Remove ads
Srbijanci (jednina: Srbijanac ili Srbijanka) je srpskohrvatski izraz za ljude koji žive u Srbiji, ili su poreklom iz Srbije. Izrazom se mogu označavati i Srbi koji žive u Srbiji.[1]
Naziv Srbijanci se uglavnom rabi u Bosni i Hercegovini, Hrvatskoj i Crnoj Gori, dok u znatno manjoj meri u Srbiji.[2] Nekad se izrazom Srbijanac označava isključivo stanovnik uže, odnosno središnje Srbije. Ovakva upotreba je rasprostranjena u Vojvodini.
Izrazi 'Srbijanac' i 'srbijanski' mogu imati i negativnu konotaciju,[3] s obzirom da se građane ostalih zemalja ne zove ekvivalentno ("Hrvatijanci", "Rusijanci", "Slovenijanci", itd.) i jer im se ne prave razlike u pridevima ("hrvatski", "ruski", "slovenski", itd. bez obzira na etničku pripadnost osobe).[4] Ako bi se zanemarila pomenuta negativna konotacija i značenje koje obuhvata i Srbe kao etničku grupu, izraz bi se mogao koristiti za građane Srbije. Pridev "srbijanski" bi se u tom slučaju odnosio isključivo na Srbiju[5], dok se pridev "srpski" može odnositi i na srpski jezik ili srpski narod.[6]
Remove ads
Termin Srbijanci je vjerojatno nastao u jeziku Srba prečana, koji žive van Srbije, da bi se mogla odrediti geografska pripadnost. Izrazi Srbijanac i srbijanski postoje odavno, i nalaze se u mnogim rečnicima, uključujući i u drugom izdanju Rječnika Vuka Stefanovića Karadžića iz 1852. godine. U Vukovom Rječniku stoji:
- Srbijanac – čovjek iz Srbije,
- srbijanski – koji je iz Srbije.
Nakon Vukovog, ovi izrazi su se našli i u nizu drugih rečnika koji se na njega naslanjaju – Broz i Iveković, Rječnik JAZU, Elezović, Rečnik Matice srpske, itd.[7] Hrvatski jezikoslovac Vatroslav Rožić 1905. godine također definiše Srbijanca kao čoveka iz Srbije, za razliku od Srbina, što je narodno ime i ne znači čovjeka iz kraljevine Srbije:
Čovjeku iz Srbije velimo: Srbijanac, što ne će biti čisto narodnoga postanja, i ako se tako općeno govori i piše; bilo bi možda bolje: Srbijac ili Srbljanin (s nast. janin); u narodnim pjesmama nahodi se pluralni oblik Srblji (genet. Srbalja); mjesto: Srbijac, Srbljanin nije dobro reći: Srbin, jer je to narodno ime i ne znači čovjeka iz kraljevine Srbije.[8]
Povijesno, značenje pojma Srbijanac se menjalo zajedno sa granicama države Srbije. U XIX vijeku, Srbijanci su bili samo stanovnici tadašnje Kneževine Srbije (kasnije kraljevine). Danas se Srbijancima uglavnom nazivaju stanovnici savremene Republike Srbije.
