Bačevci (Valjevo)

Bačevci su naseljeno mesto grada Valjeva u Kolubarskom okrugu. Prema popisu iz 2011. bilo je 381 stanovnika.

Za ostale upotrebe, v. Bačevci (razvrstavanje).

Bačevci
Osnovni podaci
Država	Srbija
Upravni okrug	Kolubarski
Grad	Valjevo
Stanovništvo
Stanovništvo (2022)	381
Geografija
Koordinate
Nadmorska visina	745 m
Bačevci Bačevci (Srbije)
Ostali podaci
Pozivni broj	014
Registarska oznaka	VA

Geografija

Reljef i zemljište

Selo Bačevci nalazi se na teritoriji grada Valjeva, južno od samog grada, na udaljenosti 11 ili 22 kilometra, idući užičkim ili lokalnim bačevačkim putem. Selo se prostire na severnom platou ili visoravni Maljenske podgorine. Predeli Bačevaca, sa najvišim vrhom, Bačevačkim visom, od 891 m i najnižom tačkom sela u koritu reke Suvaje od 323 m, imaju prosečnu nadmorsku visinu od 612 m.

Površinski, Bačevci su drugo najveće selo na teritoriji grada Valjeva. Visoravan na kojoj se selo prostire nazvana je Bačevačke planine ili Velika čubrica. Poznatija brda su Veliki vis, Mali vis, Kisavac, Ninovića brdo. To je izrazito kraška ploča, ali je pokrivena travama i niskim biljkama. Zbog zemljišta na kom se nalazi, Bačevci su oskudni vodom, šumom i značajnijim površinama obradivog i plodnog tla. Karakteristične za ovaj predeo su vrtače i uvale. Neke poznatije vrtače su Velika vrtača, Brezik, Savića vrtače, Duboka vrtača i druge.

Sa istoka selo se graniči sa selima Prijezdić i Ravnje, sa juga granica ide iznad klisure Kozličke reke na obronke visoravni Divčibara do tokova Crne reke kao atara Divčibara. Sa zapada, selo se graniči sa klisurom reke Suvaje, sastavnice korita reke Gradac, preko koje gleda u selo Leskovice, dok je sa severa atar malog sela Kovačice i delom sela Ravnje.^[1]

Tip sela

Selo je razbijenog tipa, površine 1906 ha 25 a i 45m².

Bačevci su takođe tip starovlaškog sela u kom su kuće grupisane po familijama. Zaseoci sela smešteni su po dolovima, uvalama i vrtačama, kako bi se zaštitili od jakih prolećnih i hladnih zimskih vetrova.

Zaseoci svoja imena dobijaju po prezimenima porodica koja tu žive: Savići, Obućine, Kićanovići, Ninovići, Žarkovići, Krstići, Pantelići, Đurići, Tabakovići, Gavrilovići, Miškovići, Radovanovići, Đokovići.^[2]

Vode

Na celoj Bačevačkoj visoravni nema jezera. Nekoliko malih izvora koji često presušuju, Musluk i Pantelića bunarić, nalaze se u dolini ispod Visa, od kojih teku u Duboki potok. Tekuće vode su na samom obodu sela, ispod strmih i drugih strava Bačevačke ploče. Sa južne strane su Bukovska reka i Kozlica.

Bukovska reka nastaje od Crne reke i sa desne strane priteklog Hajdučkog potoka i Kozlice. Reka prelazi u Suvaju, koja ubrzo gubi vodu u brojnim pukotinama i ponorima odmah ispod Velikog vrha. Retko kada poteče voda čitavim koritom do izvora Gradca u čije se korito uliva.

Kozlica nastaje od Čanačkog i Delinog potoka.^[2]

• 
  Bačevci - panorama
• 
  Bačevci - panorama
• 
  Bačevci - panorama
• 
  Bačevci - panorama
• 
  Bačevci - panorama
• 
  Bačevci - panorama
• 
  Bačevci - panorama
• 
  Bačevci - panorama
• 
  Bačevci - panorama
• 
  Bačevci - panorama
• 
  Bačevci - panorama
• 
  Bačevci - panorama

Etimologija imena

Bačevčani slabo znaju otkuda je ime njihovom selu. Tek po neki drže da su prve porodice ovog sela morale biti »bačvari«, pa da se po tome prozvalo njihovo selo. O bačevanju ili bačijanju nisu se očuvale nikakve uspomene kod seljaka ovog sela, iako su Bačevci prvobitno stočarsko naselje.^[3]

