Inka[1][2] icha Inqa nisqakunaqa ñawpaq pacha Antikunapi, Tawantinsuyu nisqan mama llaqtapi kawsaq runakunap hawaykawsayninsi karqan.
- Inka nisqaqa huk sut'ikunayuqmi; Inka (sut'ichana) rikuy.
Chay hinataq "Inka" nispa Sapa Inka nisqa Inka qhapaqkunatam ninchik.
Wiñay kawsasqan
Manqu Qhapaq chunka iskayniyuq ñiqin pachakwatapi Qusqu llaqtatas kamaptin, Inkakunap qhapaq suyus qallarirqan. Aswansi wiñarqan, Awya Yalapi achka runa llaqtakunatas atipaspa.
1438 watapis Pachakutiq Inka Yupanki Sapa Inkaqa Chanka runakunata Yawarpampapi atispa, pachakutiy hinapi inkakunap musuq hatun Tawantinsuyuta kamarqan. 1460 watapi chay Pachakutiqqa Wankakunatas atirqan, 1470 watapitaq Chimukunatas.
Mama llaqtaqa manas sunitachu kawsarqan: 1533 watapi, Ispañamanta hamuq Francisco Pizarros awqaqninkunawan Kastilla Atiy nisqapi Sapa inka Atawallpataqa Kashamarkapi puchu wañuchirqan; chaysi Kastilla Kamachina pacha qallarirqan.
Kamayuqkunapa siminku Qhichwa simis karqan. 700 huch'uy simis karqanku. Runa apukunatas muchananku Inkapa kamayuqkuna munarqanku. Uma apunku Intis karqan. Qhapaq Inkakunaqa intip churinsi karqan.
Tawantinsuyu mama llaqtaqa tawantin suyunkayuqsi karqan: Chinchaysuyu, Antisuyu, Kuntisuyu, Qullasuyu. Suyukunapa kuchukuna uma llaqtapi, Qusqupi, tarikurqanku. Tawa suyumanta Tawantinsuyu suti hamun.
Kapchiynin allwiyanpas
Inkakunaqa q'illay takaytaña riqsirqan, antamanta, qullqimanta, qurimantapas achalakunata, llamk'anakunatapas - ahinataq tumikunata - ruraspa.
Inkakunap awaqninkunaqa aswan sumaq p'achakunatam ruraq karqan. Unkunkunapi pallasqa suyu-suyukunapas karqan, tukapu nisqa suyu-suyukunapas.
Khipu q'aytukunawanmi yupasqakunamanta willakunata hallch'aq karqan.
Hatun qhapaq wasinkunataqa rumilla pirqawan rurarqanku, mana pirqa llut'anata churaspa.
- Inkakunap wasichasqankuna qhaway.
Inkakunaqa q'ulluta hurqunapaq Antikunapi sach'a-sach'akunata waqaychaspas wiñachiq karqan.
- Antikunapi sach'a kamay qhaway.
Raymikuna
| Killa | Inti | Killa (Mes) | Killa pacha | Raymi |
|---|---|---|---|---|
| 21 | Iniru | Qhulla puquy killa | Qhulla Puquy / Kamay Raymi | |
| 20 | Phiwriru | Hatun puquy killa | Hatun Puquy | |
| 20 | 21 | Marsu | Pawqar waray killa | Pawqarwaray / Pacha Puquy / Musuq Nina |
| 19 | Awril | Ayriway killa | Ayriway / Ayriwaki | |
| 19 | Mayukilla | Aymuray killa | Aymuray | |
| 17 | 21 | Hunyu | Inti raymi killa | Quyllur Rit'i, Inti Raymi |
| 17 | Hulyu | Anta situwa killa | Antasituwa | |
| 15 | Awustu | Chakra yapuy killa | Qhapaq Situwa | |
| 14 | 21 | Sitimri | Tarpuy killa | Quya Raymi / Situwa Raymi / Tarpuy Killa |
| 13 | Uktuwri | Kantaray killa | Kantaray / Umaraymi | |
| 12 | Nuwimri | Ayamarq'a killa | Ayamarq'a | |
| 11 | 21 | Disimri | Qhapaq raymi killa | Paraqallariy / Qhapaq Inti Raymi |
Rikchakuna
Inka armakuna
Inka maki kapchiy
Kaypipas qhaway
Pukyukuna
Hawa t'inkikuna
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
