Španski građanski rat

Španski građanski rat je oružani sukob koji se od 1936. do 1939. vodio između demokratski izabrane Republikanske Koalicije, širokoj koaliciji desničarskih pobunjenika na čelu s Franciscom Francom uokviru Nacionalističke Koalicije i sledstveno pobunjenika Ujedinjenog Fronta (glavnim delom Anarhista sa Komunistima ali i drugima) u okviru Koalicije CNT-FAI.

Španski građanski rat
Mapa Špannskog građanskog rata u septembru 1936.
Datum 1936. – 1939. Lokacija Druga Španska Republika Ishod Pobeda Frankove Koalicije Kraj Drue Španske Republike Početak Frankove vladavine i nastanak Frankove Španije
Sukobljene strane
Republikanska Koalicija Narodni front UGT ERC / EC PG EG (1936–37) POUM (1936–37) Podržani od  Sovjetski Savez Staljinov SSSR  Meksiko Meksiko Internacionalne brigade	Frankova Nacionalistička Koalicija Falange (1936–37) do Frankovog Dekreta o Unifikaiji 1937. [1] Karlisti (1936–37) do Frankovog Dekreta o Unifikaiji 1937. CEDA (1936–37) do Frankovog Dekreta o Unifikaiji 1937. Podržani od Alfonisti (1936–37) Musolinijeva Italija Hitlerova Njemačka Portugalija Inostrani volonteri	Koalicija Ujedinjenog Fronta CNT-FAI CNT/FAI (1937-1939) POUM (1937-1939) Podržanni od Komunistička Internacionala (1937-1939) Četvrta Komunistička Internacionala Trotskya (1937-1939)
Komandanti i vođe
Manuel Azaña Francisco Largo Caballero Juan Negrín Indalecio Prieto Juan Modesto Lluís Companys José Antonio Aguirre	Francisco Franco Juan Yagüe José Enrique Varela José Sanjurjo † Mario Roatta Hugo Sperrle	Buenaventura Durruti † Joaquín Ascaso Budria
Snage
[2] ~700 oficira 446,800 pešadinaca 30 ratnih brodova 20 tenkova 120 borbenih letelica ~7,000 dobrovoljaca	[3] ~50,000 oficira 689,500 pešadinaca 16 ratnih brodova 290 tenkova 600 borbenih letelica ~70-75,000 dobrovoljaca	[4] 0 oficira (vojna organizacija nije zvanično poznavala podređenost) [5] 450,000 gerilaca 45 ratnih brodova 150 tenkova 350 borbenih letelica ~83-121,500 dobrovoljaca
Žrtve i gubici
[6] 110,000 vojnih žrtvi 130,000 civila ubijenih od strane Koalicionih snaga	[7] 90,000 vojnih žrtvi 50,000 civila ubijenih od strane Koalicionih snaga	[8] 85,000 vojnih žrtvi vojnih žrtvi 530,000 civila ubijenih od strane Nacionalnih i Republikanskih Koalicionih snaga

Uzroci rata se nalazi u društvenim i političkim previranjima koje su pogodile Španiju nakon proglašenja republike godine 1931. Tim previranjima je doprinos dala i velika ekonomska kriza, koja je radikalizirala veliki dio španske radničke klase koji je prihvatio anarhizam i komunizam. S druge strane, pokušaji republikanskih vlada da nezadovoljstvo suzbiju reformama izazvali su reakciju među konzervativnim dijelovima španskog društva, pogotovo među zemljoposjednicima, Katoličkom Crkvom i , što je, najvažnije, vojskom.

Ti procesi su eskalirali u štrajkove, demonstracije, atentate i druge oblike političkog nasilja za vrijeme vlade desnog centra 1934-36. Ona je nakon izbora u februaru 1936. zamijenjena vladom koju su se sačinjavale političke stranke ljevice i centra ujedinjene u Narodni front. Nova vlada nije bila u stanju zaustaviti nasilje, s obzirom da su u mnogim krajevima Španije anarhisti samoinicijativno preuzimali vlast nad fabrikama i javnim institucijama, palili crkve te ubijali sve one koji su smatrani reakcionarima; na te akcije su konzervativci odgovarali vlastitim terorom. S'druge strane, izabrana vlada je pokušavala upotrebiti policiju kako bi suzbila dalju radikalizaciju društva.

