මොරොක්කෝව
From Wikipedia, the free encyclopedia
මොරොක්කෝව (i/məˈrɒkoʊ/),[note 4] නිල වශයෙන් මොරොක්කෝ රාජධානිය,[note 5] උතුරු අප්රිකාවේ මාග්රෙබ් ප්රදේශයේ පිහිටි රටකි. එය උතුරින් මධ්යධරණී මුහුද සහ බටහිරින් අත්ලාන්තික් සාගරය, නැගෙනහිරින් ඇල්ජීරියාව සමඟ ගොඩබිම් මායිම් ද දකුණින් බටහිර සහරා හි මතභේදාත්මක භූමිය ද ඇත. මොරොක්කෝව, සියුටා, මෙලිලා සහ පීනෝන් ඩි වේලෙස් ඩි ලා ගෝමර යන ස්පාඤ්ඤ පාලන කොටස් සහ එහි වෙරළට ඔබ්බෙන් ඇති ස්පාඤ්ඤ පාලනය යටතේ පවතින කුඩා දූපත් කිහිපයක් ද හිමිකම් කියයි.[16] එය වර්ග කිලෝමීටර 446,300 (වර්ග සැතපුම් 172,300) හෝ වර්ග කිලෝමීටර 716,550 (වර්ග සැතපුම්276,660),[b] සහ දළ වශයෙන් මිලියන 37 ක ජනගහනයක් සහිත වපසරියක් පුරා විහිදේ. එහි නිල සහ ප්රමුඛ ආගම ඉස්ලාමය වන අතර නිල භාෂා අරාබි සහ බර්බර් (ටමාසයිට්); අරාබි භාෂාවේ ප්රංශ සහ මොරොක්කෝ උපභාෂාව ද බහුලව කතා කරයි. මොරොක්කෝ අනන්යතාවය සහ සංස්කෘතිය අරාබි, බර්බර්, අප්රිකානු සහ යුරෝපීය සංස්කෘතීන්ගේ මිශ්රණයකි. එහි අගනුවර රබාත් වන අතර එහි විශාලතම නගරය කැසබ්ලැන්කා වේ.[17]
මොරොක්කෝ රාජධානිය
| |
---|---|
උද්යෝග පාඨය: الله، الوطن، الملك "Allāh, al-Waṭan, al-Malik" "දෙවියන්, රට, රජ" ⴰⴽⵓⵛ, ⴰⵎⵓⵔ, ⴰⴳⵍⵍⵉⴷ | |
ජාතික ගීය: ٱلنَّشِيْد ٱلْوَطَنِي "an-Našīd al-Waṭanīy" "චෙරිෆියන් ගීය" | |
අගනුවර | රබාත් 34°02′N 6°51′W |
විශාලතම නගරය | කැසබ්ලැන්කා 33°32′N 7°35′W |
නිල භාෂා(ව) |
|
කතා කරන භාෂා |
|
විදේශීය භාෂා |
|
ජනවාර්ගික කණ්ඩායම් (2012)[4] |
|
ආගම |
|
ජාති නාම(ය) | මොරොක්කානුවන් |
රජය | ඒකීය පාර්ලිමේන්තු අර්ධ ව්යවස්ථාපිත රාජාණ්ඩුව[6] |
• රජු | VI වන මොහොමඩ් |
• අගමැති | අසීස් අක්නොවුච් |
ව්යවස්ථාදායකය | පාර්ලිමේන්තුව |
• උත්තර මන්ත්රී මණ්ඩලය | මන්ත්රී මණ්ඩලය |
• පහළ මන්ත්රී මණ්ඩලය | නියෝජිත මන්ත්රී මණ්ඩලය |
පිහිටුවීම | |
• ඉඩ්රිසිඩ් රාජවංශය | 788 |
• අලවි රාජවංශය (වත්මන් රාජවංශය) | 1631 |
• ප්රංශ ආරක්ෂක ප්රදේශය පිහිටුවීම | 1912 මාර්තු 30 |
• ස්වාධීනත්වය | 1956 අප්රේල් 7 |
වර්ග ප්රමාණය | |
• සම්පූර්ණ | 446,300[7] km2 (172,300 sq mi) or 716,550 km2 (276,660 sq mi)[8][a] (57 වෙනි) |
• ජලය (%) | 0.056 (250 km2) |
ජනගහණය | |