Istorija

Prema usmenom predanju, selo Bačevci je nastalo u vreme pada Despotovine, između 1438. i 1458. godine.^[2]

Poreklo stanovništva i osnivanje sela

*Napomena - slede podaci iz knjige IV, „Naselja srpskih zemalja“ objavljene od Jovana Cvijića 1907. godine u Beogradu:

Najstarija porodica u selu smatra se Badića. Za njih se drži da su osnovali selo, da su u najstarije doba bili u jaruzi Dubokog potoka pa su, ne zna se kada, izašli na sadašnje mesto. Badića je nekad bilo mnogo porodica, pa su se neke iselile, neke zamrle, a i ove što su sad u selu na umoru su. U ovoj porodici živeo je neki Obrad, prozvan Bada, krajem XVIII i početkom XIX stoleća, po kome se i ovi današnji zovu Badići. O njemu su se pričale čitave legende, iz kojih se najviše vidi da je znatno uticao na naseljavanje sela, kao i na imovno stanje pojedinih porodica. Badići slave Sv. Nikolu.

Najstariji doseljenici ovog sela su Goge ili Žarkovići. Goge su se doselile pred kraj XVII veka iz sela Kučina u Polimlju zbog krvne osvete i prvo se naselile pored Badića, gde ih i danas ima , a posle premestiše se u gornji deo sela, gde čine čitav džemat. Slave Sv. Nikolu.

Nekako u isto doba doselili su se u ovo selo današnji Savići iz sela Bioske, u Starom Vlahu, doseljeni kao i Goge u 3 porodice i naseljeni prvo u jaruzi kod izumrlih Badića, odakle ih je Bada premestio u gornji kraj sela. Slave Sv. Đurđa.

Kad i Savići doselili su se i Tabaci sa Njeguša u Crnoj Gori. Rodonačelnik ove porodice umeo je da pravi opanke i štavi kožu, te je prozvan Tabak. Tabaci su na glasu junaci i hajduci u tursko doba, mnogi su pomrli hajdukujući, kao i u borbama na početku XIX veka. Tabaci su zauzeli mesto starih Badića u jaruzi. Slave Sv. Nikolu.

Početkom XVIII stoleća doseljena je iz Kremana u Starom Vlahu Đurićeva porodica, kamo se pre toga doselila iz G. Kolašina u Crnoj Gori. U Bačevce su se doselila 3 brata: Kićan, Đura i Pantelija (Dodo), i oni su se naselili pod Visom, gde su i danas, te su bili prvi naseljenici u gornjem kraju sela. Od Đura su: Đurići, Tešići i Brkići; od Doda: Pantelići i Dodovići, a od Kićana: Kićanovići i Spakići. Slave Svetog Jovana.

Kad i Đurići doseljeni su i Miškovići. Od Miškovića doselila su tri brata: Miško, Radojica i Nino, i oni su doseljeni podeljeni iz Obarde u Polimlju, odakle su prvo prešli u Ojkovicu u Starom Vlahu, pa tek odatle sišli u ovo selo i naselili se u jaruzi ispod Badića. Slave Sv. Jovana.

Posle austrijske okupacije ovih krajeva došli su u selo Obućine, doseljeni iz G. Kolašina i naseljeni prvo kod Goga i Badića u donjem kraju sela, pa neki deobom premestili se u Đuriće u gornji kraj, a neki ostali u Badićima. Obućine su doseljeni kao stočari; neki su se odselili i na Rudnik. Slave Sv. Đurđa.

Posle Kočine krajine doselio se u ovo selo nekakav Neša Terzija iz sela Bioske u Starom Vlahu. Njega je stari Bada naselio na Lastri, gde su mu danas potomci, prozvani po njemu, Terzići; zovu se Terzići i Petrovići, slave Sv. Alimpija.

Kad se Neša doselio, doselili su se u ovo selo i današnji Latići, Ninkovići, Krstići i Nikolići, zvani Okrajčani. I njih je Bada naselio u iskraju sela, duboko u planini do Čubrice. Okrajčana je bilo u prvi mah dve porodice, slave Sv. Đurđa. Doselili su se iz Jablanice u Starom Vlahu.

