Crkva (građevina)
hrišćanska ili kršćanska bogomolja From Wikipedia, the free encyclopedia
Crkva je građevina namenjena obavljanju hrišćanskih verskih obreda. Crkva se sastoji iz tri dela:
| Dio serije članaka na temu | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
|
Isus Hristos Osnove Historija
Teologija Biblija |
Za ostale upotrebe, v. Crkva (razvrstavanje).
Potreba za hrišćanskom arhitekturom je izrasla iz pravilnih susreta u prvim hrišćanskim privatnim kućama. U trenutku kada je veličina pojedinog društva prerasla privatne prostore u kojima se susretalo- počela je gradnja zgrada koje su bila namenjene za bogosluženja. Ka velikom zamahu u gradnji prostora za bogoslužbe došlo je posle milanskog edikta cara Konstantina I.
Prvi vek
Prvi hrišćani su bili isto tako kao Isus Hrist stanovnici Palestine i njihove bogoslužbe su se odvijale u jerusalimskom hramu u mesnim sinagogama. Hramsko bogosluženje je sadržavalo ritual čiji je deo bila žrtva, računajući žrtvu životinja za greh. Novi zavet ima mnogo mesta koja pokazuju na učešće u hramskim bogosluženjima. Na hrišćansku bogoslužbu imalo je uticaj naročito sinagogalno bogosluženje jer sve do sadašnje liturgije u većini crkvi polaze od upravo sinagogalnog uređenja takovih religijskih susreta.
O nastanku sinagoge ne znamo mnogo, ali se smatra da se razvila iz javnih bogosloženja tokom izgona iz Vavilona u 6. veku pne. Ovo bogosluženje nije imalo žrtvu već samo čitanje iz "Tore" i "proroka" sa obrazlaganjima. Na nekim mestima se ovakovi obredi odigravaju u privatnim kućama, dok je na drugim mestima to bio povod za nastanak velelepnih građevina. Na takovim bogosluženjima je po jevanđeljju uzeo učešće i Isus. U ovakovoj praksi su učestvovali i nastavili je i prvi hrišćani ali je posle prvog židovskog rata došlo do odeljivanja sinagoge i crkve, koja se sve više sastojala od nejevreja.
Zabeleženo je da su hrišćani u Aleksandriji u 1. veku imali kućne crkve:
„U svakom domu postoji svešteno mesto koje nazivaju svetilištem ili manastir. Tamo, izdvojivši se, oni vrše tajne koje označavaju pobožan život; tamo ne unose piće, ni hranu, niti bilo šta drugo što je potrebno za telesno, nego pisma zakona i proroka, himne i ostale knjige, zahvaljujući kojim se vera umnožava i usavršava..." [1]
Crkve u 2 i 3 veku
Sirijski grad Dura-Evropos na zapadnoj obali Eufrata na rimskoj granici bilo je opsedano Partima 257. god. I tom prilikom je uništena unutrašnjost grada ali je bila sačuvana crkva i sinagoga koje su ukraćene zidnim slikarstvom i obe su zgrade bile promenjene iz privatnih kuća. Crkva u Dura-Evropos ima prostorije za davanje krsta sa velikom krstionicom.
Zlatni vek bazilika
Sa milanskim ediktom i izrazitom potporom koju je Konstantin I dao crkvi doško je do velikog zamaha u gradnji crkvene arhitekture koja je postala uzor za nastupajuće vekove i ostavila je stope u hrišćanskoj arhitekturi do današnjih dana. Ka klasičnim bazilikama koje su sagrađene u Rimu spadaju bazilika svetog Ivana povodno dedikovana kao bazilika Spasitelja, bazilika Sv. Petra i bazilika Sv. Pavla izvan zidina. Grad Rim je daljim bazilikama bio u doba starog i u početku srednjeg veka, sasma zapunjen. Dalji gradovi u kojima je došlo do velike ekspanzije u gradnji bazilika spadala je i Ravena u 5. veku i tu se nalaze bazilika San. Vitale i bazilika Sant Apoliner.
