1. brdska divizija ili 1. gorska divizija (poznata kao Divizija Runolist) je bila elitna jedinica Vermahta, sa velikim borbenim iskustvom, na mnogim evropskim ratištima. Prva brdska divizija učestvovala je u napadima vojske Trećeg rajha na Poljsku, Francusku, Kraljevinu Jugoslaviju i SSSR. Divizija je brojala oko 20.000 ljudi.[1] Najveći deo rata provela je na Istočnom frontu.[2]
| 1. brdska divizija | |
|---|---|
 | |
| Osnivanje | 9. april 1938. |
| Formacija | 98. brdski puk 99. brdski puk 79. brdski artiljerijski puk 54. izviđački bataljon 54. motorizovani inženjerijski bataljon 44. protivtenkovski bataljon 54. bataljon veze |
| Jačina | 19.000 vojnika i oficira |
| Deo | Nemačkog Vermahta |
| Angažovanje | Operacija Švarc Operacija Kugelblic Operacija Šnešturm Operacija Valdrauš Bitka za Srbiju Operacija Ribecal Beogradska operacija Batinska bitka Operacija Frilingservahen marta 1945 |
| Komandanti | |
| Komandant | general Ludvig Kibler (nem. Ludwig Kübler) general Valter Štetner (nem. Walter Stettner) general August Vitman (nem. August Wittmann) |
Divizija je ostala upamćena po osvajanju najvišeg vrha Evrope, Elbrusa na Kavkazu, kao i po brojnim ratnim zločinima počinjenim nad Albancima, Grcima, Jugoslovenima, bivšim saborcima Italijanima, i drugim narodima.
Ratni put
1. brdska divizija Vermahta formirana je od 1. brdske brigade 1938. u Garmiš Partenkirhenu u Bavarskoj. U svom sastavu imala je preko 30% profesionalnih vojnika. Smatra se jednom od elitnih jedinica Vermahta u Drugom svetskom ratu.
Invazija Poljske, Francuske i Jugoslavije
Uvedena je u borbu tokom rata sa Poljskom na južnom frontu u sastavu XLIX brdskog korpusa. Istakla se energičnim prodorom i zauzimanjem Lavova, i zatim njegovom odbranom.
Divizija je učestvovala u ratu sa Francuskom i u Aprilskom ratu sa Jugoslavijom.
Istočni front i bitka na Kavkazu
Na istočnom frontu učestvovala je od početka u sastavu Armijske grupe "Jug". Tokom kampanje "Runolist" (nem. Edelweiß) pobola je zastavu na najviši vrh Kavkaza Elbrus.
U Rusiji je poginulo osamdeset odsto njenog prvobitnog sastava.[1]
Operacija "Crno" i bitka na Sutjesci
U aprilu 1943. 1. brdska divizija je prepotčinjena Armijskoj grupi "E" i prebačena u jugozapadnu Srbiju. Odatle je u Crnoj Gori sredinom maja počela svoje nastupanje u okviru operacije "Švarc".
1. gorska divizija je bila poznata po tome što zarobljenike nije ostavljala u životu. Zarobljeni partizani u Crnoj Gori su ubijani na licu mjesta.[1] Tokom operacije "Crno", sledeći naređenja pretpostavljanih, pripadnici divizije su činili ratne zločine nad ratnim zarobljenicima, što je komandant divizije dokumentovao u svom izveštaju:
C.) USPESI DIVIZIJE
1.) Komunisti
Izbrojano mrtvih 831.U mestima mnogo mrtvih od tifusa, koji se tačno nisu mogli obuhvatiti zbog opasnosti od zaraze. Zarobljeno: 498, od toga streljano 411...[3]
Sledeći svoju tradiciju osvajanja planinskih vrhova, divizija je pobola svoju zastavu na najviši vrh Durmitora Bobotov Kuk.
