Gornja Vranjska

Gornja Vranjska je prigradsko naseljeno mesto u Gradu Šapcu u Mačvanskom okrugu. Prema popisu iz 2011. bilo je 1453 stanovnika.

Gornja Vranjska
Osnovni podaci
Država	Srbija
Upravni okrug	Mačvanski
Opština	Šabac
Stanovništvo
Stanovništvo (2022)	1453
Geografija
Koordinate
Nadmorska visina	110 m
Gornja Vranjska Gornja Vranjska (Srbije)
Ostali podaci
Pozivni broj	015
Registarska oznaka	ŠA

Istorija

Na blago zatalasanom zemljištu, na samoj granici ravne Mačve i talasaste Pocerine prostire se pitomo selo Gornja Vranjska, koje deli reka Dumača.

Gornja Vranjska je pretežno ravničarsko selo na nadmorskoj visini 91 m. Sa obzirom da su sva ostala pocerska sela brdovita i na većim nadmorskim visinama (od 160m - Zablaće do preko 500m - Metlić i Volujac), Gornja Vranjska spada u ravničarska sela.

Posle Lipolista i Prnjavora, Gornja Vranjska je najveće selo po površini u opštini Šabac, a po stanovništvu zauzima sedmo mesto posle P. Pričinovića, Prnjavora, Majura, Ribara, Jevremovca i Lipolista. U Gornjoj Vranjskoj živi oko 2000 stanovnika, a od toga oko 1600 punoletnih gradjana.

Geografski je dobro locirana, nalazi se na 6 km od Šapca i leži na 4 regionalna puta, a to su: put Šabac-Osečina (ul. Miloša Pocerca), Šabac-Krupanj (ul. Vuka Karadžića), put Gornja Vranjska-Varna (ulica Karađorđeva) i put Gornja Vranjska-Jevremovac-Maovi (ul. Kneza Lazara). Graniči se sa: Šapcem, Jevremovcem, Varnom, Slatinom, Vukošićem, Cerovcem, Malom Vranjskom i Pocerskim Pričinovićem.

Poznata je po Milošu Stojićeviću Pocercu, pocerskom knezu i vojvodi iz Prvog srpskog ustanka i njegovoj braći vojvodi Janku Stojićeviću i kapetanu Đuki Stojićeviću. Miloš Pocerac je proslavio Gornju Vranjsku u celoj tadašnjoj Srbiji, i Vraštani su njemu u zahvalnost podigli spomenik koji se još uvek nalazi na centru Gornje Vranjske u dvorištu osnovne škole. Miloševo ime nose Fudbalski klub i glavna ulica.

U centru sela nalazi se osmorazredna Osnovna škola „Stojan Novaković“. Nastava se odvija u dve smene u sedam učionica od kojih jednu zauzima pripremna predškolska grupa „Zvončići“. Ova škola godišnje ima oko 220 učenika. Pohađaju je i učenici iz susednog sela Zablaće.

Praistorija - neolit - vinčanska kultura

Geografsko-topografske pogodnosti ovoga kraja, učinile su da se čovek u njemu vrlo rano nastani. Utvrđeno je da je Gornja Vranjska, a i čitavo ovo područje bilo naseljeno i u doba neolita; za paleolit i mezolit, to nije moglo biti sigurno dokazano. Prva naselja na području Gornje Vranjske postojala su pre 3600. p. n. e. na lokalitetima Podrumine i Jusupovac.

Mačva i Pocerina bile su najprivlačnije za naseljavanje u vreme zemljoradničke privrede; sa druge strane – pogodnost im je bila i zato što je njihovo stavnovništo usled većih nemira moglo povući u brdske krajeve, i ostala brda i brečuljke odakle se lako pružao dobar otpor brojnim osvajačkim plemenima.

Srednji i mlađi neolit – vinčanska kultura

Naselja vinčanske kulture podizana su na obalama reka, manjim uzvišenjima i pored potoka koji ni preko leta ne presušuju. Kao po pravilu ova naselja počinju sa zemunicama i sojenicama sa jednom ili više ćelija. Veliki broj naselja na ovoj teritoriji u ovoj fazi njenog razvoja, pokazuje da je svaki deo zemljišta odgovarao posebnim uslovima za naseljavanje, bio iskorišćen. Gustina naseljenosti je bila tako da je na svakih 6-7 kilometara postojalo jedno naselje. Takvo naselje postojalo je i u Gornjoj Vranjskoj na lokalitetu Podrumine i Jusupovac.