Geografski, u Srbijance ne spadaju isključivo Srbi, već i druge etničke grupe koje danas žive u Srbiji kao što su Mađari, Bošnjaci, Romi, Albanci, Slovaci, Hrvati, Rumunji, Bugari, Crnogorci i ostali. Iako Srbijanci nisu etnički, već geografski pojam, koji uključuje ljude različitih etničkih skupina, u srpskom književnom standardu se njime obično označavaju Srbi iz Srbije[9], dok se u za neke od navedenih nacionalnih grupa kaže npr. Slovaci iz Srbije, Albanci iz Srbije... Jedan od lingvista SANU, dr Egon Fekete, govori o upotrebi prideva srpski i srbijanski:
Umesto prideva srpski može se upotrebiti i pridev srbijanski. Prvi ima šire značenje i nacionalnu konotaciju, dok se u drugom slučaju radi o teritorijalnom određenju pa se pridev srbijanski vezuje za Srbiju. Kao što svi Srbi nisu Srbijanci tako ni svi Srbijanci (građani Srbije) nisu Srbi.[10]
– Egon Fekete
Upotreba prideva "srbijanski" za srbijanske glumce, političare, itd, je sasvim uobičajeno u svim ostalim republikama srpskohrvatskog jezika (Hrvatska, Crna Gora, BiH), osim u Srbiji. U Srbiji se insistira da na izrazima "srpski glumac", "srpski premijer", "srpski predsednik", itd. Koreni ovog običaja nemaju toliko veze sa gramatikom koliko sa politikom. Naime, u 19. veku je beogradska vlast želela da zastupa sve Srbe, a ne samo Srbijance.[7]
Remove ads
Spor oko upotrebe prideva srbijanski ili srpski potiče iz 1882. godine, kada je Kneževina Srbija postala kraljevina, a kralj Milan krunisan za srpskog kralja. Naime, ubrzo nakon krunisnja stiže poruka iz Beča kojom Austro-Ugarska zahteva da kralj „ne može biti srpski, već srbijanski“, odnosno da svoj kraljevski pridev utemelji na teritorijalnoj a ne etničkoj odrednici, budući da njegova mala kraljevina nema jurisdikciju nad Srbima van Srbije.[7] Naime, Habzburška monarhija je sebe smatrala domovinom Srba prečana, te su pretenzije beogradske vlade na sve Srbe doživljavane kao velikosrpske.
Suvremeni srpski desničari se izrazito protive upotebi prideva „srbijanski/srbijanska“ i upozoravaju na njegove „opasne posledice“ svođenja srpskog državno-teritorijalnog korpusa na "beogradski pašaluk".[2] Jedna od najčešćih teza među protivnicima glasi da pridev „srbijanski“ ima pežorativno značenje.[7] Kritičari napominju da je nacionalistima mrska pomisao na "Srbijance" kao politički termin koji podrazumijeva sve državljane, jer oni društvo doživljavaju pre svega u etničkom smislu. Za njih nacion podrazumeva samo većinski srpsko-hrišćanski etnicitet kao nacionalni i uopće ne podrazumijeva manjinske etnicitete.[2]
Među građanskim autorima u Srbiji postoji izražen trend upotrebe prideva "srbijanski".[11][12] Neki beogradski sociolozi zaključuju da bi se „srbijanstvo moglo postaviti kao politički projekt” ako se ima u vidu da je Srbija država svih svojih građana, ali ocenjuju da se to neće ostvariti sve dok je Srbija država srpskog naroda i svih ostalih koji u njoj žive.[2]
Svi srbijanski mainstream mediji listom izbegavaju termin Srbijanci i umesto toga rabe termin Srbi za sve stanovnike Srbije. U svim dnevnim novinama i na svim televizijskim kanalima s nacionalnom frekvencijom, se koriste sintagme "prosječan Srbin" i "prosječan građanin Srbije" naizmjenično, kao sinonimi.[2] Međutim, mnogi građani Srbije, ne-Srbi, u takvoj lingvističkoj nepreciznosti prepoznaju političku nekorektnost i društveno izopćavanje. Oni podsjećaju da Narodna skupština Republike Srbije nije samo srpska, da Predsednik Republike Srbije ne zastupa samo Srbe, da javnost ne čine samo Srbi, te je stoga i semantički i politički nekorektno u tim slučajevima koristiti pridjev srpski.[2] Kritičari napominju da izbjegavajući ovaj termin, srbijanski mediji i politički zvaničnici kao da nastavljaju priču o velikosrpskom nacionalnom projektu.[2]
Remove ads
Termin Srbijanci i Srbijanka pojavljuje se u pjesmi „Brankovo kolo“ Branka Radičevića kao i u popularnoj narodnoj pjesmi „Odakle si sele“ u izvođenju Snežane Đurišić koja u refrenu kaže:
.
- Egon Fekete, „Semantičke razlike i upotrebne vrednosti prideva srpski i srbijanski“, Naš jezik XIII/5, str. 199–209, 1978.
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
Remove ads