Cabdulaahi bin Cumar bin Khadaab (Af-Carabi; عبدالله بن عمر بن الخطاب) Waxa uu ka mid ahaa saxaabada, Waxaana dhalay khaliifka sedexaad ee islaamka Cumar bin Khadaab, Cabdulaahi wuxuu ahaa dadka kan ugu raacida badan dhaqankii Rasuulka ﷺ, Qof sadaqo badan oo aduunka ka jeestana wuu ahaa, Wuxuu ku jiraa saxaabada kuwa ugu badan xaga axaadiista, 2630 Xadiis ayuu ka wariyay Nabiga ﷺ.
| Cabdulaahi bin Cumar عبدالله بن عمر | |
| Saxaabi | |
|---|---|
| Xog ku saabsan | |
| Aabihiisa: | Cumar bin Khadaab |
| Hooyadii: | Zeynaba binti Madcuun |
| Dhashay: | 10 sano kahor hijrada |
| Ku dhashay: | Makka |
| Diintiisa: | Islaam |
| Xaaska | Safiyya binti Abii Cubeyd |
| Ilmahiisa | Saalim bin Cabdilaahi |
| Walaalihiis | Caasim bin Cumar, Cubeydilaah bin Cumar, Xafsa binti Cumar |
| Dhintay: | 73H |
| Ku dhintay: | Madiina |
Cabdullaahi bin Cumar bin khadaab wuxuu ku dhashay Makka 10 sano ka hor hijrada[1][2], Hooyadii waa Zeynaba binti Madcuun oo walaal la ahayd saxaabiga Cusmaan bin Madcuun.
Waxa uu la islaamay aabihiis asigoo qaan gaarin Madiina ayuuna u la haajiray [3].
Cabdulaahi wuxuu si fiican u dhex galay saxaabada, wuxuuna ka ag dhawaa mar walba Rasuulka ﷺ, Dagaalkii Beder markii la gaaray waxa uu isku qoray ciidankii baxaayay laakin Naabiga ﷺ ayaa celiyay maadaama uu yaraa, isla sidoo kale Dagaalkii Uxudna waa la celiyay, waxaa la aqbalay Dagaalkii Axzaab markaas uu jirsaday 15 sano, Cabdulaahi oo raintaas ka hadlaayo wuxuu dhahay:
Maalinkii Beder ayaa lee bandhigay Nabiga ﷺ anoo 13 jir ah ima aqbalin, maalinkii Uxud ayaa lee bandhigay anigoo 14 jir ah ima aqbalin, maalinkii Khandaq ayaa lee bandhigay anoo 15 jir ah wuu I aqbalay[4]
Maalinkaas ka dib Cabdullaahi wuxuu kala qeyb galay Nabiga ﷺ dhamaan dagaalada sida Beycatu ridwaan, Furashada Makka iyo Duulaankii Tabuuk [5].
Xiligii khulafaa raashidiin
Waqtigii khulafa Raashidiin Cabdullaahi wuxuu qeyb galay furashooyinka Shaam, Masar, Ciraaq faaris iyo ifriiqiya, wuxuu xaadiray Dagaalkii Yarmuuk iyo Nahaawanda, ka dib wuxuu ku soo laabtay oo degay Madiina.
Cumar bin khadaab markuu dhaawacmay wuxuu dardaarmay in lix qof oo xulay iska soo doortaan khaliifka badali lahaa, waxa oona yiri "Cabdullahi bin Cumar waa inuu goob joog ka noqdaa laakin talada qeyb kuma lahan".
Markii ay dhacday fitnada oo Cusmaan gurigiisa lagu go'doomiyay Cabdullaahi wuxuu qaatay seefta aabihiis wuxuuna ka ag dagaalamay Cusmaan ilaa laga dilay. Kadib Cabdullaahi wuu isaga fogaaday fitnada wuxuuna ka noqday dhedhexaad, Cali bin Abii daalib ayaa u bandhigay inuu Shaam amiir uga noqdo laakin Cabdullaahi wuu iska diiday,
Mar kale fitnada markey xoogeysatay waxaa u yimid dad socda waxeyna ku dhaheen "Waxaa tahay dadka sayidkood iyo inanka sayidkood, dadkana raali ayee kaa yihiin ee soo bax aa kula mubaayacoonee" Cabdullahi wuu iska diiday wuxuuna dhahay walaahi aniga darteey dhibic dhiig muslim ah kuma daadanaayo [6], Mar kale wuxuu dhahay Cabdulaahi "Umada oo dhan hadey I raacdo labo qof maahanee lama dagaali lahayn". Intii uu socday Taxkiim ka dhowr jeer ayaa lasoo hadal qaaday magaca ibni Cumar iyo inuu yahay qof u qalma Khilaafada.
