From Wikipedia, the free encyclopedia
Gorski vijenac (u prvom izdanju: Горскıй вıенацъ) je pesnički ep i drama koja se smatra vrhunskim djelom crnogorske književnosti epohe romantizma. Autor „Gorskog vijenca“ je crnogorski episkop, vladar i pesnik Petar II Petrović Njegoš.
Njegoš je ovo delo napisao narodnim jezikom u desetercu u formi narodne epike. Delo je napisano 1846. na Cetinju, a štampano februara 1847. u jermenskom manastiru u Beču.
Gorski vijenac opisuje događaje iz crnogorskog ustanka s kraja XVII veka, poznate kao „istraga poturica“, odnosno istrebljenje domaćih muslimana.
Njegoš opisuje zbivanja u Crnoj Gori s kraja 17. veka (noviji autori smatraju je u pitanju početak 18. vijeka), poznata kao „istraga poturica“. Radi se o masovnim progonima muslimana iz Crne Gore (tzv. "poturica"), potaknutim slabljenjem Otomanskog carstva u Evropi, tokom Velikog bečkog rata (1683-1699). Ohrabreni vojnim uspesima hrišćanskih zemalja, crnogorski pravoslavci su, predvođeni Njegoševim pretkom vladikom Danilom Ščepćevićem, nameravali da se oslobode od Turaka tako što bi domaće muslimane pokrstili ili ih istrebili.[1] Njegoš ovaj tragičan sukob predstavlja kao nužnost radi oslobođenja Crne Gore.:)
Gorski vijenac se sastoji iz sledećih poglavlja[2]:
Ovo Njegoševo delo je posvećeno Prahu Oca Srbije, odnosno ubijenom voždu Karađorđu, koji je započeo oslobođenje Srbije od Turaka:
Njegoš radosno zaključuje da Srpkinje ponovo rađuju heroje i da je došlo blagorodno vreme za Srpstvo. Posveta je pisana u Beču na Novo ljeto 1847. godine.
I veliki broj sporednih likova koji odslikavaju prilike u ondašnjoj Crnoj Gori.
Skupština na Lovćenu je održana uoči Trojičina dne. Trojičina dne, odnosno praznik svete Trojice, je pokretni hrišćanski praznik koji se obeležava u nedelju 50 dana nakon Uskrsa[4], što znači da je sabor crnogorskih glavešina verovatno održan krajem maja ili početkom juna.
Na ovom saboru glavešine raspravljaju o tome kako početi «čišćenje» zemlje od muslimana. Najpre se episkop Danilo žali kako je «srpstvo ugašeno», a za to je kriv lažni «demonski mesija» (Muhamed) koji «lažne vjere pruža poslastice». Pravoslavni episkop Srpske pravoslavne crkve je kivan na svoje sunarodnike jer tolerišu islam .
Jedan od prisutnih junaka, Vuk Mićunović, ga tada upita hoće li krenuti u «čišćenje» muslimana ili ćemo samo kukati:
On mu reče kako ima 500 momaka, koje mu stavlja na raspolaganje. Svi su spremni da se okušaju u tom poslu, odnosno da tamane domaće «turke» do smrti:
Nakon toga su iznijeli krste s Lovćena navrh Crkvine, gde su gledali munje i zaključili da je to povoljno znamenje za predstojeće događaje.
Skupština na Cetinju je održana o Malome Gospođinu Dne. Mala Gospojina, je nepokretni hrišćanski praznik koji se slavi 21. septembra[5] (odnosno 8. septembra po tadašnjem starom kalendaru[6]), što je datum ovog skupa.
Sabor počinje glasom narodnoga Kola, odnosno naratora, koji identifikuje dva glavna uzroka propasti srpskog carstva: zapostavljanje boga i «velikaški» separatizam, te propast države i „svekolikog srpstva“ tumači kao zasluženu božju kaznu. On, međutim, ostavlja nadu da nije sve izgubljeno. Sve što je valjalo od nekadašnjih junaka, a nisu ubijeni ili pokršteni, uteklo je «u ove planine». Stoga, svi oni su izabrani.[7] Ali avaj, i pored njihovog junaštva, došla su takva vremena da se više ne ratuje, „gore su umučale“ i „ne razležu ratnijem klicima», što za njih nije željena situacija. Rđa se nahvatala na sjajno oružje jer muslimani zajednički žive sa hrišćanima:
Narator ovde završava izlaganje, a jedan od crnogorskih vojvoda, Milija, povika:
Drugi vojvoda, Stanko, nastavi da potpiruje anti-muslimansko raspoloženje, nazivajući muslimane pogrdnim imenima:
U tom trenutku na gorski sabor stigoše i Ozrinići, koji se pohvališe uspešnom pljačkom. Naime, njih dvadest-tridest su sa četom dočekali karvan od Nikšića; Ubili su četrnaest nikšićkih muslimana, uzeli im sedamdeset konja i uhvatili dvije tri «robinje». Nakon toga su išli da se sastanu sa njima da im daju «roblje» na otkup, pa stoga su malo zadocnili. Na razmeni su se posvađali oko vjere, nakon čega je došlo do pucnjave u kojoj pogibe «šest našijeh, devet njihovijeh.»