Noviji su doseljenici (podatak iz 1907): Mijailović doselio se iz susednog sela Leskovica i prizetio se u Badiće. Slavi Sv. Jovana i Sv. Nikolu.- Milanović je iz Osata u Bosni doselio se kao majstor i prizetio u Badiće, slavi Sv. Nikolu.- Kulinčević je iz Leskovica od istoimene porodice, prizetio se u Badiće, slavi Sv. Nikolu, a svoju slavu napustio.^[4]

*PODACI UNETI IZ OVE KNjIGE ZAVRŠAVAJU SE 1907. GODINOM, TAKO DA NIKAKO NE ODRAŽAVAJU SLIKU POREKLA I RAZVOJA STANOVNIŠTVA NAKON POMENUTE GODINE, U NAREDNOM, VEĆ DUŽE NEGO STOGODIŠNjEM PERIODU!

Crkva i znamenitosti sela

Crkva

Crkva u Bačevcima je trenutno u izgradnji. Izgradnja hrama Svete Trojice je počela u proleće 2009. godine. Pored crkve nalazi se i zvonik. Na nekoliko metara od temelja nove crkve sa druge strane puta, nalazi se Molitva, gde su se ljudi pre izgradnje crkve okupljali na dan Svetih Duhova, kada je slava sela. Sada se osveštavanje vodice i molitva na dan slave obavljaju kod temelja crkve. Slava sela je takođe i preslava svih stanovnika. Sobzirom da nije bilo sveštenika, selo pripada crkvenoj zajednici u Dračiću. Kad su bila krštenja, obredi vezani za sahrane i drugo, sveštenici su dolazili iz Dračića u Bačevce da obave sve te obrede, dok su se venčanja obavljala u crkvi u Dračiću.

U selu gotovo svaki zaselak ima svoje groblje. Groblja su na manjoj ili većoj udaljenosti od zaseoka.^[5]

Znamenitosti

U selu postoje i spomenici krajputaši. Oni se nalaze na obodu školskog dvorišta i podignuti su ratnicima iz Prvog svetskog rata, koji su izgubili živote na putevima stradanja srpske vojske. U zaseoku Obućine, postoji spomenik borcu iz Drugog svetskog rata, Obrenu Nikoliću, koji potiče iz tog kraja.^[6]

Prema knjizi „Naselja srpskih zemalja“ izdate 1907. god. u Beogradu navodi se još nekolicina istorijskih znamenitosti ovog sela, premda je njihov status danas nepoznat! Reč je o sledećim starinama sela:

1. Na vrhu Lastre, sa desne strane okružnog druma, nalaze se nekakve suvozidine, ostaci nekakve, po mišljenju seljaka, kule Turčina, spahije ovog sela.
2. Pri vrhu Lastre, ispod gornjih zidina, nalazi se neko mestance, koje se zove „Karaula“, za koje se misli da je na njemu bila pogranična austrijska kula, kad je selo bilo pod austrijskom upravom u prvoj polovini XVIII stoleća.^[7]
3. U Donjim Bačevcima, gde su 1907. bile kuće Badića, nalaze se mnoga napuštena uzdignuta mesta, za koje se drži da su bile stare kuće nekadašnjeg prvog sela, koje se docnije pomestilo iz ovog mesta.^[8]

Razvoj stanovništva

Prema haračkim tefterima Bačevci (kod Vuka „Baćevci“) imali su 28 domova sa 41 porodicom i 108 haračkih lica. Prema popisu od 1866. god. bilo je 81 dom. sa 632 stanovnika, dokle je prema popisu iz 1874. god. bilo 88 domova sa 691 stanovnikom. Prema popisu iz 1884. godine bilo je 104 doma sa 720 stanovnika, dokle je prema popisu iz 1890. bilo 100 domova sa 790 stanovnika. Prema popisu iz 1900. god. bilo je 122 doma sa 924 stanovnika.^[3]

Demografija

U naselju Bačevci živi 436 punoletnih stanovnika, a prosečna starost stanovništva iznosi 47,2 godina (46,8 kod muškaraca i 47,6 kod žena). U naselju ima 174 domaćinstva, a prosečan broj članova po domaćinstvu je 2,90.

Ovo naselje je u potpunosti naseljeno Srbima (prema popisu iz 2002. godine), a u poslednja tri popisa, primećen je pad u broju stanovnika.