• 2022 ඇස්තමේන්තුව | 37,984,655[9] (39 වෙනි) |
• 2014 ජන සංගණනය | 33,848,242[10] |
• ජන ඝණත්වය | 50.0/km2 (129.5/sq mi) |
දදේනි (ක්රශසා) | 2023 ඇස්තමේන්තුව |
• සම්පූර්ණ | ඇ.ඩො. බිලියන 385.337[11] (55 වෙනි) |
• ඒක පුද්ගල | ඇ.ඩො. 10,408[11] (122 වෙනි) |
දදේනි (නාමික) | 2023 ඇස්තමේන්තුව |
• සම්පූර්ණ | ඇ.ඩො. බිලියන 147.343[11] (60 වෙනි) |
• ඒක පුද්ගල | ඇ.ඩො. 3,979[11] (123 වෙනි) |
ගිනි (2015) | 40.3[12] මධ්යම |
මාසද (2021) | 0.683[13] මධ්යම · 123 වෙනි |
ව්යවහාර මුදල | මොරොක්කෝ ඩිරාම් (MAD) |
වේලා කලාපය | UTC+1[14] UTC+0 (during Ramadan)[15] |
රිය ධාවන මං තීරුව | දකුණ |
ඇමතුම් කේතය | +212 |
අන්තර්ජාල TLD | .ma المغرب. |
වෙබ් අඩවිය maroc.ma | |
|
වසර 300,000 කට පෙර පැලියොලිතික් යුගයේ සිට මොරොක්කෝව සමන්විත කලාපය ජනාවාස වී ඇත. ඉඩ්රිසිඩ් රාජවංශය 788 දී I වන ඉඩ්රිස් විසින් පිහිටුවන ලද අතර පසුව එය වෙනත් ස්වාධීන රාජවංශ මාලාවක් විසින් පාලනය කරන ලද අතර, 11 වන සහ 12 වන සියවස්වල අල්මොරාවිඩ් සහ අල්මොහාඩ් රාජවංශ යටතේ ප්රාදේශීය බලවතෙකු ලෙස එහි උච්චතම ස්ථානයට ළඟා වූ අතර එය අයිබීරියානු අර්ධද්වීපය සහ මාග්රෙබ් බොහෝමයක් පාලනය කළේය.[18] 7 වන ශතවර්ෂයේ සිට මාග්රෙබ් වෙත සියවස් ගණනාවක අරාබි සංක්රමණය කලාපයේ ජන විකාශන විෂය පථය වෙනස් කළේය. 15 වන සහ 16 වන ශතවර්ෂ වලදී, මොරොක්කෝව එහි ස්වෛරීභාවයට බාහිර තර්ජනවලට මුහුණ දුන් අතර, පෘතුගාලය යම් භූමි ප්රදේශයක් අත්පත් කර ගැනීමත්, ඔටෝමාන් අධිරාජ්යය නැගෙනහිරින් ආක්රමණය කිරීමත් සමඟ ය. මැරිනිඩ් සහ සාදි රාජවංශයන් වෙනත් ආකාරයකින් විදේශීය ආධිපත්යයට විරුද්ධ වූ අතර, ඔටෝමාන් ආධිපත්යයෙන් බේරුණු එකම උතුරු අප්රිකානු ජාතිය මොරොක්කෝව විය. අද දක්වා රට පාලනය කරන අලවි රාජවංශය 1631 දී බලය අල්ලා ගත් අතර ඊළඟ සියවස් දෙක තුළ බටහිර ලෝකය සමඟ රාජ්ය තාන්ත්රික හා වාණිජ සබඳතා පුළුල් කළේය. මොරොක්කෝවේ මධ්යධරණී මුහුද ආසන්නයේ පිහිටි මූලෝපායික පිහිටීම යුරෝපීය උනන්දුව අලුත් කළේය. 1912 දී ප්රංශය සහ ස්පාඤ්ඤය, ටැන්ජියර් හි ජාත්යන්තර කලාපයක් වෙන්කර ගනිමින් රට අදාළ ආරක්ෂිත ප්රදේශවලට බෙදා ඇත. යටත් විජිත පාලනයට එරෙහිව වරින් වර ඇති වූ කැරලි සහ කැරලි වලින් පසුව, 1956 දී, මොරොක්කෝව එහි ස්වාධීනත්වය ලබා ගෙන නැවත එක්සත් විය.