Konačno, dođoše i Martinovići, koji žive najbliže a najviše su okasnili jer im, kako kažu, «Turci ženu ugrabiše». Naime, Mujo Alić je odveo Ružu Kasanovu. Ispostavlja se da su oni već neko vreme bili u vezu i da je ona dobrovoljno otišla s njim:
Iz daljeg razgovora se saznaje da su Mujo i Ruža htjeli da se venčaju, ali su Martinovići stigli svatove i ubili ih - Muja Alića, njegovog brata i «nesrećnu nevjestu».[2] Ubrzo potom vladika Danilo iziđe među okupljene. Mladi i energični Vuk Mićunović zatraži da ih više ne drži u neizvesnosti i prebaci mu da previše razmišlja o sudbini Turaka («a ja zebem od mnogo mišljenja»). Nakon dužeg razmišljanja, vladika prozbori:
Nakon ovog zaključka, vladika nastavi razmatrati da napadnu «domaće Turke». Tu se nadoveza brat Rade da razreši njegovu neodlučnost:
Svi muče. Noć je mjesečna; sjede oko vatri. Narator počinje:
naglašavajući dramatičnost situacije. Vladika Danilo ustaje i proglašava sveti rat:
Svi glavari skočiše na noge i podržaše s velikom grajom. Vladika Danilo apelova da pruže muslimanima šansu, da pozovu “glavare braće isturčene“ da se dobrovoljno preobrate. Oni ih pozvaše i na skup ubrzo dođoše “turske poglavice” i posjedaše s Crnogorcima. Hadži-Ali-Medović (kadija) naivno pretpostavi da su se skupili radi mirenja krvne osvete:
Međutim episkop otpoče govor o povratku izgubljenih sinova iz „nevjere“ na vjeru. Jedan od muslimana, Skender-Aga, mu razložno odgovori:
Međutim, okupljeni Crnogorci počeše glasno da traže kavgu. Vojvoda Batrić povika da je dosta bilo okolišanja i zapreti:
Tu nastade komešanje i velika graja. Kadija Mustaj reče:
On pokuša da im objasni da muslimani neće napustiti „pravu vjeru“ i da su se Crnogorci “prećerano opjanili” Obilićem. Vuk Mićunović pozva na krvoproliće:
Knez Janko ga podrža i odbrusi da neće više „slušat odže u Ćekliće“! Nadalje su crnogorski muslimani uglavnom istrajavali na miru a vladičini ljudi na sukobu. Skender-aga odmerenim rečima pokuša da umiri narod, podsećajući na etničko bratstvo, zajednički život i zajedničke bitke:
Ferat Začir, kavazbaša, takođe pokuša da smiri situaciju:
Knez Janko im odgovori da od te ljubavi nema ništa. Prepirka se nastavi do u noć i oni polijegaše. Janko se obrati Roganu koji ležaše do njega:
Knez Rogan mu odgovara:
Ujutro, "Turci" jedan za drugijem svi odoše, "ljuto sjetni".[2]
Ovo poglavlje počinje prazničnom scenom u kojoj vladika Danila i iguman Stefan koji sjede kraj vatre, a oko njih veseli đaci igraju i nalažu badnjake. Oni slave badnje veče (24. decembar) i nazdravljaju, a iguman Stefan poje uz gusle.
Sledeće jutro, nakon što su svršili božićnu liturgiju, iziđoše ispred crkve, a njihov razgovor ubrzo prekide pucnjava pušaka niz polje. Vladika Danilo izjaha i vide braću Martinoviće i Vuka Borilovića, sve krvave, kako dolaze sa pet-šest stotina naoružanih ljudi. Vojvoda Batrić čestita božić i izvesti vladiku o „veselim glasima“, da su sinoć poklali domaće muslimane, popalili im kuće i srušili džamiju:
Odgovara vladika Danilo:
Vladika siđe sa konja i izljubi svoje „junake“. Oni zajedno nastaviše niz polje „pjevajući i puškama veselje čineći“. Kada stigoše do crkve, iguman Stefan im reče da skinu kape kako bi učinili pomen dušama „vitezova našega naroda“, od Kosova do danas. Iguman Stefan zatim pomenu cara Dušana, Miloša Obilića, devet Jugovića i „ostale naše vitezove“.