Operacija "Osovina" u Albaniji i Grčkoj
Na ostrvu Kefalonija naše snage slomile su italijanki otpor i uništile neprijatelja. Zarobljene italijanske vojnika, sa generalom Gandijem (4000) smo streljali, a 5000 vojnika, koji su se ranije predali, Hitler je pomilovao. Snažan italijanski otpor nemačkim jedinicama na Kefaloniji ima svoj uzrok u britanskom obećanju da će im pružiti pomoć, ako dođe do borbe sa nemačkim vojnicima.[4]
– Ratni dnevnik Vrhovne komande Vermahta od 23. septembra 1943.
U septembru 1943. godine, nakon kapitulacije Italije, divizija je preko Albanije poslata u Grčku da razoruža italijanske trupe koje su prišle saveznicima. Pod vođstvom svog energičnog komandanta generala Valtera Štetnera, delovi divizije iskrcali su se na ostrvo Kefaloniju i ugušili u krvi otpor Italijana. Tom prilikom takođe je došlo do masovne egzekucije oko 5.000 zarobljenika.
Zimske operacije u Jugoslaviji
Divizija je nastavila svoje borbe u Jugoslaviji u sastavu Druge oklopne armije energičnim učestvovanjem u operacijama "Kuglasta munja" (nem. Kugelblitz), "Snežna oluja" (nem. Schneesturm), "Huk šume" (nem. Waldrausch) i "Emil" protiv NOVJ u periodu decembar 1943. - februar 1944.
1. brdska divizija je u borbi protiv partizanskih snaga sarađivala sa lokalnim četnicima. Tako je, za dobro držanje u borbi protiv NOVJ, pukovnik Remold, komandant borbene grupe 1. brdske divizije u operaciji Kugelblic, 22. novembra 1943. pohvalio je četnike Vojislava Lukačevića specijalnom naredbom:
Četnici Lukačevića su, kao odani drugovi po oružju, zajedno sa mojim pukom napali komuniste. Hrabri četnici su savladali naizgled nepremostive prepreke poput teškog terena, vode koja je sezala do struka, litica i klanaca. I pored teškoća u snabdevanju, držali su korak sa nemačkim jedinicama. Poduhvat je krunisan izbacivanjem neprijatelja iz oblasti jugoistočno od Višegrada; naneti su mu gubici od 50 poginulih, više stotina ranjenih, a zaplenjeno je oružja i motornih vozila. Izražavam svoju zahvalnost majoru Lukačeviću, njegovom operativnom oficiru i svima borcima za njihovu požrtvovanost i bezobzirnost u borbi. [...] Lukačevićevim trupama želim puno sreće i uspeha. Dole komunizam, neka naša stvar pobedi! [6]
– Pukovnik Josef Remold, komandant 99. brdskog puka 1. brdske divizije.
U martu je divizija učestvovala u okupaciji Mađarske, pod kodnim imenom operacija "Kane" (nem. Cannae).
Bitka za Srbiju
U avgustu 1944. divizija je učestvovala u operaciji "Ribecal" (nem. Rübezahl)), a od septembra nalazi se u istočnoj Srbiji u intenzivnim borbama protiv Crvene armije i 14. korpusa NOVJ.
U Beogradskoj operaciji divizija je pretrpela izuzetno teške gubitke. Samo u bitci za Beograd, oktobra 1944. poginulo je oko 5000 vojnika ove divizije.[1] Preko polovine ljudstva izbačeno je iz stroja (ubijeni, zarobljeni, ranjeni), a preostalo ljudstvo se izvuklo iz obruča samo sa pešadijskim naoružanjem, bez ijednog motornog vozila. U toku borbi za oslobođenje Beograda, 18. oktobra 1944. je poginuo i komandant divizije general Valter Štetner, na obroncima Avale.
Tokom novembra divizija je reorganizovana i popunjena, i zauzela je mesto u odbrani na južnom krilu Sremskog fronta. U decembru divizija je prebačena u južnu Mađarsku.
Kapitulacija
Početkom maja 1945. godine, u južnoj Austriji, položila je oružje i predala se Crvenoj armiji.