Tendencija rađanja u poslednjih 10 godina je u velikom padu, jer nema puno mlađeg stanovništva koji su u mogućnosti da ostave potomstvo. Svo mlađe stanovništvo se uglavnom iselilo i živi u Valjevu, a manji broj je u Beogradu. Strana zemlja u koju se trajno iselilo stanovništvo je Francuska, a ima i malo stanovništva koji su u Nemačkoj. Stopa smrtnosti stanovnika je u velikom porastu. U selu je veliki broj staračkih kuća. Bar po jedan član porodice je stariji od 70 godina. Zaključanih kuća ima dosta. Broj dece se drastično smanjio. Meštani u šali kažu da ne pamte kad su poslednji put videli tek rođeno dete u selu.^[9]

Grafik promene broja stanovnika tokom 20. veka

Demografija Godina Stanovnika 1948. 1205 [10] 1953. 1207 1961. 1074 1971. 902 1981. 748 1991. 589 588 2002. 506 505

Etnički sastav prema popisu iz 2002.
Srbi			505	100.0%
nepoznato			0	0.0%

Privreda

Poljoprivreda

Zanimanje stanovništva u Bačevcima uslovljeno je prirodnom sredinom, pa je orijentisano na stočarstvo i zemljoradnju. Ljudi gaje skoro sve vrste voća, povrća i žitarica za svoje otrebe, kao i za prodaju na veliko i malo. Od povrća gaji se paradajz, krastavac, pasulj, luk, krompir, grašak, boranija, šargarepa, itd. Svo povrće uspeva, ali sa manjim ili većim zakašnjenjem u odnosu na ostala područja, što je uslovljeno trenutnom klimom i nadmorskom visinom sela. Od žitarica se gaje kukuruz, pšenica, ovas, ječam, dok suncokret i soja nisu zastupljeni. Zbog brdovitih i nepristupačnih predela na kojima se nalaze Bačevci ovde je zemljište obrađivano uz pomoć konja i volova koji su služili za vuču poljoprivrednih alata. Međutim danas se oni retko mogu videti na njivama. Sada se zemlja uglavnom obrađuje traktorima i savremenom mehanizacijom, a nepristupačni delovi uglavnom su pošumljeni.

Od stoke se najviše gaje krave i ovce, zatim svinje i kokoške. Konji i koze se mogu videti na poljima, ali njih ima malo. Skoro svaka porodica ima krave i ovce. Jedan deo stanovništva od dobijenog mleka pravi sir i kajmak koji prodaje uglavnom na pijaci, dok drugi deo, mleko prodaje Imleku. U selu postoje 4 mesta gde se svakodnevno vrši otkup mleka.

Veći deo stanovništva ovog sela se bavi voćarstvom, jer je teren pogodniji za uzgoj voća, nego za povrće i žitarice. Ovaj kraj je poznat po šljivama i jabukama, a naročito po malinama i kupinama. Jagode i drugo voće se takođe gaje, ali u manjim količinama, uglavnom za lične potrebe. Voće se najčešće prodaje sveže na veliko ili se prerađuje i prodaje u vidu soka, rakije, pekmeza ili se pak suši.^[11]

Zemljoradnička zadruga i seoski dom

Prva zemljoradnička zadruga u Bačevcima osnovana je posle Drugog svetskog rata i šezdesetih godina prošlog veka je pripojena zemljoradničkoj zadruzi Dračić. 1994. godine osniva se ponovo i uspešno funkcioniše sve do 1999. kada prestaje sa aktivnim radom. Danas zemljoradnička zadruga Bačevci postoji samo na papiru, ona nije otišla u stečaj, ali nema nikakvih aktivnosti. Zgrada u kojoj je bila smeštena zadruga bio je seoski dom, koji se sastojao od par velikih sala, prodavnica, magacina, bifea i nekoliko kancelarija.

Dom je napravljen davne 1946/8. godine, ali se tokom dugih godina neupotrebe i neodržavanja srušio krajem sedamdesetih godina prošlog veka. Novi dom selo je dobilo 1985. godine kada je vojska finansirala izgradnju oko 15 domova za sela valjevskog kraja. Ti domovi su dati selima na korišćenje, a u slučaju rata, koristili bi kao vojno skladište. Nažalost i novom domu preti istorija starog. Usled neodržavanja oštećeni su prozori fasada i krov.^[12]

Pravljenje kreča

Tradicionalno pravljenje kreča, po kome je ovo selo od davnina poznato, sada je retkost kojom se bavi svega par porodica u selu. Nekada je skoro svaka kuća u selu imala krečanu i zarađivala za život proizvodeći kreč, koji je bio dobrog kvaliteta. Dolaskom savremenih proizvoda, polako je pravljenje kreča izumiralo, pa je nažalost od te tradicije danas ostala samo šala na račun Bačevčana i njihovih krečana.^[13]

Trgovina

U selu, trenutno postoji samo jedna prodavnica, u kojoj se mogu naći prehrambeni proizvodi za najosnovnije potrebe stanovništva, kao i za prehranu stoke.