Nastanak sela

Gornja Vranjska se prvi put pominje 1533. godine. Prema popisu stanovništva od 1533. godine u Šabačkom okrugu je bilo 68 sela i 11 mezera (mezer – zaselak u kome se obrađivalo zemljište) koji su vremenom prerasli u sela. Češljugar je imao 5 kuća. Porez za tih pet kuća bio je 780 akči. Status sela su dobili 1548. godine sa 12 kuća i sa porezom od 1000 akči. Od ovih 12 kuća, tri su bile muslimanske: 1. Alijina; 2. Huseinova (Alijin sin) i 3. Velijina (Mahmudov). Po Alijinaom sinu Jusufu deo sela se i danas zove „Jusupovac“. Stanovništvo se bavilo ratarstvom i to: pšenicom i prosom. Jedinica za merenje žita se zvala „Kejla“ = 33 oke (1 oka 1,3 kg) tj 43 kg. Četiri kajle su činile tovar. Cene su bile: pšenica 32 akče, proso 22, ječam 18, zob 14 akči. Dosta su se gajili lan i konoplja. Bilo je zastupljeno stočarstvo i vinogradarstvo, a narčito i pčelarstvo. Starešina sela se zvao Primićur. Po popisu iz 1604. godine imali smo 29 kuća (26 hrišćanskih i tri muslimanske). Najveća sela bila su Bukor 49, Krivaja 39, Sinošević 34, Varna 10, Mišar 9, Crniljevo 9. Po popisu iz 1822. godine Vranjska ima 74 kuće, Varna 74, Krivaja 68, Bukor 60, Jalovik 106, Lipolist 121, Prnjavor 176, Bogatić 186, Badovinci 187... U popisu iz 1600-1604. imala je 29 kuća i jednu baštinu. U to vreme Gornja i Mala Vranjska bile su jedno selo pod imenom Češljugar. Jedan austrijski oficir je 1786. godine prokrstario putevima našeg kraja. Prema njegovim izveštajima teritorija je bila većim delom pod šumom. Prošao je i kroz Gornju Vranjsku, a tada su Vraštani gajili pšenicu, a od stoke najviše svinje. Tokom 18. veka stanovništvo ovog kraja doseljavalo se mahom iz Crne Gore. Važan produkt u tadašnjoj strukturi bio je pčelinji med. U Austro-turskom ratu 1788. godine Šabačku tvrđavu zaposela je deveta kompanija šabačkog graničnog frajktora i nešto stalne vojske, ukupno tri hiljade ljudi. Po završetku rata 1791. godine Turci su ponovo zaposeli ovo područje. Po završetku prvog i drugog srpskog ustanka, 1830. godine sa saradjivanjem političko-ekonomskih odnosa izmedju Srbije i Turske, povećava se gustina naseljenosti ovog i okolnih sela. Tada se razvija privreda, trgovina, grade se novi putevi. Usledio je i Drugi svetski rat. Mnogi Vraštani su prešli Solunski front. Tako su žene, stari i deca bili nosioci seoskih domaćinstava. Mnoga domaćinstva su ostala bez svojih domaćina, ali vredni ukućani nisu dozvolili da im se dugovekovna ognjišta zatru. Po završetku Drugog svetskog rata, Gornja Vranjska je kao jedno od najnaprednijih sela imala svoju samostalnu opštinu koja je postojala sve od 1886. do 1954. godine kada se pripojila opštini Šabac.

Sada Gornja Vranjska ima oko 1800 stanovnika i oko 500 domaćinstava.

Selo danas

Gornja Vranjska je danas jedno od modernijih i najrazvijenijih sela Šabačke opštine. Selo se nalazi južno od Šapca, na udaljenosti oko 7 km od grada na regionalnom putu Šabac - Donje Crniljevo. Po poslednjim popisima u selu ima oko 500 kuća. Interesantno je reći da mladi ostaju na selu, jer se 80% stanovništa bavi poljoprivredom. Najrazvijenije je povrtarstvo i stočarstvo. Svinjarstvo je glavna grana stočarstva, tako da se više od 50% stanovništva bavi ovom proizvodnjom. Poslednjih par godina veći deo ulica (sokaka, šorova) je asfaltiran i osvetljen uličnim svetlom. Veći deo sredstava je prikupljen od strane samih meštana, uz malu pomoć opštine. U selu postoji osmogodišnja škola, dom kulture, zdravstvena i dve veterinarske ambulante. Prva škola u selu je proradila 1865. godine. Uskoro treba da prođe i gradska voda, jer za selo od 1800 stanovnika to je neophodno. Komunikacija sa gradom nije na visokom nivou, jer prigradski saobraćaj obavlja jedan privatni prevoznik u vrlo nestalnim vremenskim intervalima. Pored fudbalski tima, folklora i karatea za decu, postoji i lovačka sekcija.