නිදහසේ සිට, මොරොක්කෝව සාපේක්ෂව ස්ථාවරව පවතී. එය අප්රිකාවේ පස්වන විශාලතම ආර්ථිකය ඇති අතර අප්රිකාව සහ අරාබි ලෝකය යන දෙකෙහිම සැලකිය යුතු බලපෑමක් ඇති කරයි; එය ගෝලීය කටයුතුවල මධ්යම බලවතෙකු ලෙස සලකනු ලබන අතර අරාබි ලීගය, අරාබි මාග්රෙබ් සංගමය, මධ්යධරණී සංගමය සහ අප්රිකානු සංගමයේ සාමාජිකත්වය දරයි.[19] මොරොක්කෝව තේරී පත් වූ පාර්ලිමේන්තුවක් සහිත ඒකීය අර්ධ ව්යවස්ථාපිත රාජාණ්ඩුවකි. විධායක ශාඛාව මොරොක්කෝවේ රජු සහ අගමැති විසින් මෙහෙයවනු ලබන අතර ව්යවස්ථාදායක බලය පාර්ලිමේන්තුවේ සභා දෙකට පැවරී ඇත: නියෝජිත මන්ත්රී මණ්ඩලය සහ මන්ත්රී මණ්ඩලය. අධිකරණ බලය ආණ්ඩුක්රම ව්යවස්ථා අධිකරණයට පැවරී ඇති අතර, නීති, මැතිවරණ සහ ජනමත විචාරණවල වලංගු භාවය සමාලෝචනය කළ හැක.[20] රජු සතුව විශාල විධායක සහ ව්යවස්ථාදායක බලතල ඇත, විශේෂයෙන් හමුදා, විදේශ ප්රතිපත්ති සහ ආගමික කටයුතු; ඔහුට නීතියේ බලය ඇති දහිර්ස් නමින් නියෝග නිකුත් කළ හැකි අතර, අගමැති සහ ආණ්ඩුක්රම ව්යවස්ථා අධිකරණයේ සභාපතිවරයාගේ අදහස් විමසීමෙන් පසු පාර්ලිමේන්තුව විසුරුවා හැරීමටද හැකිය.
මොරොක්කෝව තම දකුණු පළාත් නම් කර ඇති බටහිර සහරා හි ස්වයං පාලන නොවන ප්රදේශයේ අයිතියට හිමිකම් කියයි. 1975 දී, ස්පාඤ්ඤය භූමි ප්රදේශය ඉවත් කර එහි පාලනය මොරොක්කෝවට සහ මොරිටේනියාවට පැවරීමට එකඟ වූ පසු, එම බලවතුන් සහ සමහර ප්රදේශවාසීන් අතර ගරිල්ලා යුද්ධයක් ඇති විය. 1979 දී මොරිටේනියාව එම ප්රදේශයට හිමිකම අත්හැරිය නමුත් යුද්ධය දිගටම පැවතුනි. 1991 දී සටන් විරාම ගිවිසුමකට එළැඹුණු නමුත් ස්වෛරීභාවය පිළිබඳ ප්රශ්නය නොවිසඳී තිබිණි. අද වන විට මොරොක්කෝව භූමි ප්රදේශයෙන් තුනෙන් දෙකක් අත්පත් කරගෙන සිටින අතර, ආරවුල විසඳීමට ගත් උත්සාහයන් මේ වන විට දේශපාලන අර්බුදය බිඳ දැමීමට අසමත් වී ඇත.