Restorani, kafane, bifei, hoteli nisu deo seoskog ambijenta.^[14]

Saobraćaj

Pored sela sa zapadne strane danas prolazi značajan regionalni put Valjevo-Užice, a u klisuri Gradac-Suvaja prolazi pruga Beograd-Bar. Od današnjeg užičkog puta na desetom kilometru od Valjeva, postoji glavni ili okružni put kroz Bačevce. Okružni put bio je neprikladan za veći saobraćaj, pa je trasiran današnji glavni put za Užice. Najstariji put od Valjeva za Bačevce je vodio iz Brangovića, preko Mlađeva, kroz zaselak Stojanovića.

Glavni put je asfaltiran, za razliku od prilaza samom selu. Putevi su zemljani, neasfaltirani i prilično su neprohodni, naročito posle kiše ili snega.^[2]

Školstvo

U selu postoji škola u kojoj se školuju deca koja žive na selu, ali ima i dece sa strane. Deca školskog uzrasta iz zaseoka Stojanovića, išla su u prva četiri razreda u osnovnu školu u Bačevce. Škola je osnovana 1922. godine. Danas nosi ime Dragoljuba Ilića, brata sestara Ilić i prvog učitelja škole iz sela Dračić čiji je ogranak škola u Bačevcima.

U ovoj školi, đaci se školuju od prvog do četvrtog razreda. Za sticanje novih znanja i informacija, nakon završene škole u Bačevcima, deca su u obavezi da nastave školovanje, do osmog razreda, u osnovnoj školi u Dračiću. Do škole u Dračiću, deca iz Bačevaca odlaze organizovanim školskim autobusom.

Nepismenih ljudi i dece skoro da nema. Ako se ne računaju starije žene koje nisu imale pravo na obrazovanje pre silnih ratova koji su zadesili našu zemlju, nepismenih ljudi u ovom selu nema. Sa njima, to je oko 2% nepismenih ljudi u čitavom selu.

Obdaništa u selu ne postoje. Decu uglavnom čuvaju stariji kod kuće.^[15]

Uprava

Mesna kancelarija u Bačevcima radi još od pre Drugog svetskog rata. U njoj se mogu dobiti dokumenta kao što su izvodi, razne potvrde. Rad kancelarije u Bačevcima zavisi od rada Mesne kancelarije u Dračiću, koja je glavna za tu oblast i pruža podatke za šire potrebe.^[14]

Zdravstvo

u Dračiću radi ambulanta, ali ako postoje neki zdravstveni problemi, meštani se obraćaju lekarima u Zdravstvenom centru u Domu zdravlja u Valjevu.

Veterinarsku ambulantu u selu nemaju, ali ni u susednom Dračiću. Za probleme sa stokom, meštani se obraćaju veterinarima iz Valjeva, koji dolaze po potrebi.^[14]

Kultura

Dom kulture u selu ne postoji. Postoji seoski dom, gde su se nekad održavale igranke, predstave, vašari, ali taj objekat se već duže vreme ne koristi. Danas je ostala samo prazna zgrada bez ikakve funkcije.^[14]

U selu danas nije zastupljena nikakva umetnost, ni moderna, ni narodna. Poslednja je nekad bila zastupljena, danas ne. Biblioteku selo ima u okviru škole, ali imaju samo knjige koje su neophodne učenicima od prvog do četvrtog razreda. Biblioteka poseduje vrlo mali broj knjiga koje ne spadaju u školsku literaturu.^[16]

Sport

Bačevci ne poseduju sportski klub, igralište niti išta slično. S obzirom na to da je dece u selu malo, kada su zajedno, druže se i igraju najčešće u prostranom školskom dvorištu ili ispred svojih kuća. Za vreme letnjih i zimskih raspusta, u selo dođu deca čije bake i deke žive tu, pa selo tada izgleda življe i bogatije.^[17]