U narednim danima su nastavaljene akcije protiv muslimana. Za novu godinu, dođe glasnik od Rijeke Crnojevića da izvesti episkopa o izvedenoj akciji u tom kraju. Ohrabreni "turskom" pogibijom na obližnjem Cetinju, oni su riječkim muslimanima uputili sledeći ultimatum:
Riječki muslimani objesiše glasnike i pobegoše iz grada „u lađama put bijela Skadra“, a Crnogorci uhvatiše i ubiše riječkog kadiju. Glasnik još dodade i to da su „serdar i glavari“ htjeli lično doći da sve potanko ispričaju svom episkopu, ali nemaše kada jer su zauzeti razaranjem grada Obodnika i njegovih džamija, da im pazar "ne smrdi nekršću".[2] Glasnik poljubi vladiku u ruku, ostavi mu pismo, i ode. Vladika Danilo pozove đače i dade mu pismo da pročita naglas. Njime Nikola, seoski knez Dupila, izveštava vladiku da se Dupiljani poklaše sa domaćijem „Turcima“, da je pokolj trajao „dan i noć“ i da je reka Crmnica bila puna Turaka. Dalje kaže da su Dupiljani takođe „grdno izginuli“, da je nestalo mesta na groblju oko crkve ali da je krajnji ishod zadovoljavajući:
Vladika Danilo plače zbog crnogorskih žrtava, a iguman Stefan se smije zbog pobjede. Utom ulete Vuk Mandušić, sav namrčen, pocepan i krvav, sa slomljenom puškom u rukama. On se bejaše veoma rastužio jer je tokom borbi izgubio omiljenu pušku te plačući moli vladiku da mu je negde odnese na popravku. Vladika se samo nasmeši i reče:
Vladika ustade i dade Mandušiću iz odaje svoje jedan dobar džeferdar. (kraj)
Izmeštanjem sukoba iz oblasti krvne osvete u kosmičku dvojnost dobra i zla, Njegoš postavlja slovenske muslimane u trajno stanje drugosti.[8]
– Michael Sells
Gorski vijenac se prvenstveno kritikuje stoga što glorifikuje tzv. „istragu poturica“, odnosno pokolj muslimanskog stanovništva stare Crne Gore početkom XVIII veka, izvršen za vreme vladike Danila Petrovića.[9] Prema kritičarima, Gorski vijenac je delo koje slavi i opravdava zločine etničkog čišćenja i bratoubilačkog rata.[10][11] Ovo tumačenje je uglavnom prisutno među zapadnim i bosanskim autorima, a pojavilo se u kontekstu krvavih ratova koji su pratili raspad Jugoslavije. Štaviše, neki bošnjački autori ovaj spis dovode u izravnu vezu sa genocidom u Bosni i Hercegovini.[12]
Njegoš u Gorskom vijencu muslimane, po pravilu, naziva sledećim imenima: "poturice", "guba", "kuga", "smrad", "đavo", "vrag", "nekrst", "domaće zlo" i slično.[2] Kritičari izdvajaju više problematičnih mesta, usredsređujući se na anti-muslimanska osećanja koje ovaj ep raspaljuje.[13]
U srbijanskim kritičkim krugovima Gorski vijenac se navodi kao drastičan primer "totalne inverzije smisla Božićnog praznovanja koje bi celom svetu trebalo da donese mir Božiji", čime Srpska pravoslavna crkva radi ostvarenja svojih političkih ciljeva odustaje od samih hrišćanskih vrednosti.[14] Crnogorski pisac i političar Novak Kilibarda smatra da su Crnogorci inspirisani parolama iz "Gorskog vijenca" počinili zločine nad muslimanima u Crnoj Gori nakon Berlinskog kongresa 1878 i tokom balkanskih ratova 1912. godine, kao i pokolj muslimana Šahovića 1924. godine.[15]
2013. godine je Ministarstvo kulture Crne Gore, povodom dvjestogodišnjice Njegoševog rođenja, predložilo novi državni praznik – Crnogorski dan kulture, na Njegošev rođendan. Protiv toga se žestoko pobunila Bošnjačka stranka u Crnoj Gori sledećim saopštenjem:
Ne ocjenjujući književnu dimenziju i značaj Njegoševog djela, smatramo krajnje neprimjerenim da se u građanskoj Crnoj Gori, državnim praznikom proglašava njegov rođendan, pogotovo ako se zna da su neke ideje tog djela, u svojoj bukvalnoj interpretaciji, bile idejni koncept i opravdanje izvođačima zločina i genocida nad islamskim stanovništvom i u 19. i u 20. vijeku, u Crnoj Gori i okruženju.[16]
Prema crnogorskom autoru Andreju Nikolaidisu, Gorski vijenac osim što je spjev o borbi za slobodu od turskog osvajača, on je također i spjev o “čišćenju” zajednice od pripadnika druge vjere, on je mit o stvaranju homogene, jednonacionalne i jednovjerske zajednice, koja će se “pročistiti” kroz krv i oganj.[16]
Na suđenju Radovanu Karadžiću optuženom za genocid, tužiteljka haškog Tribunala Catrina Gustafsson opširno je citirala stihove "Gorskog vijenca" tokom ispitivanja svedoka odbrane Gojka Kličkovića koji je pomenuo da se Karadžić, tokom rata u BiH, često pozivao na taj spev. Tužilaštvo Tribunala je ocenilo da Njegoš u Gorskom vijencu "slavi ubijanje Muslimana, uništavanje njihovih kuća i rušenje njihovih džamija".[17],,Gorski vijenac" ima 2819 stihova.
Godine 2000. je u Crnoj Gori, tada još uvijek u okviru SR Jugoslavije po motivima Njegoševog djela snimljen istoimeni igrani film u režiji Petra Božovića.
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
