Bombardovanje Beograda (1941)

Za savezničku operaciju sprečavanja pomorske evakuacije osovinskih snaga u Tunisu, vidite članak Operacija Retribution.

Operacija Odmazda (njemački: ) je bio šifrirani naziv za nemačko bombardovanje Beograda, glavnog grada tadašnje Kraljevine Jugoslavije koje je počelo 6. aprila 1941. i kojim je označen početak invazije na Jugoslaviju. Bombardovanje je rezultiralo paralizom jugoslovenske vlade i vojnog vodstva, masovnim razaranjima i hiljadama ljudskih žrtava, kao i sveopštom demoralizacijom i rasulom koje je dovelo do kapitulacije vojske i de facto nestanka jugoslovenske države jedanaest dana kasnije.

Fotografija Beograda iz vazduha, snimljena sredinom aprila 1941. godine, koja pokazuje obim razaranja izazvanog nemačkim bombardovanjem.

Ruševine zgrada od nemačkog bombardovanja

Bombarderi nad Beogradom 6. aprila 1941.

Deset dana ranije Kraljevina Jugoslavija pristupila je paktu sa Silama osovine. Usledili su protesti u zemlji i državni udar kojim je sa vlasti svrgnut Knez Pavle. Zemlja se približila zapadnim Saveznicima, i to u trenutku kada je Hitler nameravao da započne Operaciju Barbarosa protiv Sovjetskog Saveza. Hitler je lično, 27. marta doneo odluku da se bombarduje Beograd i okupira Jugoslavija. Izvršenje zadatka je povereno 4. vazdušnoj floti pod komandom pukovnika Aleksandra Lera. Operacija bombardovanja Beograda imala je tajni naziv „Strašni sud“ (nem. Strafgericht). Predviđajući rat, jugoslovenska Vlada i Vrhovna komanda su Beograd proglasile „otvorenim gradom“.

Šestog aprila, u 6:30 ujutru, bez objave rata, sile Trećeg rajha su napale Kraljevinu Jugoslaviju. Njihove vazdušne snage su bombardovale Beograd koristeći 234 bombardera i 120 lovaca (ukupno 484 aviona 6. i 7. aprila). Avioni su poleteli iz Beča (Cvolfašing, Viner Nojštat, Aspang), Graca i Arada. Grad je bombardovan u četiri naleta 6. aprila, i ponovo 7, 11. i 12. aprila 1941. Upotrebljeno je oko 440 tona zapaljivih bombi.

Beograd je od napada iz vazduha branio elitni Šesti lovački puk i jedinice protivvazdušne odbrane Vazdušne zone Beograd. Ne zna se tačan broj aviona koje su oborili jugoslovenski piloti, ali se iz raznih izvora ovaj broj procenjuje na 42 do 48. U borbama je poginulo 11 jugoslovenskih pilota.

Posledice

Spomenik braniocima Beograda, 6. aprila 1941, u Zemunu

Današnji izgled ruina Narodne biblioteke na Kosančićevom vencu, koja je uništena tokom bombardovanja 6. aprila 1941.

U bombardovanju Beograda 1941. poginulo je 2.274 ljudi^[1] (procene: 2.271-4.000, nemačke procene 1500-1700^[2]). Porušeno je 627 zgrada, veoma oštećeno 1.601 zgrada, delimično oštećeno 6.829 zgrada, uključujući deo zgrade Starog dvora. Teško je oštećena Vaznesenjska crkva u kojoj je bilo vernika. Najznačajniji spomenik kulture uništen u bombardovanju je Narodna biblioteka sa 300.000 knjiga, uključujući srednjovekovne spise neprocenjive vrednosti. Prema nemačkim izvorima, starinski način podizanja kuća i loše organizovana protivpožarna i civilna zaštita su doprineli stradanju velikog broja ljudi.

Nemački feldmaršal fon Klajst je na suđenju posle rata izjavio: „Vazdušni napad na Beograd 1941. godine imao je prvenstveno političko-teroristički karakter i nije imao ništa zajedničko sa ratom. To bombardovanje iz vazduha bilo je stvar Hitlerove sujete, njegove lične osvete.“

Spomen - groblje žrtava bombardovanja

U okviru kompleksa Novog groblja u Beogradu, u neposrednoj blizini Severnog bulevara, 1966. godine formirano je Spome - groblje stradalih u šestoaprilskom bombardovanju Beograda 1941. godine. Autorka spomen - groblja bila je arhitekta Milica Momčilović. Dvadeset devet mermernih ploča nalazi se na osam ozidanih betonskih humki, koje podsećaju na rovove u kojima su primarno sahranjivani postradali. Na posebnim pločama ispisana su imena 646 identifikovanih žrtava i podaci o 909 neidentifikovanih muškaraca, 393 žene i 59 dece.

Filmovi bombardovanja

Nemačko bombardovanje Beograda tokom Aprilskog rata 1941. godine nikada nije snimljeno filmskom kamerom.^[3] Godine 1945. Nikola Popović je uradio prvi posleratni dokumentarni film pod nazivom „Odmazda Beograda“.^[3] Popović je sekvence bombardovanja montirao iz više drugih dokumentarnih filmova, skrojio je scene, koristeći razni materijal zaplenjen iz nemačkih filmskih žurnala.^[3] Ubacio je scene nemačkih aviona, Junkersa 87 (Štuke) i dvomotornih Hajnkela 111. U filmu se nalaze kadrovi neprepoznatljivih gradova u plamenu, snimci bombardovanja Varšave iz 1939., Roterdama i Londona iz 1940.^[3] Neke kadrove za ovaj film je preuzeo iz nemačkog UFO žurnala broj 405, koji pokazuje posledice američkog bombardovanje Beograda na Uskrs 1944.^[3] Snimio je 1945. rekonstruisane scene eksplozija na ruševinama zaostalim iz rata. Njegov izmontiran film iz 1945. godine je više decenija, u vreme SFRJ, prikazivan široj javnosti, u bioskopima i televiziji, kao autentičan film nemačkog bombardovanja Beograda, 6. aprila 1941.

Posledice nemačkog bombardovanja Beograda, 6. aprila 1941. snimio je odmah po završetku bombardovanja još pre ulaska nemačkih trupa u glavni grad kinoamater Radomir Milojković, koji je ujedno i prvi snimio razrušen grad.^[3] Njegovi snimci su prvi put prikazani nakon skoro četiri decenije od završetka Drugog svetskog rata, u filmu Marka Bapca iz 1978. pod nazivom „Kada je nebo bilo crno nad Beogradom.“^[3]

Povezano

• Aprilski rat
• Bombardovanje Beograda (1944)
• Beograd od 1941. do 1944. godine
• Istorija Beograda
• Jugoslovensko kraljevsko ratno vazduhoplovstvo u Aprilskom ratu
• Čovek koji je bombardovao Beograd