Ibni Cumar wuxuu mudnaanta siin jiray dhowrista dhiiga muslimiinta iyo ilaalinta midnimadood, marnaba kama qeyb qaadan fitnooyinka uu la saman tamay.
Xiligii Umawiyiinta
Umawiyiinta markey talada soo gaartay wuxuu sii waday ibni Cumar siyaasadiisii dhexdhexaadka ahayd wuxuuna ku daba tukan jiray amiir kasta oo Madiina yimaada, Balse wuxuu ka hor imaaday beycada Mucaawiye oo dadka uga qaadaayay wiilkiis Yaziid, sidaas ayadoo ah hadana ibni Cumar wuxuu la mubaayacooday Yaziid markii la doortay, wuxuuna dhahay "Haduu kheyr yahay waa ku raali noqonay, Haduu balaayo yahayna waa ku sabarnay" [7]. Wuxuu ku juray dadkii kula taliyay Xuseen inuu ka joogo aadista Ciraaq.
Fitnadii labaad markey bilaabatay Yaziid gadaashiis waxaa u yimid Marwaan wuxuuna ku dhahay «Gacanta keen aa kula mubaayacoonee waxaa tahay sayidka Carabta iyo inanka sayidkood» ibni Cumar wuxuu dhahay «Maxaa ku sameeyaa reer Mashriq» Marwaan wuxuu dhahay: «Waa garaacynaa ilaa ay ka hogaansamaan» wuxuu dhahay ibni Cumar «Walaahi ma jecli inay ii hogaansanto 70 sano oo seeftey lagu dilo hal nin» [8].
Markii ay dadka ku kulmeen Cabdi Malik bin Marwaan ibni cumar wuxuu u qoray beycadiisa, waqtigii Xajaaj uu madax ka ahaa Xijaas dhowr mar ayee isku dhaceen ibni Cumar, wuxuu wariyay Shahar bin Xooshib: Xajaaj ayaa u khudbadeeyay dadka ibni Cumar oo Masjidka jooga wuu ku dheeraaday khudbadiisa, ibni Cumar ayaa ku qeyliyay «War salaada ninyahow» seddex jeer ayuu dhahay sidaas, Xajaaj ayaa soo dagay oo salaada tujiyay, ka dib ayuu ku dhahay ibni cumar «Maxaa kugu xambaaray waxaad sameysay?» wuxuu ku jawaabay ibni Cumar «Anaga salaad ayaa u nimaanaa hadii salaada la gaaro ku tuji dadka waqtigeeda ka dib waxaa doonto ku baqbaqleey» [9].
Dhimmashadiisa
Sanadkii 73H ama 74H ayuu ibni Cumar ku geeriyooday Makka, waxa uuna dardaarmay in lagu duugo meel ka baxsan xaramka balse waa laga xoog batay waxaana lagu duugay xaramka, Xajaaj ayaana salaada ku tukaday [10], Da'diisa waxey ahayd markuu dhimanaayay 84 sano.
Sababta dhimashadiis waxaa lagu sheegaa Xajaaj bin Yuusuf ayaa markuu dhibsaday ibni Cumar wuxuu u dhiibay mid ka mid ah ciidankiisa waran sumeysan ibni Cumar oo dawaafka ku jira ayuu cariiriyay, lugta ayuuna uga muday warankii, ibni Cumar ayaana la xanuunsaday jiradii uu ku dhintay [11].
Cabdulaahi bin Cumar waxaa lagu yaqiinay xifdintiisa badan, Qur'aanka kariimka ayuu xifdiyay, wuxuuna ku juraa dadka kuwa axaadiista ugu badan ka warisay Nabiga scw, aad ayuuna ugu dadaali jiray xifdinta wax walbo uu Nabiga ﷺ ka maqlo, hadey dhacdo majliska Nabiga ﷺ inuu ka maqnaado wuxuu weydiin jiray saxaabada hadaladii uu Nabiga scw sheegay iyo wuxuu sameeyay, wuxuuna raac raaci jiray raadadka Rasuulka ﷺ iyo masjid kasta uu ku tukado, xoogiisa dhan wuxuu isugu geeyay ilaalinta Sunada Nabiga iyo sugideeda, dad badan ayaa ka qaaday cilmi fara badan oo nacfi leh. Waxeyna gaartay axaadiista uu wariyay cabdulaahi 2630 xadiis. Imaamu Bukhaari iyo Muslim waxey isku raaceen 186 Xadiis, Bukhaari wuxuu la kali noqday 81 Xadiis halka Muslim uu la gooni noqday 31 Xadiis [12].
