From Wikipedia, the free encyclopedia
Noću 22/23. avgusta 1943. Treća i Četvrta krajiška brigada napale su ustaško-domobranski garnizon u Bugojnu. Upadom jakih snaga u centar grada, bataljoni ovih brigada uspeli su da ovladaju manevarskim prostorom i da blokiraju snage branilaca u izolovanim tačkama. Nakon uporne dvodnevne odbrane, ustaške snage tokom noći 24/25. avgusta probile su se iz grada po grupama, uglavnom u pravcu Travnika, pretrpevši pri tome teške gubitke.
| Napad NOVJ na Bugojno 1943. | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Segment Drugog svetskog rata | |||||||
 Šesta krajiška brigada prolazi kroz slobodno Bugojno, oktobar 1943. | |||||||
| |||||||
| Sukobljene strane | |||||||
 NOVJ |
 NDH Treći Reich | ||||||
| Angažirane jedinice | |||||||
| Treća krajiška brigada Četvrta krajiška brigada Prva krajiška brigada |
Delovi Crne legije Delovi 7. SS divizije | ||||||
| Žrtve i gubici | |||||||
| oko 50 poginulih, oko 80 ranjenih | 160 mrtvih, nepoznat broj ranjenih, 112 zarobljenih | ||||||
Oslobođenjem Bugojna povezana je prostrana slobodna teritorija u centralnoj i zapadnoj Bosni i zadat težak udarac Crnoj legiji. Nakon oslobađanja Livna i Kupresa (3. oktobra), ova slobodna teritorija je povezana sa Dalmacijom,
Maršal Tito pohvalio je Treću i Četvrtu krajišku brigadu za ovaj uspešan napad.
Nakon oslobođenja Gornjeg (4. avgusta) i Donjeg Vakufa (17. avgusta), Prozora i Jajca (17. avgusta) stekli su se uslovi za likvidaciju garnizona u Bugojnu, jednog od najvažnijih u srednjoj Bosni. Bugojno je predstavljalo važnu vezu između garnizona u Travniku i Zenici s jedne, i Kupresa i Livna sa druge strane. Bugojno je bilo jedan od centara ustaške Crne legije, a jedno vreme i sedište njenog štaba. Tokom jula 1942. proleterske brigade dva puta su neuspešno napadale Bugojno.
Prilikom konsultacija štabova Prve i Pete divizije NOVJ 11-13. avgusta 1943. doneta je odluka o napadu na Bugojno. Vrhovni štab je 19. avgusta 1943. na osnovu ovog dogovora naredio štabovima 1. proleterske i 5 udarne divizije da zauzmu Bugojno. Akcijom su zajednički rukovodili štabovi Prve i Pete divizije. O snazi garnizona postojali su protivrečni podaci, međutim pretpostavljeno je da se radi o 400-500 ustaša i nešto domobrana. Rade Zorić u svom prikazu akcije navodi brojke od 500 ustaša i 600 domobrana[1]. Za napad su određene Treća i Četvrta krajiška brigada, koje su imale dovoljnu nadmoć u ljudstvu i oružju u odnosu na garnizon.
Bugojno je bilo posednuto znatnim snagama ustaša i utvrđeno sistemom bunkera zaštićenih bodljikavom žicom i minskim poljima. Stoga je svim bataljonima data instrukcija da traže breše u odbrani i teže prodoru u centar grada bezobzirno ostavljajući spoljašnja utvrđenja za leđima. Četvrta krajiška brigada formirala je od 1. čete Prvog i 1. čete Trećeg bataljona udarnu grupu koja je imala zadatak da se neopaženo probije u sam centar grada pre početka napada.
Nastupanje jedinica sa polaznih položaja prema određenim sektorima napada počelo je u sumrak 22. avgusta. Udarna grupa Četvrte krajiške brigade uspešno je izvršila zadatak. Uz pomoć vodiča po mraku se neopaženo probila u centar grada do crkve. U 23:15 zvoneći crkvenim zvonima označile su svoj uspeh i svoj položaj. To je bio znak za početak opšteg napada na spoljnu liniju odbrane. Ustaško-domobranske snage su se ubrzo snašle i izvele više napada na snage u gradu, koje su se našle u teškom položaju.
Međutim, napad se na svim sektorima dobro razvijao. Brzim prodorom jedinica u grad izmanevrisan je i razbijen sistem spoljne odbrane grada. Nezauzete otporne tačke su blokirane i postepeno uništavane. Prodorom u grad razvila se uporna ulična borba; neprijatelj se branio iz svake kuće, a manje opkoljene grupe borile su se do kraja.
