සමක ගිනියාව
From Wikipedia, the free encyclopedia
සමක ගිනියාව (ස්පාඤ්ඤ: Guinea Ecuatorial;[lower-alpha 1] ප්රංශ: Guinée équatoriale; පෘතුගීසි: Guiné Equatorial), නිල වශයෙන් සමක ගිනියා ජනරජය (ස්පාඤ්ඤ: República de Guinea Ecuatorial, ප්රංශ: République de Guinée équatoriale, පෘතුගීසි: República da Guiné Equatorial),[lower-alpha 2] වර්ග කිලෝමීටර් 28,000 (වර්ග සැතපුම් 11,000) ප්රදේශයක් සහිත මධ්යම අප්රිකාවේ බටහිර වෙරළ තීරයේ පිහිටි රටකි. කලින් ස්පාඤ්ඤ යටත් විජිතයක් වූ ස්පාඤ්ඤ ගිනියාව, නිදහසින් පසු එහි නම සමකයට ආසන්නයේ පිහිටීම නිසා සමක ගිනියාව ලෙස වෙනස් විය. 2021 වන විට[update], 2021 වන විට, රටේ ජනගහනය 1,468,777 ක් වූ අතර,[10] ඔවුන්ගෙන් 85% කට වඩා වැඩි පිරිසක් රටේ ප්රමුඛ ජනවාර්ගික කණ්ඩායම වන ෆැන්ග් ජනයාට අයත් වේ. බයියෝකෝ ආදිවාසී බුබි ජනතාව, ජනගහනයෙන් 6.5% ක් පමණ වන දෙවන විශාලතම කණ්ඩායම වේ.
සමක ගිනියා ජනරජය | |
---|---|
උද්යෝග පාඨය: Unidad, Paz, Justicia (ස්පාඤ්ඤ) "සමගිය, සාමය, යුක්තිය" | |
ජාතික ගීය: Caminemos pisando las sendas de nuestra inmensa felicidad (ස්පාඤ්ඤ) අපි අපේ අතිමහත් සතුටේ මංපෙත් පාගා යමු | |
අගනුවර | මලබෝ (වත්මන්) සියුඩෑඩ් ඩි ලා පාස් (ඉඳිකරමින් පවතින) 3°45′N 8°47′E |
විශාලතම නගරය | බාටා |
නිල භාෂා(ව) | |
පිළිගත් ප්රාදේශීය භාෂා(ව) | List
|
ජනවාර්ගික කණ්ඩායම් (2020[3]) |
|
ආගම (2020)[4] |
|
ජාති නාම(ය) | සමක ගිනියානුවන් |
රජය | ඒකීය, අධිපති-පක්ෂ, ජනාධිපති, ඒකාධිපති පාලනයක් යටතේ ජනරජය[5][6] |
• ජනාධිපති | ටෙඩෝරෝ ඔබියං න්ගුමා ම්බසෝගෝ |
• උප ජනාධිපති | ටෙඩෝරෝ න්ගුමා ඔබියං මැංගු |
• අගමැති | මැනුවේලා රොකා බොටේ |
ව්යවස්ථාදායකය | පාර්ලිමේන්තුව |
• උත්තර මන්ත්රී මණ්ඩලය | සෙනට් සභාව |
• පහළ මන්ත්රී මණ්ඩලය | නියෝජිත මණ්ඩලය |
ස්වාධීන වීම ස්පාඤ්ඤය වෙතින් | |
• ප්රකාශ කළා | 1968 ඔක්තෝබර් 12 |
වර්ග ප්රමාණය | |
• සම්පූර්ණ | 28,050 km2 (10,830 sq mi) (141 වෙනි) |
• ජලය (%) | නොසැලකිය හැකි |
ජනගහණය | |
• 2022 ඇස්තමේන්තුව | 1,679,172[7] (154 වෙනි) |
දදේනි (ක්රශසා) | 2023 ඇස්තමේන්තුව |
• සම්පූර්ණ | ▼ ඇ.ඩො. බිලියන 28.356 [8] (148 වෙනි) |
• ඒක පුද්ගල | ▼ ඇ.ඩො. 18,362[8] (90 වෙනි) |
දදේනි (නාමික) | 2023 ඇස්තමේන්තුව |
• සම්පූර්ණ | ▼ ඇ.ඩො. බිලියන 10.041 [8] (156 වෙනි) |
• ඒක පුද්ගල | ▼ ඇ.ඩො. 6,502[8] (95 වෙනි) |
මාසද (2021) | 0.596[9] මධ්යම · 145 වෙනි |
ව්යවහාර මුදල | මධ්යම අප්රිකානු CFA ෆ්රෑන්ක් (XAF) |
වේලා කලාපය | UTC+1 (WAT) |
දින ආකෘති | දිදි/මාමා/වවවව |
රිය ධාවන මං තීරුව | දකුණ |
ඇමතුම් කේතය | +240 |
අන්තර්ජාල TLD | .gq |
|
සමක ගිනියාව කොටස් දෙකකින් සමන්විත වේ, පරිවාරක සහ ප්රධාන භූමි ප්රදේශය. ගිනියා බොක්කෙහි ඇති බයියෝකෝ (කලින් ප්රනාන්දු පො) දූපත් සහ සමකයට දකුණින් ඇති රටේ එකම කොටස වන කුඩා ගිනිකඳු දූපතක් වන ඇනෝබෝන් වලින් පරිවාරක කලාපය සමන්විත වේ. බයියෝකෝ දූපත යනු සමක ගිනියාව හි උතුරු කෙළවර වන අතර එය රටේ අගනුවර වන මලබෝ හි අඩවිය වේ. පෘතුගීසි භාෂාව කතා කරන දූපත් රාජ්යයක් වන සාඕ ටොමේ සහ ප්රින්සිපේ පිහිටා ඇත්තේ බයියෝකෝ සහ ඇනෝබෝන් අතරය.