Istočni tip crkve
Istočni tip crkve na osnovi grčkog upisanog krsta sa kupolom u sredini ima svoj početak u izgradnji grada Konstantinopolja i naročito izgradnja hrama Aja Sofija koja je utičala na izgradnju istočnih tipova crkava sve do današnjih dana.
Srednji vek
U zapadnoj Evropi u toku srednjeg veka formirali su se arhitektonske forme crkava u izrazito dva stila. Prvi od njih je romanski stil koji je radio sa prostim polukružnim lukom. Svoje ime vuče iz antičkog Rima a sam izgled ovih romanskih crkvi je prost i jednostavan i zidne površine nisu naročito dekorisane. Drugi od stilova koji se razvio je gotika koja je izbrušena arhitektonska umetnost i koja upotrebljava izlomljeni luk kao osnovni elemenat u izgradnji. Ovaj stil je karakterističan najme za katedrale. Izgled crkve je velelepan i odvodi poglede u visinu. Nove vrste lukova su omogućavale odvažnije konstrukcije svodova i veće strukturisane zgrade. Za gotiku su karakteristični oslikani zidovi i velike staklene površine koje su ispunjene vitražima.
Novi vek
Posle gotike i njene mističnosti kao i negaciji zemaljskog sveta otkriva se vrednost i forma antike i nalaze se mirne i uravnotežene renesansne forme koje u osnovi ne donose nove tipove sakralne arhitekture i još uvek se tu javlja bazilika kao tip objekta koji se primenjuje i u današnje vreme dok se dekoracija oslanja na inspiracijama u antičkoj umetnosti. Nasuprot tome se u doba baroka javljaju čulno najučinkovitija rešenja kako u prostornim shvatanjima tako i u vajarskoj i slikarskoj dekoraciji sakralne arhitekture toga doba u interesu propagande protireformacije kao i vezivanja masa za crkvu kada ljudska težnja da ispuni prostor dolazi do svoga najvećeg uticaja.
19. a 20. vek
U 19. i 20. veku crkva teži da zadrži svoje uticaje pored ostalog i gradnjom velikih crkvenih objekata u kojim se iskorištavaju najmodernije konstrukcije za gradnju i metode kao što su armirane betonske konstrukcije, elektroakustike i klimatizacije. Na nekoliko iznimnih slučajeva radi se po pravilu na neuspela rešenja i eklekticističkim rezultatima iz srednjovekovnih rešenja bez doprinosa da se razvija savremena arhitektura.
Pravoslavna arhitektura ima liturgično značenje, simboliku same liturgije. Istorija crkvene arhitekture je duga i ostavila je veliku raznolikost nacionalnih izraza i stiliva, zavisno od vrmena u kome su crkve nastajale. Svim pravoslavnim hramovima, zajednička je ideja da je "hram mesto na kome, kroz učestvovanje u svetoj liturgiji crkve, mi ulazimo u zajednicu sa carstom Božijim". Pravoslavni hramovi se obično dele na tri dela:pripratu ili predvorije (narteks), srednji deo hrama-brod (naos) i oltar. Sva tri dela su često ukrašena freskama i ikonama, od kojih su često mnoge od izuzetne umetničke vrednosti, kao na primer freska Beli anđeo. U pravoslavlju se smatra da crkva ne treba da postane svrha samo kao građevina, već da mora da nam pomogne da izgradimo duhovnu vezu sa Bogom.
Hrišćanski hramovi se postavljaju u pravac istok-zapad. Istočni deo hrama je oltar (katoličke crkve su okrenute prema zapadu, pa tako da je kod njih oltar na zapadu). Smatra se da je to najsvetiji deo hrama. U oltaru se nalazi :časna trpeza-presto, proskomidija i đakonik.na časnoj trpezi se moraju nalaziti:antimins, Sveto Jevanđelje, krst, darohranilica u kojoj se nalaze čestice za pričešćivanje bolesnika, mironosnica-potrebna za sveto krštenje, čiraci sa svećama, kandilo i službenik. Proskomidija je mesto u oltaru, gde se čuva sve što je potrebno za bogosluženje:putir, diskos, koplje, kašičica, odela za službu... Naziv đakonik je nastao otuda što je đakon zadužen da se stara oko pomenutih predmeta.
