në një ikonë thelbësore të lëvizjeve të ndryshme majtiste. Në të kundërt, kritikët e tij në të djathtën politike e akuzojnë atë për promovimin e autoritarizmit dhe miratimin e dhunës kundër kundërshtarëve të tij politikë. Pavarësisht mosmarrëveshjeve për trashëgiminë e tij, Time e quajti atë një nga 100 njerëzit më me ndikim të shekullit të 20-të,[15] ndërsa një fotografi e Alberto Korda e tij, e titulluar Guerrillero Heroico, u citua nga Maryland Institute College of Art si "më i famshëm fotografi në botë”.[16]