Dalji demografski podaci

Stanovništvo prema polu i starosti ^[18]

	m			ž
?	0			1
80+	5			6
75-79	11			16
70-74	22			28
65-69	26			28
60-64	18			23
55-59	11			17
50-54	25			17
45-49	16			17
40-44	18			17
35-39	25			12
30-34	14			10
25-29	13			8
20-24	10			12
15-19	13			12
10-14	7			11
5-9	10			9
0-4	4			13
prosek	46.8			47.6

Domaćinstva

Broj domaćinstava po popisima od 1948-2002. Godina popisa 1948. 1953. 1961. 1971. 1981. 1991. 2002. Broj domaćinstava 210 206 212 212 216 184 174

Domaćinstva po broju članova po popisu od 2002. Broj članova 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 i više Prosečan broj članova Broj domaćinstava 42 58 15 20 19 15 3 2 - - 2.90

Domaćinstva

Broj domaćinstava po popisima od 1948-2002. Godina popisa 1948. 1953. 1961. 1971. 1981. 1991. 2002. Broj domaćinstava 227 59 143 22 2 1 224

Domaćinstva po broju članova po popisu od 2002. Broj članova 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 i više Prosečan broj članova Broj domaćinstava 23 141 58 1 1

Pol	Ukupno	Poljoprivreda, lov i šumarstvo	Ribarstvo	Vađenje rude i kamena	Prerađivačka industrija	Proizvodnja i snabdevanje...	Građevinarstvo	Trgovina	Hoteli i restorani	Saobraćaj, skladištenje i veze
Muški	133	67	-	3	8	1	24	2	1	7
Ženski	53	47	-	-	1	-	-	2	-	-
Oba	186	114	-	3	9	1	24	4	1	7
Pol	Finansijsko posredovanje	Nekretnine	Državna uprava i odbrana	Obrazovanje	Zdravstveni i socijalni rad	Ostale uslužne aktivnosti	Privatna domaćinstva	Eksteritorijalne organizacije i tela	Nepoznato
Muški	-	1	-	-	4	4	-	-	11
Ženski	-	-	-	1	-	-	-	-	2
Oba	-	1	-	1	4	4	-	-	13

Stanovništvo prema delatnosti koju obavlja

Reference

1. Valjevska sela (61 str.)
2. Valjevska sela (62 str.)
3. Kolubara i Podgorina (197 str.)
4. Kolubara i Podgorina (198, 199 str.)
5. Valjevska sela (65 ctr.)
6. Valjevska sela (65 str.)
7. Podatak iz 1907. godine!---u spisku valjevskih sela nema ni pomena o Bačevcima, a nema ga ni kao hajdučkog sela, ma da je i onda i danas (1907. god.) pogranično selo. U spisku je pogranično selo Ravnje, koje je na severnoj strani, ispod Vučjaka. Ali i pri svem tome seljaci drže da je njegova Karaula sedište tadašnje hajdučke posade.
8. Kolubara i Podgorina (197. str)
9. Valjevska sela (67 str.)
10. Knjiga 9, Stanovništvo, uporedni pregled broja stanovnika 1948, 1953, 1961, 1971, 1981, 1991, 2002, podaci po naseljima, Republički zavod za statistiku, Beograd, maj 2004, ISBN 86-84433-14-9
11. Valjevska sela (62, 63 str.)
12. Valjevska sela (64 str.)
13. Valjevska sela (63 str.)
14. Valjevska sela (66 str.)
15. Valjevska sela (64, 65 str.)
16. Valjevska sela (68. str.)
17. Valjevska sela (68, 89 str.)
18. Knjiga 2, Stanovništvo, pol i starost, podaci po naseljima, Republički zavod za statistiku, Beograd, februar 2003, ISBN 86-84433-01-7

Literatura

• Božić, Jovanka (2010). Valjevska sela. Valjevo: Grafičar. ISBN 978-86-80613-14-7.
• Čeliković, Borisav, ur. (2011). Kolubara i Podgorina: naselja, poreklo stanovništva, običaji. -Beograd: Službeni glasnik: SANU. ISBN 987-86-519-1046-6.

Spoljašnje veze

Portal Srbija

• Mape, aerodromi i vremenska situacija lokacija (Fallingrain)
• Satelitska mapa (Wikimapia)
• Gugl satelitska mapa (Maplandia)
• Plan naselja na mapi (Mapquest)