U delu hrama pred oltarom, obično odvojenim sa jednim ili dva stepenika od naosa crkve, se nalazi pevnica, severna i južna. U malim crkvama se ponekad nalazi samo jedna. Za pevnicom u toku bogosluženja se nalaze pojci koji aktivno učestvuju na službi. Odgovaraju na jektenije, pevaju ili čitaju određene crkvene tekstove.Kako je propisano tipikom.
Hram Svetog Save, najveći pravoslavni hram na svetu.
Tipična američka protestantska crkva, Severna Karolina, SAD.
Crkvena arhitektura označava arhitekturu hrišćanskih crkava. U sebi spaja širok raspon verskih i svetovnih umetničkih stilova koji su uticali na razvoj izgleda i konstrukcije crkvenih zgrada od postanka hršćanstva do danas.
Rano hrišćanstvo
Crkva je građevina za obavljanje hrišćanskih obreda. Najstariji tip je bazilika, po uzoru na rimske bazilike. Počele su se graditi u 4. veku Imale su najčešće tri broda odeljena stupovima, i galeriju, apsidu i ulazni deo (atrijum). Između apside i uzdužnih brodova je poprečni brod (transept) i crkva dobija oblik tzv. latinskoga krsta. Na Istoku (Sirija) pojavljuju se tornjevi. Grade se otpočetka spomen-crkve nad grobovima mučenika i na svetim mestima. U 6. veku u vizantiskoj arhitekturi prevladava tip kružne građevine s kupolom (Aja Sofija u Carigradu).
Predromanika
Kao stilsko razdoblje u zapadnoevropskoj umetnosti od ranog srednjeg veka do 11. veka pojavila se predromanika, koja spaja antiku i rano hrišćanstvo s novonastalim prilikama nakon propasti Rimskog Carstva i stupanja na evropsku pozornicu novih, dotad barbarskih naroda.
Romanika
Oko godine 1000. nastupa romanika koja traje do oko 1250., i širi se celom Europom posredstvom benediktinaca. Crkve zadržavaju oblik latinskoga krsta, zidovi su masivni, a glavna su obelježja jednostavnost i logičnost konstrukcije te bogata horizontalna raščlanjenost.
Gotika
U 13. veku u Francuskoj se razvija gotika, nov stil s novim načinom gradnje, osebujnim šiljastim lukovima i izduženim svodovima. Povećava se broj brodova i apsida, javljaju se stupovi i lukovi (kontrafore) te veliki prozori s vitražima.
Renesansa
Potkraj 14. veka razvija se u Italiji renesansa, koja se oslanja na antičke uzore (polukružne lukove, stupove s kapitelima, kanelurovanje pilastere itd.). Prvi put se javno ističu arhitekte.
Barok i rokoko
U 16. veku renesansa prelazi u barok, koji traje do 18. veka i poklapa se protivreformacijom. Ističe se raskoš i bogatstvo, ujedinjuje se arhitektura, vajarstvo i slikarstvo. Karakteristike su bogatstvo dekoracija, bujnost i nemir u prikazima te naglašena plastičnost Stil koji sledi u završnoj fazi baroka naziva se rokoko.
Klasicizam, eklekticizam stilova i moderna
Posle klasicizma, koji se ogleda u jednostavnosti klasičnih grčkih i rimskih oblika i motiva, a traje od otprilike sredine 18. veka do prve četvrtine 19. veka preovladava vraćanje na staro – neoromanika, neogotika i neorenesansa. Tek u 20. veku prestaje taj eklekticizam i nastaje moderna arhitektura, sa slobodnim i maštovitim oblicima.
Postmoderna
Stil druge polovice 20. veka i početka 21. veka diskretno evocira neoklasicizam. Glavna odlika je postmoderna jednostavnost, ogoljenost i siromaštvo oblika. Koriste se novi materijali: čelik, staklo, beton.
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