17. jula 1936. godine je vojska, na čelu s generalom Sanjurjom, pokušala izvesti državni udar protiv republikanske vlade. Pokušaj je samo djelomično uspio, jer su vladi ostali odani stranu staviti veći dio zrakoplovstva, mornarice, civilne policije, a u mnogim dijelovima zemlje su se pučistima uspješno suprostavili različite ljevičarske milicije. Pučisti su u prvom trenutku ostvarili kontrolu samo nad ograničenim dijelom zemlje, i kada se ispostavilo da će umjesto brzog preuzimanja vlasti morati voditi građanski rat, bili u nominalno nepovoljno položaju.

Ubrzo nakon što je general Sanjurjo poginuo u avionskoj nesreći, komandu nad pobunjenicima, koji su se počeli nazivati Nacionalistima, preuzeo je general Franco. Ubrzo se pokazalo da pobuni mnogi faktori idu u prilog.

Franco je od samog početka primio direktnu vojnu pomoć od fašističke Italije i nacističke Njemačke. Nasuprot tome, zapadne sile su se odlučile ne miješati u sukob - Velika Britanija je proglasila embargo na prodaju oružja zaraćenim stranama, plašeći se da bi rat mogao eskalirati u opći evropski sukob, za kojeg još nije bila spremna; u susjednoj i politički oštro podijeljenoj Francuskoj je vladao strah da bi intervencija na strani Republike mogla dovesti do građanskog rata^[9]. Jedina sila koja je Republici dala opsežniju vojnu pomoć bio je SSSR, ali se ona iz cijelog niza političkih razloga pokazala krajnje kontraproduktivna, prvenstveno zato što je Franca u dijelu javnosti pretvorila u borca protiv komunizma. SAD se također nisu direktno miješale, ali su prešutno podržavale Franca^[10], jer je Demokratska stranka predsjednika Roosevelta imala veliki broj glasača pod uticajem Katoličke crkve.

U samoj Španiji je nacionalistima na ruku išlo to što su srž njenih oružanih formacije činile jedinice pod komandom profesionalnih oficira te iskusne kolonijalne trupe. Brojčano jače republikanske snage su se, pak, sastojale samo dijelom od profesionalne vojske, dok su većinu činile slabo organizirane i koordinirane milicije, kojima je veliki problem predstavljala nedisciplina. Dodatni problem je bio i veliki ideološki raskol na republikanskoj strani - dok je dio pristaša Republike isključivo htio obraniti demokratske institucije, anarhisti i trockisti su građanski rat shvatili kao priliku za izvođenje revolucije. Taj raskol je godine 1938. eskalirao u oružane sukobe koji su bitno oslabili kako vanjskopolitički, tako i vojni položaj Republike.

Zbog svega toga su Francovi pobunjenici polako, ali sigurno širili teritorij pod svojom kontrolom. Republikanska vlada je, s druge strane, pružala žestok otpor, djelomično podržana od strane Internacionalnih brigada - dobrovoljaca iz stranih zemalja koji su iz ideoloških razloga došli braniti Republiku od fašizma. No, sve to nije bilo dovoljno da zaustavi smanjivanje republikanskog teritorija. Godine 1938. je republikanskoj vladi posljednja nada bilo sve izglednije izbijanje drugog svjetskog rata, koji bi Britaniju i Francusku natjerao da Španiji pomogne kao savezniku protiv Njemačke i Italije. No, te su nade skršene s minhenskim sporazumom, pa je krajem 1938. godine došlo do kolapsa morala u republikanskim redovima. Početkom 1939. Francove snage su osvojile glavno republikansko uporište u Kataloniji, što je Britance i Francuze natjeralo da priznaju Francovu vladu. U proljeće 1939. se predao Madrid, a dan kasnije i posljednji republikanski garnizon na španskom tlu. Time je završen španski građanski rat.

Različite procjene govore da je u španskom građanskom ratu poginulo između 500,000 i milion ljudi, što taj sukob čini jednim od najkrvavijih u modernoj evropskoj historiji. Samo manji dio je poginuo u ratnim operacijama, dok su većina bili žrtve masovnih pokolja koje su nad ideološkim protivnicima činile obje zaraćene strane.

Španski građanski rat se često naziva svojevrsnom predigrom drugog svjetskog rata, s obzirom da je predstavljao prvo veće oružani sukob između snaga fašizma i demokracije. Također je predstavljao dobru priliku da se u predvečerje općeg sukoba testiraju neki novi vojni koncepti, odnosno mogućnosti moderne avijacije i tenkova. To je predstavljalo jedan od motiva za uplitanje Njemačke, odnosno SSSR-a u taj sukob.