ප්රධාන භූමි ප්රදේශය, රියෝ මුනි, උතුරින් කැමරූන් සහ දකුණින් සහ නැගෙනහිරින් ගැබොන් වලින් මායිම් වේ. එය සමක ගිනියාවේ විශාලතම නගරය වන බාටා හා රටේ සැලසුම්ගත අනාගත අගනුවර වන සියුඩාඩ් ඩි ලා පාස් හි පිහිටීමයි. රියෝ මුනි හට කොරිස්කෝ, එලෝබි ග්රෑන්ඩ් සහ එලෝබි චිකෝ වැනි කුඩා අක්වෙරළ දූපත් කිහිපයක්ද ඇතුළත් වේ. රට අප්රිකානු සංගමය, ෆ්රැන්කොෆෝනි, ඔපෙක් සහ සීපීඑල්පී හි සාමාජිකයෙකි.
1968 දී ස්පාඤ්ඤයෙන් ස්වාධීන වීමෙන් පසු, සමක ගිනියාව ජනාධිපති ෆ්රැන්සිස්කෝ මැකියාස් න්ගුමා විසින් ජීවිතාන්තය දක්වා පාලනය කරන ලදී, ඔහු 1979 දී කුමන්ත්රණයකින් පෙරලා දමනු ලැබුවේ ඔහුගේ බෑණනුවන් වන ටියෝඩෝරෝ ඔබියැං න්ගුමා ම්බසෝගෝ විසිනි. ජනාධිපතිවරුන් දෙදෙනාම විදේශීය නිරීක්ෂකයින් විසින් ඒකාධිපතියන් ලෙස පුළුල් ලෙස සංලක්ෂිත කර ඇත. 1990 දශකයේ මැද භාගයේ සිට සමක ගිනියාව උප සහරා අප්රිකාවේ විශාලතම තෙල් නිෂ්පාදකයෙකු බවට පත් විය.[11] එය පසුව අප්රිකාවේ ඒක පුද්ගල ධනවත්ම රට බවට පත් විය.[12] සහ ඒක පුද්ගල මිලදී ගැනීමේ බල සමානාත්මතාවය (PPP) සඳහා සකස් කරන ලද එහි දළ දේශීය නිෂ්පාදිතය (GDP) ලෝකයේ 43 වන ස්ථානයට පත්ව ඇත;[13] කෙසේ වෙතත්, ධනය අතිශයින් අසමාන ලෙස බෙදී යන අතර, තෙල් සම්පතෙන් ප්රතිලාභ ලබන්නේ ස්වල්ප දෙනෙකි. 2019 මානව සංවර්ධන දර්ශකයේ රට 144 වන ස්ථානයේ සිටී,[14] ජනගහනයෙන් අඩකටත් වඩා අඩු පිරිසකට පිරිසිදු පානීය ජලය නොමැති අතර වයස අවුරුදු පහට පෙර දරුවන්ගෙන් 7.9% ක් මිය යයි.[15][16]
පැරණි ස්පාඤ්ඤ යටත් විජිතයක් ලෙස, රට ප්රංශ සහ පෘතුගීසි සමඟ ස්පාඤ්ඤ එහි නිල භාෂාව ලෙස පවත්වාගෙන යයි. (2010 වන විට)[17] ස්පාඤ්ඤ රාජ්ය භාෂාවක් වන එකම අප්රිකානු රට (බොහෝ දුරට හඳුනා නොගත් සහරාවි අරාබි ප්රජාතන්ත්රවාදී ජනරජය හැර) විය.[18] එය වඩාත් පුළුල් ලෙස කතා කරන භාෂාව ද වේ (අනෙක් නිල භාෂා දෙකට වඩා සැලකිය යුතු තරම් වැඩි); Instituto Cervantes ට අනුව, ජනගහනයෙන් 87.7% කට ස්පාඤ්ඤ භාෂාව හොඳ විධානයක් ඇත.[19]
සමක ගිනියා රජය අධිකාරීවාදී වන අතර ලෝකයේ නරකම මානව හිමිකම් වාර්තා වලින් එකක් ඇති අතර, ෆ්රීඩම් හවුස් හි දේශපාලන සහ සිවිල් අයිතිවාසිකම් පිළිබඳ වාර්ෂික සමීක්ෂණයේ "නරකම ඒවා" අතර නිරන්තරයෙන් ශ්රේණිගත කරයි.[20] දේශසීමා රහිත වාර්තාකරුවන් සංවිධානය එහි මාධ්ය නිදහස "විලෝපිකයන්" ලෙස ශ්රේණිගත කරයි.[21] මිනිස් ජාවාරම සැලකිය යුතු ගැටලුවක් වන අතර, එක්සත් ජනපද පුද්ගල ජාවාරම් වාර්තාව සමක ගිනියාව බලහත්කාර ශ්රමය සහ ලිංගික ජාවාරම සඳහා මූලාශ්රයක් සහ ගමනාන්තයක් ලෙස හඳුනාගෙන ඇත. සමක ගිනියාව "වෙළඳාම තුරන් කිරීම සඳහා වන අවම ප්රමිතීන් සම්පූර්ණයෙන්ම සපුරාලන්නේ නැති නමුත් ඒ සඳහා සැලකිය යුතු ප්රයත්න දරන බව" වාර්තාව සඳහන් කළේය.[22]