From Wikipedia, the free encyclopedia
Azerbejdžanska Sovjetska Socijalistička Republika (azerski: ; ruski: ) je bila jedna od 15 republika koje su sačinjavale Sovjetski Savez. Ustanovljena je 28. aprila 1920. godine, pod imenom Azerbejdžanska SSR. Od 12. marta 1922. do 5. decembra 1936. godine bila je republika unutar Zakavkaske SFSR, zajedno sa Armenskom i Gruzijskom SSR. Godine 1989. Azerbejdžanska SSR imala je 7,037.867 stanovnika.[1] Azerbejdžan je istupio iz SSSR-a 25. decembra 1991. godine.
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Nakon završetka Ruskog građanskog rata i poraza snaga Azerbejdžanske Demokratske Republike, 28. aprila 1920. godine proglašena je Azerbejdžanska SSR. Vlast su pre toga preuzeli lokalni boljševici pod vođstvom Mirze Davuda i Narimana Narimanova, uz pomoć ruske Crvene armije.
Sovjetske republike Rusija, Jermenija i Azerbejdžan su, 13. oktobra 1921. godine, potpisali sa turskom vladom ugovor u Karsu. Tim ugovorom je dotadašnja Nahičevanska SSR postala Nahčivanska Autonomna Sovjetska Socijalistička Republika u sastavu Azerbejdžanske SSR.[2]
Pod uticajem političkog pritiska iz Moskve, lideri Azerbejdžanske, Armenske i Gruzijske SSR su, 12. marta 1922. godine, osnovali uniju tih triju zemalja poznatu pod imenom Zakavkaske SFSR. Članovi Saveznog veća Zakavkaske SFSR bili su Nariman Narimanov (Azerbejdžan), Polikarp Mdivani (Gruzija) i Aleksandar Mijasnikjan (Jermenija). Prvi sekretar Komunističke partije TSFSR bio je Sergo Ordžonikidze.
Decembra 1922. godine, Zakavkaska SFSR je pristupila uniji sa Ruskom SFSR, te Ukrajinskom i Beloruskom SSR, koje su zatim 30. decembra 1922. godine zvanično osnovale Savez Sovjetskih Socijalističkih Republika. U decembru 1936. godine, je rasformirana Zakavkaska SFSR, jer članovi Saveznog veća nisu umeli da se dogovore oko nekih državnih pitanja. Posle toga su Azerska, Jermenska i Gruzijska SSR postale direktne članice Sovjetskog Saveza.
Posle 1921. godine, Vrhovno veće za narodnu ekonomiju pokrenulo je projekat osuvremenjivanja i industrijalizacije azerbejdžanskih polja nafte. Otkrivena su mnoga nova naftna polja, poput Iljičevog bazena, Kara-Čuhura, Lok-Batana i Kale. Nakon pokretanja kolektivizacije 1929. godine, Azerbejdžanska SSR je po prvi put postala drugi proizvođač čaja u SSSR-u nakon Gruzijske SSR. Naftna industrija Azerbejdžanske SSR, koja je zauzimala preko 60% sovjetske proizvodnje naftnih derivata, odlikovana je Ordenom Lenjina, 31. marta 1931. godine. Republika je po drugi put odlikovana Ordenom, prilikom proslave petnaeste godišnjice postojanja.
Po početku Velikog otadžbinskog rata, industrija Azerbejdžanske SSR proizvela je 25.4 miliona tona goriva, što je bio rekord u celoj istoriji azerbejdžanske naftne proizvodnje. Velika Britanija i Francuska tada su ozbiljno razmišljale o bombardovanju azerbejdžanskih naftnih polja, kako ne bi pala u ruke Hitlerovim snagama. Do kraja 1941. godine, velik broj Azera priključio se Narodnim dobrovoljačkim korpusima. Radnici na naftnim poljima pokrenuli su incijativu rada dvanaest časova dnevno, bez slobodnih dana ili proslava praznika sve do kraja rata, kako bi time pomogli sovjetskoj ekonomiji da izdrži ratne napore. Baku je Hitleru i njegovim generalima bio glavni strateški cilj, kako bi iskoristili naftna polja. Snage nemačkog Vermahta stigle su do Kavkaza, ali to je bio njihov krajnji domet kada su poraženi kod Staljingrada početkom 1943. godine. Od 700.000 do 800.000 Azera, koji su bili regrutovani u Crvenu armiju, poginulo je njih 400.000.
Važan događaj za Azere u Azerbejdžanskoj SSR bila je sovjetska okupacija severnog Irana, takođe pretežito naseljenog Azerima. Ovo je za posledicu imalo rast pan-azerbejdžanskog nacionalizma, oživljavanje azerskog jezika, koji je do tada bio potiskivan od persijskog. Novembra 1945. godine, u Tabrizu je pod sovjetskim pokroviteljstvom osnovana Narodna vlada Azerbejdžana, pod vođstvom Džafara Piševarija. Među Azerima je vladalo uverenje da će se dva Azerbejdžana uskoro ujediniti, ali je pod pritiskom Zapadnih sila Crvena armija morala da se povuče iz severnog Irana. Iranska vlada je uspostavila vladu nad iranskim Azerbejdžanom do kraja 1946. godine, a članovi Narodne vlade sklonili su se u Azerbejdžansku SSR.
Od 1950-ih godina, u Azerbejdžanskoj SSR potaknut je period ubrzane urbanizacije i industrijalizacije. Međutim, od 1960-ih opala je važnost azerbejdžanske naftne industrije, delimično zbog intenzivnije prerade nafte u ostalim regionima Sovjetskog Saveza. Još jedan od problema bio je rast tenzija između Jermenaca i Azera oko Nagorno-Karabaha. Moskva je zbog toga na čelo Azerbejdžanske KP 1969. godine postavila Hejdara Alijeva. Alijev je bio uspešan u poboljšanju ekonomskih uslova i odnosa između Azera i Jermenaca. Nakon pokretanja Perestrojke, Alijev se protivio Gorbačovljevim reformama, nakon čega ga je ovaj prisilno penzionisao.[3]
Etničke tenzije potakle su osnivanje brojnih opozicionih organizacija, od kojih je najznačajnija bila Narodni Front Azerbejdžana. Međutim, u organizaciji je kraja 1989. godine došlo do rascepa između modernista i konzervativnih islamista. Rascep je uzrokovao nasilje usmereno protiv Jermenaca, zbog čega je Sovjetska armija upućena da smiri stanje. Nemiri su kulminirali nakon što su sovjetski vojnici u suzbijanju nereda ubili 132 demonstranta u Bakuu, 20. januara 1990. godine. Azerbejdžan je usvojio deklaraciju o neovisnosti 30. avgusta 1991. godine, a nakon raspada Sovjetskog Saveza 25. decembra, pristupio je Zajednici nezavisnih država.
.jpg)
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
.svg)