Pobjednički Franco je na vlast dobio razorenu i krajnje iscrpljenu državu. Iako su antifašisti izgubili rat, poslije su se mogli tješiti kako je njihova uporna borba ipak posredno dovela do globalne pobjede nad fašizmom. Godine 1940., čak i u trenutku kada je Hitlerova Njemačka bila na vrhuncu moći, Franco jednostavno nije bio u stanju vratiti uslugu i pridružiti se svom savezniku u borbi protiv zapadnih saveznika.

Rat je za Španiju imao mnogo dugotrajnije posljedice u obliku desetljeća ekonomske i kulturne izolacije, koja je prekinuta tek nakon Francove smrti 1975. godine. Iako je Španija u međuvremenu bitno napredovala, španski građanski rat je u kolektivnoj psihi tamošnjeg društva ostavio ožiljke koji i dan-danas utječu na politiku i kulturu.

Uzrozi

Istorijsko-deskriptivni

Poreklo i Dilema Karlista

Sociokulturološki

Uticaj Velike depresije

Podela levice

Rimokatoličko nasleđe

Institucionalni

Neuspeh Vlada Druge Republike

Neuspeh Monarhije (Dinastijske podele)

Predratna nestabilnost

Neuspešne reforme

Radikalne Milicije levice

Radikalizacija Vojske

Radikalizacija Republikanske Policije

Naoružavanje Anarhista i pobune

Hronologija

Vojna Zavera i Afričke divizije

Vojska pod Frankom (1936)

Primirje Falangi i Karlista (1937)

Severna Ofanziva (1937)

Aragonska Ofanziva (1938)

Izolacija Katalonije (1938)

Pad Anarhista i Kraj rata(1939)

Međunarodne reakcije

Italijanska podrška Falangama

Njemačka i Sovjetski Savez

Dilema Portugala i Brazila

Politika "Udvoravanja" Francuske i Velike Britanije

Meksiko i Četvrta Internacionala

Ostale reakcije

[*]SAD: [*]Dobrovoljci Republikanske Koalicije [*]Dobrovoljci Frankove Koalicije [*]Dobrovoljci Ujedinjenog Fronta [*]Reakcije u kolonijama [*]Prestolonaslednikove prve reakcije [*]Kasnija angažovanja prestolonaslednika

Frankov režim

Beli teror i Neutralnost (1939-1946)

Ekonomski (ne)oporavak

Monarhistička opozicija i razilaženje sa Portugalom (1946-1948)

Zabrana Karlista i Falangi (1948-1975)

Ekonomska stagnacija

Povratak Monarhije: Krah Falangi (1975-1983)

Bitke i bojišta

• Bitka kod Brunete

Povezano

• Jugosloveni u Španskom građanskom ratu

Spoljašne veze

• Buenaventura Duruti Arhivirano 2007-11-14 na Wayback Machine-u: biografija
• Intelektualci u Španskom građanskom ratu

Bilješke

Izvori

1. Gluckstein, Donny. “Spanish Prelude.” In A People’s History of the Second World War: Resistance Versus Empire, Pluto Press, 2012.
2. Ash, Marinell. “Voices of the Spanish Civil War.” The Scottish Historical Review 66, no. 182 (1987):
3. Kern, Robert. “The Spanish Civil War in Context, 1931-1939.” The American Historical Review 101, no. 3 (1996)
4. Cunningham, Charles H. “Spain and the War.” The American Political Science Review 11, no. 3 (1917)
5. Kerry, Matthew. “Revolution.” In Unite, Proletarian Brothers!: Radicalism and Revolution in the Spanish Second Republic, University of London Press, 2020.
6. Thomas, Hugh. “The Spanish Civil War”. Penguin Books. London. 1977
7. Ibid.
8. Ibid.
9. Basilio, Miriam. “Genealogies for a New State: Painting and Propaganda in Franco’s Spain, 1936-1940.” Discourse 24, no. 3 (2002)
10. ROSENDORF, NEAL MOSES. “Be El Caudillo’s Guest: The Franco Regime’s Quest for Rehabilitation and Dollars after World War II via the Promotion of U.S. Tourism to Spain.” Diplomatic History 30, no. 3 (2006)

Bibliografija

• () Hobsbawm, Eric (1994). The Age of Extremes. Michael Joseph/Vintage Books. str. 628. ISBN 0-679-73005-2.

Španski građanski rat na Wikimedijinoj ostavi

Wikiprojekti

• () Wikiquote: Španski građanski rat
• () Wikisource: Condecoraciones otorgadas por Francisco Franco a Benito Mussolini y a Adolf Hitler