Zapovednici
- General Ludwig Kübler (1 sep 1939 - 25 oct 1940)
- General Hubert Lanz (25 oct 1940 - 1 ene 1942)
- General Robert Martinek (1 ene 1942 - 1 dic 1942)
- General Walter Stettner (1 dic 1942 - 10 oct 1944)
- General Josef Kübler (10 oct 1944 - 10 mar 1945)
- General August Wittmann (10 mar 1945 - 8 may 1945)
Ratni zločini
Nemci su na Sutjesci iscrpljene borce i ranjenike bez veće procedure jednostavno likvidirali. Izveštaj 1. brdske divizije kaže: "Zarobljeno: 498, od toga streljano 411."[7] Postoje brojna svedočanstva o zločinima 1. brdske divizije za vreme operacije Crno 1943. Jedno od njih je ostavio i Adrijan Dojring iz 13. čete 98. puka, u svom dnevniku:
[21. maj] Udarna jedinica čete je pronašla 17 mrtvih vojnika, sve gole. Zarobljeni i pobijeni od strane partizana, i opljačkani do gole kože.
[13. jun] Mesto nepoznato, sve kuće popaljene, sve što se kretalo je pobijeno, sva stoka odvedena, narednik M[...] hladnokrvno je ubio više ranjenih partizana.[8]
Bivši pripadnik Vermahta Hermann Frank Meyer, i autor knjige o zločinima ove divizije, je tokom svog istraživanja posjetio preko 200 sela na Balkanu u kojima su vojnici 1. brdske divizije počinili užasne zločine. [1]
6. jula 1943. vojnici Prve brdske divizije su organizovali kaznenu ekspediciju na selo Borova u Albaniji. Nemački vojnici, naoružani bacačima plamena, spalili su redom sve kuće u selu.[9] Tokom masakra je ubijeno 107 stanovnika, uključujući 5 čitavih porodica. Neki su ubijeni gde su zatečeni, a neki odvedeni u crkvu i živi spaljeni. Najmljađa žrtva je bilo novorođenče od 4 meseca, a najstarija žena od 73 godine.[10] Ovaj masovni zločin je počinjen kao odmazda za partizanski napad na nemački konvoj u blizini sela, u kom je ubijeno oko 60 nemačkih vojnika.[9]
U periodu između jula i novembra 1943. vojnici 1. brdske divizije su na zapadu Grčke razorili 315 sela i ubili oko 3000 civila.[1] Pored toga, ova divizija je odgovorna i za ubistvo hiljada italijanskih vjonika na grčkom ostrvu Kefalonia, nakon kapitulacije Italije.
Suđenja za ratne zločine
Prvi komandant divizije Ludvig Kibler 10. jula 1947. osuđen je na smrt od strane Vojnog suda u Ljubljani za zločine koje je počinio kao komandant XCVII armijskog korpusa.
Peti komandant divizije Jozef Kibler u februaru 1947. osuđen je na smrt od strane Vojnog suda u Beogradu za zločine koje je počinio kao komandant 118. lovačke divizije.
Pripadnici 1. brdske divizije koji su preživeli rat, vrativši se u Austriju i Nemačku, uglavnom su nastavili da žive nekažnjeno. 1956. godine je formirano udruženje vojnika Bundesvera pod imenom Runolist, čiji članovi su postali i bivši oficiri 1. brdske divizije, odgovorni za zločine.[1] Tek 70 godina od početka Drugog svetskog rata, 2009. godine su pokrenute istrage protiv pojedinih živih pripadnika Prve brdske divizije, prevashodno Bavaraca i Austrijanaca. Pred sudom u Minhenu je na doživotnu robiju osuđen bivši poručnik pionirske regimente 818 pomenute divizije Jozef Šojngraber, zbog zločina počinjenih nad civilnim stanovništvom u Italiji.[11]
Literatura
- Pearson, Owen (2006). Albania in the Twentieth Century, A History: Volume II: Albania in Occupation and War, 1939-45. I.B.Tauris.
Reference
Vanjske veze
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