Do podne 23. avgusta obe brigade zauzele su veći deo grada i sva spoljna utvrđenja sem električne centrale u selu Vesela i deo spoljašnjih utvrđenja na brdu Glavice. Potisnute ustaške snage prikupile su se u opštinsku zgradu, sresko načelstvo, žandarmeriji jsku stanicu, školu, poštu, apoteku, Sokolski dom i kontrolisale deo grada prema Vrbasu. Iz ovih zgrada pružan je organizovan i snažan otpor.
Branioci su nastali da što druže izdrže, nadajući se da će im stići pomoć iz susednih garnizona, posebno iz Prozora i Kupresa. U Prozor su prethodnog dana ponovo ušli delovi 7. SS divizije. Planom napada predviđeno je da Prva krajiška brigada, istovremeno sa napadom na Bugojno, napadne Prozor. Međutim, s obzirom na prisustvo nadmoćnih nemačkih snaga, brigada je odustala od napada.
Nemci su 23. avgusta ujutro uz podršku avijacije krenuli u napad iz Prozora preko Makljena, ali je u celodnevnoj borbi Prva krajiška odbila napad i naterala ih da se povuku u Prozor. Sutradan su obnovili napad, takođe bez uspeha. Tako je uspešno izvedena izolacija Bugojna.
Štabovi Treće i Četvrte krajiške brigade ostavili su za likvidaciju okruženih i blokiranih snaga u gradu samo potreban deo snaga. U toku 24. avgusta postepeno su, jedna po jedna, likvidirane otporne tačke. Drugi bataljon Udarne grupe uspešno je likvidirao otpor u električnoj centrali u selu Vesela zarobivši pritom 48 ljudi koji su pokušali da se probiju prema Travniku.
Suočeni sa neminovnim porazom i izostankom pomoći, najuporniji ustaše i domobrani su se tokom noći 24/25. avgusta probijali iz blokiranih utvrđenih zgrada. Tom prilikom pretrpeli su znatne gubitke. 25. avgusta Bugojno je bilo oslobođeno.
Prema izveštajima štabova brigada, rezultati borbe za Bugojno su sledeći: Treća krajiška nanela je neprijatelju gubitke od 70 mrtvih i 16 zarobljenih vojnika. Zaplenila 4 puškomitraljeza, 1 minobacač sa 222 mine, 100 pušaka, 30.000 puščanih metaka, 1.000 raznih topovskih zrna i drugu opremu. Brigada je imala 25 mrtvih i 46 ranjenih, od kojih 15 teže. Četvrta krajiška brigada nanela je neprijatelju gubitke od 78 mrtvih i 48 zarobljenih vojnika. Zaplenila je 6 puškomitraljeza, 74 puške, 4 pištolja, oko 250 ručnih bombi, 25.000 metaka i drugu opremu. Brigada je imala 6 mrtvih i 13 ranjenih.[2]
Vrhovni komandant Josip Broz Tito pohvalio je Treću i Četvrtu krajišku brigadu za pokazanu požrtvovanost i junaštvo u borbama za oslobođenje Bugojna.[2]
Bugojno je od 1941. predstavljalo ustašku tvrđavu. Dva napada proleterskih brigada na Bugojno u julu 1942. završena su neuspehom. Nakon ovog poraza, Bugojno do kraja rata nije obnovilo svoj prethodni značaj. U gradu i okolini uspostavljeni su narodnooslobodilački odbori, a iz oblasti gornjeg toka Vrbasa samo u Petu diviziju u tom periodu stupilo je oko 300 dobrovoljaca[3].
Uskoro nakon oslobođenja Bugojna kapitulirala je Italija. Prva proleterska i Četvrta krajiška divizija vodile su tronedeljne borbe u Dalmaciji, a na povratku su likvidirale i preostala uporišta ustaškog 5. posadnog zdruga - Livno i Kupres (3. oktobra 1943.). Ostaci ove formacije povučeni su u Zagreb. Zdrug je nakon toga, nakon višemesečne popune i obnove dislociran u severozapadnu Hrvatsku.
Bugojno je bilo slobodno do 8. januara 1944, kada su ga zauzeli prednji odredi nemačke Prve brdske divizije tokom operacije Valdrauš. Konačno je oslobođeno 2. septembra 1944.
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