Cabdulaahi wuxuu ku soocnaa dhugtiisa iyo fahan daqiiq ah hase yeeshee dhowrsanaanta iyo Alla ka cabsiga ayaa ka dhigtay qof aad isaga ilaaliya u fariisiga fatwada ma uusan ahay inuu badsan jiray, Cusmaan bin Cafaan ayaa ka doonay qabashada howlaha garsoorka wuuna iska diiday [13].
Cibaasadiisa
Maalin ayuu yiri Nabiga ﷺ "Waxaa fiicnaaday nin ibni Cumar ayaa fiicnaaday haduu habeenkii tukan lahaa" wixii ka dambeeyay markaas ibni cumar kama jiifan jirin habeenka wax yar maahee [14]. Habeenkii wuxuu wadi jiray salaad adoonkiis Naafac ayuu ku dhihi jiray: waaga ma baryay? Markaasu dhihi jiray may. Hadana wuu tukan jiray, ilaa uu ka dhaho wuu baryay ka dib wuxuu tukan jiray labada rakaco ee watarka.
ibni Cumar wuxuu xajiyay 60 jeer, wuxuuna cumreystay wax ku dhaw 1000 mar, 1000 faras ayuuna jidka ilaahay ku bixiyay [15].
Zuhdigiisa
Wuxuu dhihi jiray ibni cumar "Walaahi dhoob dhoob ma dul saarin, geed timirna ma beerin laga soo bilaabo dhimashada Nabiga ﷺ" [16], Wax kastoo cajabiyo oo xoolhiis ka mid ah wuu sadaqeysan jiray, Jaabir bin Cabdilaahi ayaa dhahay "Ma jiro cid naga mid ah oo aduunyo soo gaartay illaa wuu u leexday ayadana wey u leexatay marka laga reebo Cabdullaahi bin Cumar"
Meymuun bin Mahraan wuxuu yiri: "Guriga ibni Cumar ayaan galay waxaa qiimeeyay waxa yaalo oo alaab iyo dhar ah waxaan helay wax aa dhameyn 100 dirham"
Sadaqadiisa
wuxuu ahaa ibni Cumar qof sadaqo badan, waxaana la wariyay maalin dhowr iyo labaatan kun inay u timid, fadhigiis kama kicin ilaa uu kala qeybiyay [17], Naafac ayaa sheegay ibni Cumar hal fadhi inuu ku qeybiyay 30 kun, ka dib bil aa soo martay oo hilib cunin, khaliifka islaamka Mucaawiya ayaa u soo diray 100 kun, sanadkaas ma dhamaan ilaa ay ka wada go'day dhamaanteed.
ibni Cumar wuxuu iibsan jiray adoomada wuuna sii xureen jiray, adoonkiis Naafac wuxuu xusay iney gaareyso tirada adoomada uu xureeyay 1000 qofood ama ka sii badan [18], wuxuu ahaa hadii adoonkiis uu ka arko wanaag uu jecleyso inuu xureenayo, adoomankiis ayaa wada ogaaday, waxeyna sameyn jireen camal wanaagsan Masjidka ayeena salaada ku laasimi jireen, Cabdullaahi asna wuu xureen jiray, saaxiibadiis ayaa canaanteen oo ku dhaheen "Wey ku qayaanayaan" asna wuxuu ugu jawaabay "Qofkii ilaahay nagu qiyaano waa u sirmeynaa" [19].
Taqwadiisa
Wuxuu ka mid ahaa ibin Cumar dadka Alla ka cabsiga aad ugu fog, Aayadaha Qur'aanka markuu maqlo indhiis ayaa ilmo ka daadan jirtay, Naafac wuxuu dhahay: ibni cumar ayaa galay Kacbada waxaa maqlay asigoo ku leh sujuudkiisa "Waad ogtahay rabiyow inuusan iga reebeen Qureysh aduunyo inaa ku cariiriyo cabsidaada maahee"
Raacida raadka Rasuulka scw
ibni Cumar aad ayuu ugu dayan jiray Nabiga ﷺ, wuxuu ku dadaali jiray raad raaciisa, meesha uu fariisto ayuu fariisan jiray, meesha uu ku tukado ayuuna ku tukan jiray, xitaa waxaa la wariyaa inuu harsan jiray geed uu Rasuulka ﷺ harsaday, wuxuuna ahaa inuu waraabin jiray markasta. Wuxuu maqlay Nabiga ﷺ oo leh "Fiicanaan lahaydaa inaa albaabkan u dhaafno dumarka" ibni Cumar noloshiis inta ka dhiman albaabkaas kama galin, qofka u fiirsada sidoo ugu dadaalaayay raacida raadka Rasuulka scw wuxuu moodaa inuu waali qabo [20].