Demografija

U naselju Gornja Vranjska živi 1259 punoletnih stanovnika, a prosečna starost stanovništva iznosi 39,2 godina (37,9 kod muškaraca i 40,5 kod žena). U naselju ima 452 domaćinstva, a prosečan broj članova po domaćinstvu je 3,50.

Ovo naselje je velikim delom naseljeno Srbima (prema popisu iz 2002. godine), a u poslednja tri popisa, primećen je pad u broju stanovnika.

Grafik promene broja stanovnika tokom 20. veka

Demografija Godina Stanovnika 1948. 1772 [1] 1953. 1855 1961. 1731 1971. 1565 1981. 1671 1991. 1627 1610 2002. 1630 1582

Etnički sastav prema popisu iz 2002.
Srbi			1530	96.71%
Romi			31	1.95%
Rusi			3	0.18%
Jugosloveni			2	0.12%
Hrvati			1	0.06%
Makedonci			1	0.06%
nepoznato			5	0.31%

Stanovništvo prema polu i starosti ^[2]

	m			ž
?	12			20
80+	7			11
75-79	32			39
70-74	31			48
65-69	40			45
60-64	26			32
55-59	49			30
50-54	61			70
45-49	79			63
40-44	43			56
35-39	40			46
30-34	53			53
25-29	61			52
20-24	65			55
15-19	47			52
10-14	50			38
5-9	50			36
0-4	46			44
prosek	37.9			40.5

Domaćinstva

Broj domaćinstava po popisima od 1948-2002. Godina popisa 1948. 1953. 1961. 1971. 1981. 1991. 2002. Broj domaćinstava 348 383 402 386 442 447 452

Domaćinstva po broju članova po popisu od 2002. Broj članova 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 i više Prosečan broj članova Broj domaćinstava 72 94 76 77 63 46 11 7 3 3 3.50

Domaćinstva

Broj domaćinstava po popisima od 1948-2002. Godina popisa 1948. 1953. 1961. 1971. 1981. 1991. 2002. Broj domaćinstava 646 177 427 25 14 3 672

Domaćinstva po broju članova po popisu od 2002. Broj članova 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 i više Prosečan broj članova Broj domaćinstava 105 433 114 17 3

Pol	Ukupno	Poljoprivreda, lov i šumarstvo	Ribarstvo	Vađenje rude i kamena	Prerađivačka industrija	Proizvodnja i snabdevanje...	Građevinarstvo	Trgovina	Hoteli i restorani	Saobraćaj, skladištenje i veze
Muški	406	261	-	-	49	3	20	19	1	18
Ženski	243	184	1	-	23	-	-	19	2	1
Oba	649	445	1	-	72	3	20	38	3	19
Pol	Finansijsko posredovanje	Nekretnine	Državna uprava i odbrana	Obrazovanje	Zdravstveni i socijalni rad	Ostale uslužne aktivnosti	Privatna domaćinstva	Eksteritorijalne organizacije i tela	Nepoznato
Muški	-	3	14	3	1	5	-	-	9
Ženski	1	-	-	4	5	-	-	-	3
Oba	1	3	14	7	6	5	-	-	12

Stanovništvo prema delatnosti koju obavlja

Reference

1. Knjiga 9, Stanovništvo, uporedni pregled broja stanovnika 1948, 1953, 1961, 1971, 1981, 1991, 2002, podaci po naseljima, Republički zavod za statistiku, Beograd, maj 2004, ISBN 86-84433-14-9
2. Knjiga 2, Stanovništvo, pol i starost, podaci po naseljima, Republički zavod za statistiku, Beograd, februar 2003, ISBN 86-84433-01-7

Vanjske veze

Gornja Vranjska na Wikimedijinoj ostavi

• Mape, aerodromi i vremenska situacija lokacija (Fallingrain)
• Satelitska mapa (Wikimapia)
• Gugl satelitska mapa (Maplandia)
• Plan naselja na mapi (Mapquest)