Gornja Toponica (Niš)

Gornja Toponica je naseljeno mesto u gradskoj opštini Crveni Krst na području grada Niša u Nišavskom okrugu. Smeštena je u dolini Toponičke reke, u graničnom prostoru Niške i Aleksinačke kotline, na oko 11 km severozapadno od centra Niša. Prema popisu iz 2002. bilo je 1550 stanovnika (prema popisu iz 1991. bilo je 1311 stanovnika).

Za ostale upotrebe, v. Gornja Toponica (razvrstavanje).

Gornja Toponica
Osnovni podaci
Država	Srbija
Upravni okrug	Nišavski
Grad	Niš
Gradska opština	Crveni Krst
Stanovništvo
Stanovništvo (2022)	1550
Geografija
Koordinate
Nadmorska visina	250 m
Gornja Toponica Gornja Toponica (Srbije)
Ostali podaci
Poštanski kod	18202
Pozivni broj	018
Registarska oznaka	NI

Istorija

Preistorijski nalazi ukazuju na davnu naseljenost seoskog prostora Gornje Toponice. Na rtu koga čini stara obala s levom obalom Toponičke reke, u lokalitetu zvanom Šanac, zapaženi su preistorijski nalazi. Nalazište se prostire na površini od 1 ha i uzdignuto je preko ostalog terena. Preko ovog sela prolazio je rimski Vojnički put (Via militaris), kao i kasniji srednjovekovni turski Carigradski drum. Na temelju ove prastare zaseljenosti naselila se kasnije slovenska Topolnica, verovatno najpre kao jedinstveno, a kasnije kao podeljeno selo.

Prvi turski popis sredinom 15. veka govori samo o jednoj Toponici (Topolnici), koja ima 96 domova, 38 neoženjenih, 9 udovičkih domaćinstava, 8 rajinskih vodenica i 8 valjavica, sa dažbinama u iznosu 15.163 akče. Prema turskom popisu nahije Niš iz 1516. godine, mesto je bilo jedno od 111 sela nahije i nosilo je naziv Gornja Topolnica,^[1]. Međutim, u tom popisu upisane su obe Toponice, Gornja i Donja. Gornja Toponica je imala 48 hrišćanskih i 7 muslimanskih kuća, 7 neženjenih i 8 udovičkih domaćinstava, s davanjima u iznosu 6849 akči. Verovatno zbog blizine Carskog puta i opasnosti na njemu, kao i zbog sklanjanja i odseljavanja stanovništva u vezi s tim, sledeći popisi pokazuju opadanje stanovništva u oba sela, naročio u Gornjoj Toponici. U vreme vladavine Murata III, pred kraj 16. veka, selo je pored 17 hrišćanskih imalo i tri muslimanske kuće i 7 čiflika s dažbinama u iznosu 5000 akči. U jednom od dva navedena sela nalazio se lep karavan-saraj, u kome je 1571. godine prenoćio K. Rim na putu za Carigrad. Prema njegovoj zabelešci putovalo se lepom i pitomom ravnicom u kojoj se stanovništvo pretežno bavilo gajenjem žitarica i vinogradarstvom.

Posle teških godina iz perioda austrijsko-turskih ratova krajem 17. i u prvoj polovini 18. veka, kuge u prvoj i čiflučenja sela u drugoj polovini 19. veka, kada je dolazilo do većih stradanja, napuštanja i gašenja sela, Gornja Toponica je ušla u sastav Srbije kao malo selo sa dvadesetak domaćinstava. Posle otkupa spahijske zemlje, u čemu su, pored meštana, učestvovala i imućnija domaćinstva iz Gornjeg Matejevca, Kamenice i Niša (Jovan Đulizibarić - 80 ha), selo je počelo da se obnavlja i lagano razvija prelazeći postepeno s naturalne na tržišnu privredu. Godine 1895. Gornja Toponica ima 27 domaćinstava i 186 stanovnika, a 1930. godine u njoj je živelo 40 domaćinstava i 262 stanovnika. Godine 1927. (1. maja) u Gornjoj Toponici je, na levoj obali Toponičke reke, u nekadašnjem lovištu kralja Milana, počela s radom novoizgrađena „Duševna bolnica“, u kojoj je prvi korisnik bio Đorđe Karađorđević. Ona je - kao specijalistička psihijatrijska bolnica - posle Drugog svetskog rata rekonstruisana i dograđena u nov i razvijen zdravstveni centar.