Cabdulaahi bin Mascuud waxa uu dhahay: wiilasha Qureysh kan naftiisa uga celinta badan aduunyada waa Cabdulaahi cumar [21].
Caa'isha waxey tiri: Ma jiro qof ugu dadaala raacida raadka Rasuulka ﷺ sida ibni cumar oo kale [22].
Jaabir bin Cabdilaahi wuxuu dhahay: "Ma jiro cid naga mid ah oo aduunyo soo gaartay ilaa wuu u leexday ayadana wey u leexatay marka laga reebo Cabdullaahi bin Cumar".
Saciid bin Musayyib ayaa dhahay: "wuxuu dhintay ibni Cumar maalinkuu dhintay asigoo jirin axad aa ka jeclahay camalkiis oo kale inaa ilaahay kula kulmo"
Daawuus bin Kiisaan ayaa dhahay: "Ma aana arkin qof ka dhowrsan ibni Cumar"
Ibni muxeyriiz ayaa yiri: "baaqi ahaanshaha ibni cumar waxaa ku tirineynay amaanka dadka dhulka"
Abuu Salama bin Cabdiraxmaan wuxuu dhahay: ibni Cumar waxa uu dhintay asigoo ka jooga fadliga Aabihiis oo kale [23].
Cabdiraxmaan ibni Abii Leyla ayaa la weydiiyey Cumar miyaa fadli badan mise wiilkiisa? Wuxuu ku jawaabay "Cumar". Wuxuuna sii raaciyay "Cumar waqtigiisa dad badan oo la mid ah ayaa joogeen balse ibni cumar waqtigiisa qof la mid ah ma jirin"[21]
Nin ayaa u qoray ibni Cumar: Cilmiga oo dhan ii soo wada qor, ibni cumar ayaa u qoray: "Cilmiga wuu badan yahay, laakin hadaa awoodo inaa Ilaahay la kulanto adigoo dhabarkaada ka fududyahay dadka dhiigood, calooshaada ka baahan tahay xoolahood, carabkaadana ka reebtoon yahay cirdigood, laazimayana jamaacadood sameey [24].
Maalin ayaa Nabiga scw qabtay labadiisa garbood waxa uuna dhahay "Aduunkan dhaxdiisa ka ahaaw qof musaafir oo kale ama wado maraayo" ibni cumar wuxuu dhihi jiray "Hadii aad waa waabariisato ha sugin galabta, hadii aad galabeysatana ha sugin subaxda, caafimaadkaaga ugu qaado jiradaada, noloshaadana ugu qaado dhimashadaada" [25].
Wuxuu ku duceesan jiray ibni Cumar Buurta Safa dusheeda "Allahayow igu ilaali diinkaaga, daacadaada iyo daacada rasuulkaaga, Allahayow iga dheeree xadkaaga, Allahayow iga mid dhig kuwa ku jecel oo Malaa'igtaada jecel oo rusushaadana jecel iyo adoomahaaga wanaagsan, Allahayow ikaa jecelysii Malaa'igtaada i jecleysii iyo rusushaada iyo adoomahaaga wanaagsan, Allahayow ii fududee mida fudud igana dheeree tan culus iina dambi dhaaf aduun iyo aakhiro, oo iga mid dhig kuwa Alla ka baqa imaamyadood, Allahayow waxaa dhahday ﴾ i tuuga aa din ajiibee ﴿ adigana balanta kama baxdid, Allahayow islaamka aad igu hanuunisay ha iga siibin, ha iga siibin ilaa nafta iga qaadeyso anigoo ku sugan" [26].
Cabdulaahi waxa uu guursaday Safiyya binti Abii Cubeyd oo walaal ahaayeen Mukhtaar Al-thaqafi waxey u dhashay 5 wiil; Abuu Bakar, Waaqid, Abuu Cubeyda, Cumar iyo Cabdullaahi, iyo labo gabdhood oo kala ahaa Xafsa iyo Sawda, wuxuu kale oo guursaday umu calqama binti calqama oo u dhashay wiilkiis Cabdi Raxmaan, Gabar adoon ahayd ayaa u dhashay Bilaal, Caa'isha iyo Zeyd, Saalim, Cubeydilaahi iyo Xamza waxaa u dhashay adoon kale uu lahaa, Abuu Salama iyo Qalaaba ayagana adoon ayaa u dhashay.
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