Posle Drugog svetskog rata, Gornja Toponica je, osim iseljavanja jednog broja stanovnika s radničkim zanimanjima (uglavnom u Niš), postala privlačna za radnička i mešovita domaćinstva iz udaljenijih krajeva, kao i za pojedine službenike koji rade u psihijatrijskoj bolnici, tako da je ukupan broj stanovnika ispoljio tendenciju laganog rasta. Osim toga, razvijena je i prilična dnevna migracija medicinskog osoblja iz Niša. Od 1972/75. godine počela je u ataru sela izgradnja poljskih kuća (vikendica) Nišlija, a 1982. godine počeo je na auto-putu s radom impozantni motelsko-hotelski kompleks „Nais“.

Demografija

U naselju Gornja Toponica živi 1423 punoletna stanovnika, a prosečna starost stanovništva iznosi 46,0 godina (45,1 kod muškaraca i 47,3 kod žena). U naselju ima 235 domaćinstava, a prosečan broj članova po domaćinstvu je 3,06.

Ovo naselje je velikim delom naseljeno Srbima (prema popisu iz 2002. godine).

Grafik promene broja stanovnika tokom 20. veka

Demografija Godina Stanovnika 1948. 484 [2] 1953. 1397 1961. 742 1971. 2081 1981. 1534 1991. 1311 1298 2002. 1565 1550

Etnički sastav prema popisu iz 2002.
Srbi			1431	92.32%
Albanci			52	3.35%
Romi			20	1.29%
Bugari			11	0.70%
Muslimani			10	0.64%
Crnogorci			9	0.58%
Makedonci			7	0.45%
Hrvati			1	0.06%
Slovenci			1	0.06%
nepoznato			3	0.19%

Stanovništvo prema polu i starosti ^[3]

	m			ž
?	1			6
80+	7			12
75-79	15			18
70-74	36			43
65-69	46			62
60-64	62			53
55-59	65			45
50-54	127			77
45-49	140			71
40-44	100			63
35-39	79			43
30-34	65			37
25-29	47			29
20-24	33			21
15-19	30			18
10-14	10			14
5-9	23			22
0-4	15			15
prosek	45.1			47.3

Domaćinstva

Broj domaćinstava po popisima od 1948-2002. Godina popisa 1948. 1953. 1961. 1971. 1981. 1991. 2002. Broj domaćinstava 142 163 190 245 221 216 235

Domaćinstva po broju članova po popisu od 2002. Broj članova 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 i više Prosečan broj članova Broj domaćinstava 49 63 34 46 17 19 2 1 4 - 3.06

Domaćinstva

Broj domaćinstava po popisima od 1948-2002. Godina popisa 1948. 1953. 1961. 1971. 1981. 1991. 2002. Broj domaćinstava 853 430 312 28 83 - 598

Domaćinstva po broju članova po popisu od 2002. Broj članova 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 i više Prosečan broj članova Broj domaćinstava 197 252 63 86 -

Pol	Ukupno	Poljoprivreda, lov i šumarstvo	Ribarstvo	Vađenje rude i kamena	Prerađivačka industrija	Proizvodnja i snabdevanje...	Građevinarstvo	Trgovina	Hoteli i restorani	Saobraćaj, skladištenje i veze
Muški	151	6	-	1	18	3	8	5	3	11
Ženski	124	2	-	1	16	-	-	11	3	2
Oba	275	8	-	2	34	3	8	16	6	13
Pol	Finansijsko posredovanje	Nekretnine	Državna uprava i odbrana	Obrazovanje	Zdravstveni i socijalni rad	Ostale uslužne aktivnosti	Privatna domaćinstva	Eksteritorijalne organizacije i tela	Nepoznato
Muški	1	3	11	4	71	3	-	-	3
Ženski	3	-	4	2	76	2	-	-	2
Oba	4	3	15	6	147	5	-	-	5

Stanovništvo prema delatnosti koju obavlja

Reference

1. „Istorijski arhiv Niš: „DETALjNI POPIS NAHIJE NIŠ IZ 1516. GODINE“”. Arhivirano iz originala na datum 2012-03-15. Pristupljeno 2014-08-24.
2. Knjiga 9, Stanovništvo, uporedni pregled broja stanovnika 1948, 1953, 1961, 1971, 1981, 1991, 2002, podaci po naseljima, Republički zavod za statistiku, Beograd, maj 2004, ISBN 86-84433-14-9
3. Knjiga 2, Stanovništvo, pol i starost, podaci po naseljima, Republički zavod za statistiku, Beograd, februar 2003, ISBN 86-84433-01-7

Literatura

• Enciklopedija Niša: Priroda, prostor, stanovništvo; izdanje Gradina - Niš, 1995. g. pp. 215

Spoljašnje veze

Portal Srbija

• Mape, aerodromi i vremenska situacija lokacija (Fallingrain)
• Satelitska mapa (Wikimapia)
• Gugl satelitska mapa (Maplandia)
• Plan naselja na mapi (Mapquest)